رزمندگان خاموش
بازتعریف نقش داروساز نظامی در جنگ‌های آینده و آمادگی برای دفاع زیستی
جنگ‌های آینده، ماهیتی کاملا متفاوت از منازعات دهه‌های گذشته خواهند داشت و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که تهدیدات نوین از حملات هیبریدی و سایبری گرفته تا جنگ‌های زیستی و شیمیایی مهندسی‌شده، زیرساخت‌های بهداشتی و درمانی را با چالش‌های بی‌سابقه‌ای مواجه خواهند کرد. در این میان، نقش داروسازان، به‌ویژه داروسازان بیمارستانی و نظامی، نیازمند بازتعریف اساسی است.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
کاوه کاظمیان: جنگ‌های آینده، ماهیتی کاملا متفاوت از منازعات دهه‌های گذشته خواهند داشت و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که تهدیدات نوین از حملات هیبریدی و سایبری گرفته تا جنگ‌های زیستی و شیمیایی مهندسی‌شده، زیرساخت‌های بهداشتی و درمانی را با چالش‌های بی‌سابقه‌ای مواجه خواهند کرد. در این میان، نقش داروسازان، به‌ویژه داروسازان بیمارستانی و نظامی، نیازمند بازتعریف اساسی است. این مقاله با مرور تحولات مفهومی و راهبردی جنگ در پنج سال اخیر، به آینده‌پژوهی نیازهای سلامت در منازعات پیشرو پرداخته و ضرورت توسعه مهارت‌های جدید در لجستیک دارویی، مدیریت بحران، آمادگی برای حملات CBRN و طراحی زنجیره تأمین مقاوم را مورد تأکید قرار می‌دهد. ما نشان می‌دهیم که داروسازان می‌توانند به عنوان رزمندگان خاموش، نقشی کلیدی در پیشگیری، پاسخ و تاب‌آوری سیستم‌های سلامت ایفا کنند، مشروط بر آنکه از امروز برای تهدیدات فردا برنامه‌ریزی و آموزش ببینند. این بازتعریف نقش نه‌تنها یک ضرورت اخلاقی، بلکه بخشی از امنیت ملی کشورها در عصر جنگ‌های آینده خواهد بود.
جنگ‌ها در سده‌های گذشته همواره با تحول در تاکتیک‌ها، تکنولوژی و اهداف سیاسی همراه بوده‌اند، اما در دهه‌های اخیر، سرعت و عمق این تحولات به‌طرز چشمگیری افزایش یافته است. از جنگ‌های کلاسیک مبتنی بر صف‌آرایی ارتش‌ها و استفاده محدود از سلاح‌های متعارف، به جنگ‌های نامتقارن، هیبریدی و تمام‌عیار اطلاعاتی و سایبری رسیده‌ایم. پیش‌بینی‌ها و شواهد پنج سال اخیر، به‌ویژه در پرتو همه‌گیری 19-COVID و استفاده تاکتیکی از تهدیدات زیستی، نشان می‌دهد که آینده جنگ‌ها بیش از هر زمان دیگری با خطرات زیستی، شیمیایی، رادیولوژیک و هسته‌ای (CBRN) گره خورده است.
جنگ‌های آینده صرفا در میدان نبرد فیزیکی رخ نخواهند داد. حملات سایبری به زیرساخت‌های سلامت، اختلال در زنجیره تأمین دارویی، استفاده از سلاح‌های بیولوژیک مهندسی‌شده با فناوری Synthetic Biology و تهدیدات شیمیایی پیشرفته، همه از ابعاد نوین منازعات آتی به شمار می‌آیند.
در چنین سناریویی، سلامت نظامی و غیرنظامی به عنوان یکی از اهداف راهبردی دشمن، نیازمند توجه ویژه، برنامه‌ریزی دقیق و آمادگی انعطاف‌پذیر خواهد بود.
داروسازان، به‌ویژه داروسازان شاغل در بیمارستان‌های نظامی، در خط مقدم این تحولات قرار دارند. نقش سنتی داروسازی که عمدتا بر تهیه و توزیع دارو و نظارت بر درمان دارویی متمرکز بود، باید به نقشی پیشرو در طراحی لجستیک دارویی مقاوم، آموزش نیروها برای مقابله با حملات CBRN، مشارکت در مدیریت بحران و تضمین تداوم زنجیره تأمین حتی در شرایط جنگ سایبری ارتقا یابد.
آینده‌پژوهی در حوزه سلامت نظامی، یک الزام راهبردی برای هر کشور است. انتظار می‌رود داروسازان نظامی به «رزمندگان خاموش» این جبهه تبدیل شوند؛ افرادی که با دانش تخصصی و آمادگی عملیاتی، بتوانند در برابر تهدیدات زیستی، شیمیایی و حملات سایبری به سیستم‌های درمانی ایستادگی کنند. بدون آموزش هدفمند، توسعه پروتکل‌های انعطاف‌پذیر و طراحی سناریوهای پاسخ‌گویی، ظرفیت پاسخ ما به بحران‌های آینده محدود و آسیب‌پذیر باقی خواهد ماند.
این مقاله تلاش دارد با مرور تازه‌ترین داده‌ها و مطالعات پنج سال اخیر، تصویری از ویژگی‌های جنگ‌های آینده ارائه دهد، تهدیدات نوظهور علیه سلامت و داروسازی نظامی را تحلیل کند و الزامات آمادگی داروسازان برای ایفای نقشی مؤثر در این میدان نبرد پیچیده و چندبعدی را تبیین کند.
تهدیدات نوین و ویژگی‌های جنگ‌های آینده
ماهیت جنگ در دهه‌های آینده دستخوش دگرگونی‌های عمیق خواهد شد. برخلاف منازعات متعارف گذشته که عمدتا بر نبردهای کلاسیک و اشغال سرزمینی متمرکز بود، جنگ‌های آینده با بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته و روش‌های هیبریدی، به نبردی چندلایه، نامتقارن و فراگیر تبدیل خواهد شد.
درک این تحولات برای حوزه سلامت نظامی و به‌ویژه داروسازان حیاتی است؛ چراکه بخش مهمی از اهداف راهبردی دشمن می‌تواند زیرساخت‌های درمانی و دارویی باشد.
۱. حملات هیبریدی و نامتقارن
جنگ‌های آینده با ترکیب روش‌های نظامی سنتی، عملیات اطلاعاتی، حملات سایبری و تحریک نارضایتی اجتماعی، ساختاری بسیار پیچیده خواهند داشت. حملات سایبری می‌توانند زنجیره تأمین دارویی، سامانه‌های اطلاعات بیمارستانی و زیرساخت‌های ارتباطی را مختل کنند. چنین سناریوهایی نیازمند طراحی زنجیره تأمین مقاوم و توان واکنش سریع در حوزه دارویی هستند.
۲. تهدیدات (CBRN) شیمیایی، زیستی، رادیولوژیک و هسته‌ای
یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های آینده، استفاده از عوامل شیمیایی و زیستی پیشرفته است. پیشرفت در زیست‌شناسی سنتزی (Synthetic Biology) و امکان تولید عوامل بیماری‌زا با ویژگی‌های مهندسی‌شده، تهدیدی جدی برای سلامت نظامی و غیرنظامی خواهد بود. به علاوه، حملات شیمیایی پیشرفته یا استفاده از مواد رادیولوژیک برای ایجاد وحشت و تلفات گسترده، نیازمند آماده‌سازی دقیق داروسازان برای مدیریت ذخایر دارویی، ضدسم‌ها، آنتی‌بیوتیک‌ها و درمان‌های حمایتی است.
۳. جنگ‌های زیستی و پاندمی‌های هدفمند
همه‌گیری 19-COVID نشان داد که حتی بدون قصد نظامی آشکار، ویروس‌ها می‌توانند اثرات راهبردی عظیمی داشته باشند. در جنگ‌های آینده، امکان استفاده هدفمند از پاتوژن‌های طبیعی یا مهندسی‌شده برای تضعیف توان دفاعی و ایجاد بحران اجتماعی و اقتصادی وجود دارد. این مسئله لزوم توسعه نظام‌های پایش بیماری، ذخیره‌سازی واکسن‌ها و آمادگی درمانی را دوچندان می‌کند.
۴. تهدیدات سایبری علیه سلامت و داروسازی
حملات سایبری نه‌تنها داده‌های سلامت را به خطر می‌اندازند، بلکه می‌توانند دسترسی به نسخه‌ها، سفارشات دارویی و سامانه‌های لجستیک را فلج کنند. افزایش اتصال دیجیتال در بیمارستان‌ها و زنجیره تأمین دارویی، آسیب‌پذیری این حوزه را در برابر خرابکاری سایبری بیشتر می‌کند.
داروسازان باید به این تهدیدات آگاه باشند و در طراحی پروتکل‌های پاسخ و تاب‌آوری مشارکت کنند.
۵. آسیب‌پذیری زنجیره تأمین جهانی
در بحران‌های جهانی، رقابت برای منابع دارویی، ممنوعیت صادرات و تحریم‌ها می‌توانند دسترسی به داروهای حیاتی را محدود کنند. جنگ‌های آینده ممکن است با هدف قراردادن زیرساخت‌های تولید، حمل‌ونقل و انبارداری دارو، بحران‌های دارویی ایجاد کنند. آمادگی برای تولید داخلی، ذخیره‌سازی راهبردی و مدیریت موجودی‌های حساس از الزامات آینده خواهد بود.
این چشم‌انداز نشان می‌دهد که جنگ‌های آینده صرفا با سلاح‌های متعارف تعیین نمی‌شوند، بلکه میدان نبردی چندبعدی و پیچیده خواهند بود. آمادگی برای این تحولات نیازمند آینده‌پژوهی دقیق، سرمایه‌گذاری راهبردی و آموزش تخصصی نیروهای سلامت به‌ویژه داروسازان نظامی است تا بتوانند در این جبهه نامرئی، نقشی کلیدی در حفظ جان انسان‌ها و تداوم عملکرد نظام سلامت ایفا کنند.
نقش داروسازان در پاسخ به تهدیدات آینده
در مواجهه با تهدیدات نوین جنگ‌های آینده، داروسازان، به‌ویژه داروسازان شاغل در بیمارستان‌های نظامی، نقش حیاتی و چندوجهی ایفا خواهند کرد. برخلاف نگاه سنتی که وظیفه داروساز را به تهیه، توزیع و مشاوره دارویی محدود می‌کرد، مقتضیات جنگ‌های مدرن و حملات CBRN ایجاب می‌کند که داروسازان به اعضای کلیدی تیم‌های برنامه‌ریزی، مدیریت بحران و پاسخ اضطراری تبدیل شوند.
نخست، داروسازان نقش محوری در برنامه‌ریزی و آماده‌سازی لجستیک دارویی دارند. این شامل طراحی زنجیره تأمین مقاوم، پیش‌بینی نیازهای دارویی در سناریوهای بحران، مدیریت ذخایر استراتژیک و توسعه دستورالعمل‌های استفاده اضطراری از داروهاست.
برای مثال، در حملات زیستی یا شیمیایی، نیاز به دسترسی فوری به آنتی‌بیوتیک‌ها، آنتی‌دوت‌ها و داروهای حمایتی وجود دارد که بدون برنامه‌ریزی دقیق، تحقق‌پذیر نخواهد بود.
دوم، داروسازان در مدیریت درمان و مشاوره تخصصی در شرایط بحران ایفای نقش می‌کنند. شناسایی و مدیریت مسمومیت‌های شیمیایی، انتخاب آنتی‌بیوتیک مناسب در مواجهه با پاتوژن‌های مقاوم یا مهندسی‌شده و طراحی رژیم‌های درمانی در شرایط کمبود منابع، از وظایف حیاتی داروسازان خواهد بود.
سوم، در مقابله با تهدیدات سایبری و اخلال در زنجیره تأمین، داروسازان باید در طراحی پروتکل‌های تاب‌آور، امن‌سازی داده‌های نسخه‌نویسی و مدیریت سفارشات دارویی مشارکت کنند. حملات سایبری می‌توانند دسترسی به اطلاعات بیمار، برنامه‌های توزیع دارو و سامانه‌های لجستیکی را فلج کنند. داروسازان با دانش تخصصی خود، می‌توانند به توسعه سیستم‌های مقاوم کمک کنند.
چهارم، داروسازان باید به عنوان آموزش‌دهنده و مربی بحران عمل کنند. این شامل آموزش پرسنل درمانی در استفاده از آنتی‌دوت‌ها، آماده‌سازی کیت‌های اضطراری و ارتقای سواد سلامت نیروهای نظامی در زمینه تهدیدات زیستی و شیمیایی است. چنین آموزشی می‌تواند به کاهش تلفات و افزایش سرعت پاسخ کمک کند.
نهایتا، داروسازان می‌توانند در تدوین سیاست‌های ملی سلامت و امنیت زیستی مشارکت داشته باشند. نقش آنها به عنوان کارشناسان دارویی در کارگروه‌های مدیریت بحران، ستادهای CBRN و کمیته‌های راهبردی سلامت، برای طراحی پاسخ یکپارچه ملی به تهدیدات آینده ضروری است.
بدین ترتیب، داروسازان از یک «پشتیبان خاموش» به «رزمنده‌ای حیاتی در خط مقدم دفاع سلامت» تبدیل خواهند شد؛ نقشی که نیازمند بازنگری، سرمایه‌گذاری و تقویت توانمندی‌ها از امروز است.
الزامات آمادگی و آموزش داروسازان
تحقق نقش‌های کلیدی مورد انتظار از داروسازان در پاسخ به تهدیدات آینده، مستلزم طراحی و اجرای یک برنامه جامع آموزش و آماده‌سازی است. تجربه همه‌گیری 19-COVID و بحران‌های منطقه‌ای اخیر نشان داد که فقدان آمادگی تخصصی می‌تواند به اختلال گسترده در ارائه خدمات سلامت منجر شود.
نخستین الزام، آموزش تخصصی در مدیریت بحران و مقابله با تهدیدات CBRN است. این آموزش‌ها باید فراتر از اصول کلی درمان باشد و شامل شناسایی و مدیریت مسمومیت‌های شیمیایی، درمان عفونت‌های ناشی از عوامل زیستی مهندسی‌شده، استفاده از داروهای ضدسم و پروتکل‌های واکسیناسیون اضطراری باشد.
دوم، آموزش لجستیک و مدیریت زنجیره تأمین دارویی در بحران ضروری است. داروسازان باید بتوانند برای سناریوهای گوناگون، نیازسنجی دقیق، ذخیره‌سازی راهبردی، اولویت‌بندی تخصیص دارو و طراحی مسیرهای جایگزین تأمین را انجام دهند. آشنایی با سامانه‌های دیجیتال و روش‌های تاب‌آور در برابر حملات سایبری بخشی از این آموزش خواهد بود.
سوم، توسعه مهارت‌های ارتباط بین‌رشته‌ای و کار تیمی اهمیت بالایی دارد. داروسازان باید توانایی مشارکت مؤثر در تیم‌های مدیریت بحران، کمیته‌های سلامت نظامی و کارگروه‌های سیاست‌گذاری ملی را داشته باشند. این همکاری‌ها مستلزم درک متقابل از نقش‌ها و زبان مشترک با سایر تخصص‌ها مانند پزشکی، پرستاری، اپیدمیولوژی و امنیت ملی است.
چهارم، شبیه‌سازی و تمرینات میدانی جزء ضروریات آماده‌سازی محسوب می‌شود. برگزاری مانورهای مشترک با نیروهای نظامی، اورژانس و سایر سازمان‌های ذی‌ربط می‌تواند به بهبود واکنش عملی، هماهنگی و کاهش زمان پاسخ کمک کند.
پنجم، نیاز به به‌روزرسانی مستمر دانش علمی وجود دارد. تهدیدات زیستی و شیمیایی در حال تحول دائمی هستند و داروسازان باید از آخرین پیشرفت‌ها در زیست‌شناسی سنتزی، داروهای جدید و روش‌های مدیریت بحران آگاه باشند.
در نهایت، تحقق این الزامات نیازمند حمایت سیاست‌گذاران، دانشگاه‌ها و نهادهای نظامی است. طراحی برنامه‌های آموزشی رسمی، ایجاد سرفصل‌های تخصصی در آموزش داروسازی نظامی و تأمین منابع مالی و زیرساختی، لازمه پرورش نسلی از داروسازان آماده و توانمند برای مواجهه با تهدیدات نوین جنگی خواهد بود.
نتیجه‌گیری و پیشنهادها
جنگ‌های آینده، دیگر صرفا صحنه تقابل نظامی کلاسیک نخواهند بود، بلکه میدان نبردی چندبعدی، نامتقارن و پیشرفته خواهند بود که زیرساخت‌های سلامت و زنجیره تأمین دارویی را به عنوان اهداف راهبردی خود انتخاب می‌کنند. تهدیدات زیستی و شیمیایی، حملات سایبری و اخلال در زنجیره تأمین دارو، بخشی از سناریوهای محتمل در منازعات آتی هستند که می‌توانند آثار مخرب، طولانی‌مدت و گسترده‌ای بر سلامت نظامی و غیرنظامی داشته باشند.
در چنین چشم‌اندازی، داروسازان، به‌ویژه داروسازان شاغل در بیمارستان‌های نظامی باید از «تأمین‌کنندگان سنتی دارو» به «رزمندگان خاموش و متخصصان مدیریت بحران» تبدیل شوند. ایفای این نقش مستلزم توانمندسازی آنان در زمینه‌های تخصصی مانند مدیریت تهدیدات CBRN، طراحی لجستیک مقاوم دارویی، مقابله با حملات سایبری به زنجیره تأمین و مشاوره درمانی تخصصی در شرایط بحران است.
بر این اساس، پیشنهادهای زیر برای سیاست‌گذاران، دانشگاه‌ها و سازمان‌های نظامی ارائه می‌شود:
۱. تدوین و اجرای برنامه‌های آموزشی تخصصی در حوزه مدیریت بحران دارویی، شامل شناسایی و درمان مسمومیت‌های شیمیایی، پاسخ به حملات زیستی و مدیریت درمان در شرایط پاندمی‌های هدفمند.
۲. ایجاد دوره‌های عملی و مانورهای مشترک با نیروهای نظامی، اورژانس و سایر نهادهای مرتبط برای تقویت هماهنگی، تجربه میدانی و واکنش سریع.
۳. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های لجستیک دارویی مقاوم، از جمله ذخایر راهبردی، سیستم‌های توزیع انعطاف‌پذیر و پروتکل‌های تداوم عملکرد در شرایط حمله سایبری یا بحران‌های دیگر.
۴. تقویت همکاری بین‌رشته‌ای میان داروسازان، پزشکان، پرستاران، اپیدمیولوژیست‌ها، متخصصان امنیت ملی و سیاست‌گذاران برای طراحی پاسخ‌های یکپارچه به تهدیدات آینده.
۵. ایجاد نظام به‌روزرسانی مستمر دانش در حوزه تهدیدات نوین، زیست‌شناسی سنتزی، پیشرفت‌های دارویی و پروتکل‌های بین‌المللی مدیریت بحران.
تحقق این اقدامات، داروسازان نظامی را به نیرویی آماده، توانمند و راهبردی در حفظ سلامت نیروها و پشتیبانی از امنیت ملی تبدیل و کشور را در برابر تهدیدات نوین جنگی مقاوم‌تر خواهد کرد.
آخرین اخبار روزنامه را از طریق این لینک پیگیری کنید.
