به رسمیت شناختن نقش جامعه داوطلب محلی
سومین نشست از سلسله نشست‌های «بایسته‌های توسعه محلی در ایران» در انجمن جامعه‌شناسی ایران برگزار شد و این بار مدیران اجرائی پروژه دفاتر تسهیلگری و توسعه محلی روایت خود را از این تجربه ارائه کردند.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
یاسین وهابی-تسهیلگر اجتماعی: سومین نشست از سلسله نشست‌های «بایسته‌های توسعه محلی در ایران» در انجمن جامعه‌شناسی ایران برگزار شد و این بار مدیران اجرائی پروژه دفاتر تسهیلگری و توسعه محلی روایت خود را از این تجربه ارائه کردند. در این نشست به جزئیات و ملاحظات اجرائی پروژه از مرحله اقناع دولت تا ظرافت‌های مرتبط با انتخاب مؤسسات مردم‌نهاد برای قبول مسئولت تشکیل دفاتر تسهیلگری و سپس مرحله انتخاب تسهیلگران حوزه‌های مختلف (شهرسازی، مددکاری، اقتصادی، اجتماعی و حقوقی) پرداخته شد؛ پروژه‌ای که در 22 استان با تنوع و تکثر فرهنگی از یک سو و تفاوت سلایق و توانمندی‌های مدیران و تسهیلگران از سوی دیگر، باید مسائل محلات را با کمک جامعه محلی شناسایی می‌کرد و بعد با کمک مردم اولویت‌های مسائل محله را تعیین می‌کردند و سپس مردم محلی و داوطلبان علاقه‌مند به حل مسئله را یاری می‌کردند تا به هر شکل ممکن راهی برای حل مسئله بیابند. همه اینها مراحل یک کار اجتماع‌محور است که البته در بسیاری موارد مستلزم همراهی و همکاری نهادها در سطح ملی و استانی بود که این مورد هم در نقاط مختلف به‌گونه‌های متفاوتی تجربه شده است. تجربه دفاتر تسهیلگری و توسعه محلی وزارت کشور حدودا سه سال مفید به طول انجامید و در این مدت در پهنه وسیعی از کشور مروج ادبیاتی جدید بود و توانست در بسیاری از محله‌های هدفش، مشارکت مردم را افزایش دهد و به آنها یادآوری کند که برای حل بسیاری از مشکلات، می‌توانند با کمترین چالش به مطالبه‌گری بپردازند و برای رفع مشکل اقدام کنند. برخی مشکلات مستلزم همراهی خود مردم بود، اما برخی موارد صرفا با حضور نهادهای دولتی و عمومی و حاکمیتی حل‌شدنی بودند که همه اینها با حضور و مشارکت مردم میسر می‌شد. محتمل است این پروژه در همه جای کشور به یک اندازه توفیق نداشته، اما در مجموع نتایجی به همراه داشته است که هنوز خاطره و تأثیراتش در اذهان مردم و مدیران دولتی باقی مانده است.
توسعه محلی به‌تنهایی قادر به حل مسائل محلی نیست، اما در همه شرایط می‌تواند باری از دوش مردم و مسئولان بردارد؛ در شرایط بحرانی یا در شرایط رونق و فراوانی، همیشه مسائلی هست که ممکن است با مشارکت مردم و مسئولیت‌پذیری نهادها حل‌شدنی باشند. توسعه محلی با رویکرد اجتماع‌محور البته حامل ارزش‌هایی است که فراتر از این نتایج، به پویایی جامعه، افزایش سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی، رونق جامعه مدنی و تشکل‌های مردم‌نهاد، مطالبه‌گری و مسئولیت‌پذیری توأمان شهروندان، افزایش حس تعلق به محله، ایجاد فرصت‌های اشتغال خرد و محلی نیز منجر خواهد شد. طبیعتا در چنین شرایطی اولا نهادهای دولتی و عمومی با کمک مردم خدمات‌رسانی بهتری خواهند داشت و در ثانی همیشه چشمان ناظر، پرسشگر و مطالبه‌گر جامعه را ناظر فعالیت‌های خود خواهند دانست و به‌مرور اثربخشی اقدامات دولت، حاکمیت و بخش عمومی بیشتر خواهد شد.
تجربه دفاتر تسهیلگری نمونه‌ای از این فضای انسان‌محور و اجتماع‌محور است؛ انتخاب عاملان چنین تجربه‌ای آن است که به جای سکوت یا انتقاد، دست به کار اقدام بزنند و برای حل مسائل محیط زندگی خود دست به کار شوند. نتیجه چنین وضعیتی بی‌گمان شور و امید به زندگی را دوچندان خواهد کرد و البته پیامد طبیعی‌اش نه‌تنها رفع مسئولیت از دولت نیست، بلکه باعث افزایش اثربخشی و پاسخ‌گویی نهادهای دولتی نیز خواهد شد. در نشست دوم از نشست‌های بررسی تجربه دفاتر تسهیلگری و توسعه محلی وزارت کشور، خانم لیلا باتمانی به‌عنوان نماینده این وزارتخانه، از تأثیر نتایج این پروژه بر سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان کشور گفت و معتقد بود انعکاس نتایج پروژه دفاتر تسهیلگری باعث شده موضوع توسعه محلی و تأکید بر ظرفیت‌های مردمی در برنامه هفتم توسعه به صراحت گنجانده شود. به‌این‌ترتیب ذیل فصل هجدهم این برنامه و در ماده 85 چنین آمده است:
1- شناسایی مؤلفه‌های کالبدی، جمعیت‌شناختی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ساکنان این مناطق و ثبت اطلاعات مربوط در سامانه مدیریت آسیب‌های اجتماعی با رعایت قانون مدیریت داده‌ها و اطلاعات ملی تا پایان سال دوم برنامه.
2- کاهش عوامل طرد و محرومیت اجتماعی، توانمندسازی اقشار و گروه‌های آسیب‌دیده اجتماعی و بهبود کیفیت زندگی ساکنان در این مناطق با رعایت موازین شرعی.
تبصره- وزارت کشور مکلف است به ساماندهی سازمان‌های مردم‌نهاد و نیز نهادهای پیشرفت و توسعه محلی مردمی به منظور توانمندسازی محلات و رفع فقر و محرومیت و کاهش آسیب‌های اجتماعی و رونق تولید و اشتغال و ارتقای سطح معیشت، پیش‌بینی یا ایجاد تمهیدات لازم و حمایت‌های معنوی و کمک‌های مادی و کمک‌های فنی و اعتباری و تأمین امکانات و تسهیلات، اقدام قانونی به عمل آورد.
3- تقویت همبستگی، مشارکت و احساس تعلق ساکنان از طریق تعیین و اجرای برنامه‌های فرهنگی-اجتماعی جمعی.
تبصره- در راستای مردمی‌سازی و استفاده بهینه از امکانات دولت و نقش‌آفرینی مردم در حل بحران‌ها، آسیب‌ها و چالش‌های محلات بحرانی و در معرض آسیب، آیین‌نامه نحوه مداخله یکپارچه دستگاه‌های اجرائی، مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی، سازمان بهزیستی کشور در محلات و حاشیه شهرها با استفاده از ظرفیت حلقه‌های میانی از سوی وزارت کشور و با همکاری قرارگاه قرب بقیه‌الله تهیه می‌شود و به تصویب
هیئت وزیران می‌رسد.
ج- جلوگیری از توسعه حاشیه‌نشینی با رویکرد ارتقای کیفیت زندگی ساکنان کانون‌های مهاجرت‌‌فرست (مهاجرت معکوس) از طریق توزیع یکپارچه و مناسب منابع و امکانات متناسب با شاخص محرومیت از سوی سازمان و با همکاری وزارت کشور، شهرداری‌ها، قوه قضائیه، وزارت راه و شهرسازی و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، بنیاد مستضعفان، ستاد اجرائی فرمان حضرت امام(ره) و سازمان بسیج سازندگی در چارچوب اسناد و مقررات مربوط و مصوبات شورای عالی آمایش سرزمین.
به‌این‌ترتیب پروژه‌ای که هیچ نهادی هرگز به صراحت درباره دلیل خاتمه‌اش اعلام نظر نکرده، توانسته در تغییر نگرش مسئولان به توسعه محلی مؤثر باشد و اکنون با پشتوانه برنامه هفتم توسعه، دولت مکلف است به ظرفیت‌های مردمی و محلات توجه بیشتری داشته باشد. امیدواریم نهادهای مدنی نیز از این فرصت برای کاهش آلام مردم و کاستن از مسائل محلات گام بردارند.
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
