احمد پژمان، معمار موسیقی درگذشت

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

 در تاریخ موسیقی معاصر ایران، نام احمد پژمان جدای از دیگر آهنگ‌سازان و موسیقی‌دانان می‌درخشد. او از نخستین آهنگ‌سازانی بود که مسئله «هویت موسیقایی» را به‌مثابه‌ پروژه‌ای جدی و هنری پیگیری کرد. پژمان به‌خوبی آگاه بود ردیف و سنت، با همه‌ تقدس و سنگینی‌اش بر موسیقی ایران سایه انداخته است و از دیگر سو، موسیقی کلاسیک غربی، با نظام آموزشی و قواعد تحلیلی و دقیقش چنان توجه موسیقی‌دانان جوان را به خود جلب کرده که دیگر پرداخت به موسیقی ایرانی برای برخی چونان ننگی ابدی است.

در این میان او خود را در برابر این پرسش بزرگ یافت که چگونه می‌توان در میانه این دو ایستاد و زبانی آفرید که هم «ملی» باشد و هم «جهانی»؟ پژمان پاسخی متفاوت به این پرسش داد و برخلاف برخی از هم‌نسلانش که یا در سنت حل شدند ‌یا در تقلید از فرم‌های غربی گم، او راهی میانه گشود و کوشید از درون موسیقی محلی و ایرانی، مصالحی برای معماری‌های سمفونیک و اپرایی خود بیابد. این انتخاب، آثارش را به بستری برای گفت‌وگوی فرهنگ‌ها بدل کرد؛ جایی که سازها و ملودی‌های ایرانی، در کنار تکنیک‌های پیچیده هارمونی و کنترپوان غربی قرار گرفتند و جهانی تازه آفریدند، به‌‌ همین ‌خاطر است امروز که به کارنامه‌ او می‌نگریم، درمی‌یابیم پژمان تنها یک آهنگ‌ساز نبود؛ او پروژه‌ای فکری بود و کوششی برای یافتن زبانی که در میان جهان‌ها، «ایران» را بازتعریف کرد.

اما فراتر از این موضوع، او از معدود آهنگ‌سازانی است که تمام چهره‌های موسیقی ایران بر بزرگی‌اش صحه می‌گذارند و او را «بهترین» در استفاده از صداهای تازه در کنار زبان کلاسیک ایرانی می‌دانند و بر جنبه‌ نوگرایانه‌ در آفرینش آثارش تأکید می‌کنند. آنچه در سخنان موسیقی‌دانان بزرگ درباره‌ احمد پژمان به چشم می‌آید، بیش از هر چیز «تعدد روایت‌ها» است؛ هرکس وجهی از او را برجسته می‌کند: یکی نوآوری در صدا، دیگری فروتنی و انعطاف، دیگری توجه به ملودی‌های محلی‌ و دیگری قدرت جهانی او. همین چندصدایی دیدگاه‌ها بازتابی از چندلایه‌گی آثار پژمان است. او نه‌تنها در متن موسیقی ایران، بلکه در حاشیه تاریخ فرهنگی ما نیز جایگاهی بی‌بدیل دارد. حسین علیزاده، شاگرد و همکار دیرین پژمان، بیش از هر چیز بر فروتنی و انعطاف فکری او انگشت گذاشته است. ب

ه باور او، پژمان آهنگ‌سازی است که هیچ چیز را مطلق نمی‌دید و هیچ‌گاه سلیقه‌ شخصی‌اش را تحمیل نمی‌کرد. علیزاده به‌ویژه به توانایی پژمان در بهره‌گیری از موتیف‌های کوتاه اشاره کرده و گفته است: «حتی یک ایده‌ دو یا سه نتی در دست پژمان می‌تواند با بسط و پرداخت استادانه به قطعه‌ای بزرگ و کامل تبدیل شود. این مهارت در پرداختن به «ریزترین هسته‌های ملودیک» ویژگی‌ای است که پژمان را به آهنگ‌سازی صاحب‌سبک بدل کرده است». علی رهبری، رهبر ارکستر جهانی، در گفت‌وگو با «شرق» می‌گوید که از سال‌ها پیش، پژمان در کنار استادانی مانند حسین دهلوی و مصطفی کمال پورتراب از دوستان نزدیکش بوده و همیشه او را به نوشتن بیشتر تشویق کرده است. همین تشویق‌ها سبب شد که او سال‌ها قبل ایده «مادرم ایران» را آغاز کند و اثر «مرشد» خود را به پژمان تقدیم کند.

به گفته‌ رهبری، ویژگی منحصربه‌فرد پژمان، ‌مانند رهبران و آهنگ‌سازان بزرگ جهانی، توانایی تلفیق اندیشه‌ ملی با زبان جهانی موسیقی است؛ چیزی که در آثار ارکسترال و موسیقی فیلم او به‌وضوح شنیده می‌شود. این ویژگی سبب شده تا پژمان در زمره‌ معدود آهنگ‌سازانی قرار گیرد که آثارشان هم برای مخاطب ایرانی آشنا و دلنشین است و هم برای شنونده غربی قابل درک و ارتباط. در‌واقع او با شناخت عمیق از موسیقی دستگاهی و نغمه‌های فولکلور ایران‌ و هم‌زمان تسلط بر هارمونی، ارکستراسیون و فرم‌های کلاسیک غربی، توانست زبانی موسیقایی خلق کند که هم حامل «روح ایرانی» است و هم با معیارهای جهانی همخوانی دارد.

رهبری در همین راستا پژمان را در کنار بزرگانی مانند خاچاتوریان قرار می‌دهد؛ آهنگ‌سازی که توانست موسیقی ملی خود را با زبانی جهانی عرضه کند، بی‌آنکه به سطحی‌نگری یا کلیشه فروغلتد. رهبری تأکید می‌کند که پژمان از معدود آهنگ‌سازانی بودکه با وجود خلق آثاری درخشان، به دلیل کم‌توجهی نهادهای فرهنگی و نگاه‌های محدود، هنوز ارج‌گذاری درخور شأنش در ایران رخ نداده است. هوشنگ کامکار نیز در توصیف پژمان به «بانی موسیقی ملی ایران» اشاره کرده و او را نخستین آهنگ‌سازی می‌داند که به شکلی علمی و با تکنیک‌های چندصدایی، برای سازهای ایرانی نوشته است. از اینها گذشته فرهاد فخرالدینی نیز پژمان را «بزرگ‌ترین موسیقی‌دان ایرانی» می‌نامد و بر دو نکته تأکید می‌کند: نخست، تسلط او بر ظرایف موسیقی اصیل ایرانی و دوم توانایی‌اش در همکاری با بهترین ارکسترهای جهان. این ترکیب میان «ریشه‌های بومی» و «استانداردهای جهانی» همان چیزی است که پژمان را به استادی بی‌بدیل بدل می‌کند.

‌مراسم تدفین

احمد پژمان، آهنگ‌ساز و موسیقی‌دان باسابقه کشورمان، پس از گذراندن یک دوره بیماری در ‌۹۰‌سالگی در لس‌آنجلس آمریکا درگذشته است و هنوز اطلاعی از مراسم تدفین این هنرمند منتشر نشده است. این هنرمند که متولد ۱۸ تیر ۱۳۱۴ در شهر لار فارس بوده، آثار زیادی مانند سمفونی، اپرا، باله، راپسودی، اوراتوریو، پوئم سمفونیک‌ و دیگر شیوه‌ها با تأثیر از موتیف‌ها و تم‌های ایرانی خلق کرده‌ است. او از موسیقی‌دانان صاحب سبک در ادبیات موسیقی معاصر ایرانی به ‌شمار می‌آید. نخستین آهنگ‌ساز ایرانی است که اپرا نوشته است. پژمان دو سیمرغ بلورین از جشنواره فیلم فجر و چهار تندیس زرین از جشن بزرگ سینمای ایران دریافت کرد. او موسیقی فیلم‌های باران، بوی کافور بوی عطر یاس، سایه‌های بلند باد، سرزمین مادری، ساخت ایران ساخته امیر نادری، هنرپیشه محسن مخلمباف، روسری آبی رخشان بنی‌اعتماد و... را ساخته است و همواره آثارش مورد تحسین شجریان، علیزاده، فخرالدینی و... بود.

آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.