نقش‌آفرینی اردوغان در جنگ اوکراین
موضع آنکارا بین روسیه و غرب بیانگر این برداشت اردوغان است که ترکیه به‌عنوان بازیگر اجتناب‌ناپذیر قدرت (اگر نه یک قدرت بزرگ) در گذار به دنیای چند‌قطبی است. «رجب طیب اردوغان»، رئیس‌جمهوری ترکیه، به‌تازگی به یک هفته دیپلماسی اضطراری برای نجات توافق صادرات غلات اوکراین با مضاعف‌کردن سنگ‌اندازی در مسیر توسعه ناتو پایان داد.
موضع آنکارا بین روسیه و غرب بیانگر این برداشت اردوغان است که ترکیه به‌عنوان بازیگر اجتناب‌ناپذیر قدرت (اگر نه یک قدرت بزرگ) در گذار به دنیای چند‌قطبی است. «رجب طیب اردوغان»، رئیس‌جمهوری ترکیه، به‌تازگی به یک هفته دیپلماسی اضطراری برای نجات توافق صادرات غلات اوکراین با مضاعف‌کردن سنگ‌اندازی در مسیر توسعه ناتو پایان داد. در‌حالی‌که جنگ روسیه و اوکراین وارد نهمین ماه خود می‌شود، ترکیه موضع‌گیری چند‌جانبه‌ای را در قبال آن اتخاذ کرده است. «ولودیمیر زلنسکی»، رئیس‌جمهوری اوکراین و «آنتونی بلینکن»، وزیر خارجه ایالات متحده، اوایل هفته جاری برای بازگرداندن روسیه به یک توافق چندجانبه برای ادامه صادرات غلات اوکراین از اردوغان قدردانی کردند. تغییر موضع روسیه پس از تماس تلفنی روز سه‌شنبه «اردوغان» و «ولادیمیر پوتین»، رئیس‌جمهور روسیه صورت گرفت. اردوغان توانست پوتین را برای ورود مجدد به توافقی که در ماه جولای با میانجیگری آنکارا و سازمان ملل متحد صورت گرفت، متعهد کند. روسیه در ازای پذیرش تضمین‌هایی از سوی طرف مقابل، با این توافق موافقت کرده است.
احیای قرارداد غلات توسط آنکارا از سوی اردوغان مبتنی بر پذیرش پیشنهاد پیشین پوتین برای تبدیل‌شدن ترکیه به «هاب گاز طبیعی» صورت گرفت. اردوغان در آخرین دیدارش با پوتین بر سر این موضوع به توافق دست یافته است. او اعلام کرد: «ما با گاز ترکیه که از روسی می‌آید، یک هاب انرژی ایجاد خواهیم کرد». به نوشته فرارو، جزئیات فنی درباره این پیشنهاد از سوی طرف روس فاش نشده است. پوتین در کنفرانس خبری هفته گذشته در پاسخ به پرسشی درباره این پروژه از اردوغان به‌عنوان یک شریک قابل اعتماد تمجید کرد. او گفته بود: «کار با ترکیه برای ما راحت‌تر است. پرزیدنت اردوغان مردی است که حرفش را می‌زند و سر حرف خود باقی می‌ماند. این همکاری کنترل دریای سیاه را برای ما راحت‌تر میکند».
اردوغان تا حد زیادی خود را به‌عنوان یک میانجی پیشرو در جنگ اوکراین نشان داده است. اگرچه آنکارا بار‌ها مسکو را به دلیل آغاز تهاجم محکوم کرده و پیش‌تر از اوکراین با ارسال محموله پهپاد‌های باراکتار تی‌بی۲ حمایت کرده اما خود را به‌عنوان حامی حل‌وفصل منازعه از طریق مذاکره مطرح کرده است؛ در زمانی که کی‌یف و برخی از کشور‌های غربی این درخواست را محکوم می‌کردند و آن را توهین‌آمیز و غیر‌اخلاقی می‌دانستند.
«مولود چاووش‌اوغلو»، وزیر امور خارجه ترکیه، در ماه آگوست اشاره کرد که برخی از کشور‌های ناتو «خواهان ادامه جنگ هستند» و بر تفاوت فاحش رویکرد بین آنکارا و برخی کشور‌های غربی درباره این پرسش کلیدی که درگیری اوکراین چگونه باید پایان یابد، تأکید داشت. ترکیه اعتبار خود را به‌عنوان یک میانجی از طریق پیوستن به عربستان در توافق بزرگ مبادله زندانیان بین روسیه و اوکراین تقویت کرد.
در‌حالی‌که اردوغان تلاش میکند خود را به‌عنوان میانجی قدرت اصلی جنگ تثبیت کند، موضع خود را در برابر پیشنهاد عضویت سوئد و فنلاند در ناتو تشدید کرده است. آنکارا تقریبا به تنهایی روند الحاقی فنلاند و سوئد در ناتو را به نوعی گروگان گرفته و متوقف کرده است. فهرست خواسته‌های اردوغان، لغو تحریم فروش تسلیحات به آنکارا و استرداد آن دسته از اتباع سوئدی و فنلاندی را شامل می‌شود که مقام‌های ترکیه نام آنان را در فهرست تروریستی خود قرار داده و طبقه‌بندی کرده‌اند. دولت‌های سوئد و فنلاند تمایل خود را برای پاسخ‌گویی به برخی از درخواست‌های آنکارا اعلام کرده‌اند. سوئد متعهد به لغو تحریم‌های فروش تسلیحات شده اما درباره پذیرش برخی از خواسته‌ها تحت فشار قرار دارد. مقام‌های فنلاند در ماه سپتامبر اعلام کردند درخواست‌های استرداد قبلی رد‌شده از سوی ترکیه را لغو نخواهند کرد.
«چاووش‌اوغلو» در اوایل هفته جاری در کنفرانسی مطبوعاتی با حضور استولتنبرگ گفت سوئد و فنلاند هنوز به تعهدات خود در توافق قبلی عمل نکرده و دلایل اعتراض آنکارا به پیشنهاد عضویت آن دو کشور در ناتو را رفع نکرده‌اند. اردوغان موافقت کرد با «اولف کریسترسون»، نخست‌وزیر جدید سوئد، برای گفت‌وگو بیشتر در این زمینه ملاقات کند اما تأکید کرد ترکیه در خواسته‌های خود تجدید‌نظر نخواهد کرد. اردوغان در‌این‌باره گفته است: «موضع ما تغییر نکرده است. هیچ سازشی در مبارزه با تروریسم وجود ندارد و ما قصد نداریم هیچ امتیازی بدهیم».
در‌همین‌حال «بلومبرگ» گزارش داد که بعید است ترکیه تا پایان سال به پیشنهاد سوئد برای عضویت در ناتو چراغ سبز نشان دهد و در‌حالی‌که فنلاند شانس بیشتری برای جلب نظر مساعد ترکیه برای عضویت در ناتو دارد، آنکارا قصد دارد هم‌زمان درباره درخواست هر دو کشور فنلاند و سوئد برای عضویت در ناتو نظر خود را بیان کند و رأی دهد. کارشناسان می‌گویند اردوغان تا پس از انتخابات سراسری ژوئن ۲۰۲۳ ترکیه، دلیل چندانی برای کنار‌گذاشتن اهرم‌های فشار خود بر سوئد و فنلاند نمی‌بیند و اشاره می‌کنند که درخواست‌های رسمی آنکارا از آن دو کشور درباره فروش جنگنده‌های اف-۱۶، درواقع نوعی درخواست از واشنگتن خواهد بود. «ایلهان اوزگل»، تحلیلگر مسائل ترکیه، در‌این‌باره می‌گوید: «اردوغان تلاش میکند درباره پیشنهاد عضویت فنلاند و سوئد در ناتو از این دو پرونده به‌عنوان ابزار چانه‌زنی به‌منظور‌گرفتن امتیازی از غرب استفاده کند».
دیپلماسی غلات ماهرانه اردوغان و پیام‌های سخت در قبال ناتو برای تقویت موقعیت داخلی مخاطره‌آمیز او‌ست اما محاسبات عمیق‌تری نیز در کار است. موضع آنکارا بین روسیه و غرب بیانگر تصور اردوغان از ترکیه به‌عنوان یک بازیگر اجتناب‌ناپذیر قدرت (اگر نه یک قدرت بزرگ) در گذار به دنیای چند‌قطبی است. جاه‌طلبی‌های اردوغان که پیشینه آن به سال‌ها پیش باز‌می‌گردد، با ترکیبی التقاطی از ایدئولوژی‌ها همراه بوده و با حمله روسیه به اوکراین در تاریخ ۲۴ فوریه ایجاد نشد. در عوض، جنگ روسیه و اوکراین فضای ژئوپلیتیک مساعدی را برای آنکارا فراهم کرد تا سیاست خارجی مؤثر چند‌جانبه‌ای را دنبال کند.
پیروزی سریع و قاطع روسیه نیاز به یک میانجی بی‌طرف مانند ترکیه و مذاکره مستقیم سیاست‌گذاران غربی با مسکو را از بین می‌برد. ماهیت طولانی منازعه در بستر سیاسی چند‌لایه آن است و پیامد‌های اقتصادی گسترده باعث ایجاد فرصت‌های منحصر‌به‌فردی در عرصه دیپلماسی برای ترکیه شده است و اردوغان نشان داده که قصد دارد از این شرایط تا حداکثر ممکن استفاده کند.
منبع: نشنال اینترست
