گرم‌شدن اقلیمی و بحران انرژی ایران در سال 1404

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

ایران در سال 1404 با بحران انرژی روبه‌رو خواهد بود و گرمایش اقلیمی و اتلاف انرژی، به ویژه آب و برق را تشدید می‌کند. بخش انرژی کشور با چالش‌های گوناگونی دست و پنجه نرم می‌کند. عوامل متعددی در اتلاف انرژی ایران نقش دارند، از جمله تغییرات اقلیمی، سوء مدیریت منابع آب، رشد جمعیت و شهرنشینی و سرمایه‌گذاری ناکافی در زیرساخت‌های آب. گرمایش جهانی به طور قابل توجهی بر الگوهای بارندگی اثر گذاشته و منجر به خشک‌سالی‌های طولانی‌مدت و کاهش بارندگی شده است. میانگین بارندگی ایران 45 درصد کاهش یافته است و برخی از استان‌ها کاهش 77 درصدی را تجربه کرده‌اند. ذخایر آب کشور به شدت کاهش یافته است، به طوری که پنج مخزن اصلی آب تهران تنها 13 درصد از ظرفیت خود را در بهار 1404 دارند. سد‌های لار، لتیان، ماملو، کرج و طالقان همگی کمبودهای شدیدی در مخزن دارند. بحران آب اثر عمیقی بر تولید انرژی دارد. سدها برق تولید می‌کنند و کمبود آب به کمبود انرژی الکتریکی منجر می‌شود. ایران با قطعی گسترده برق مواجه است و تخمین زده می‌شود که در سال 1404 با کمبود 25 هزار مگاوات (۲۵ گیگاوات) برق مواجه باشد. این کمبود به سال‌ها سرمایه‌گذاری ناکافی و نگهداری ناکافی نیروگاه‌ها و خطوط انتقال نسبت داده می‌شود. معاون وزیر نیرو، سال آبی جاری را یکی از چالش‌برانگیزترین سال‌های تاریخ ایران توصیف کرده است. پیش‌بینی می‌شود که گرمایش اقلیم در دهه‌های آینده دما را 2.6 درجه سانتی‌گراد افزایش و میزان بارندگی را 35 درصد کاهش دهد.

گزارش‌های وزارت نیرو نشان می‌دهد که مخازن اصلی آب بسیار کمتری نسبت به میانگین‌های بلندمدت خود برای این زمان از سال دارند (که اغلب ۴۰ تا ۶۰ درصد کمتر از حد معمول ذکر می‌شود). سازمان هواشناسی و مدل‌های بین‌المللی مانند پیش‌بینی‌های فصلی ECMWF عموما بارندگی کمتر از حد نرمال را برای بهار 1404 در بیشتر نقاط کشور نشان داده‌اند. تابستان در ایران به طور طبیعی خشک است، بنابراین پیش‌بینی می‌شود که دوره حیاتی برای پرکردن مجدد (پاییز، زمستان، بهار) به خوبی به پایان نرسد. ایران با سرعتی سریع‌تر از میانگین جهانی در حال گرم‌شدن است. انتظار می‌رود تابستان 1404 به دلیل تغییرات اقلیمی و احتمالا تحت اثر الگوهای ال‌نینو، گرم‌تر از حد نرمال باشد. دمای بالاتر به طور چشمگیری میزان تبخیر از مخازن، دریاچه‌ها و رطوبت خاک را افزایش می‌دهد و کسری را تشدید می‌کند. مناطقی که به شدت به مخازن تخلیه‌شده در فلات مرکزی مانند اصفهان، یزد، خراسان، کرمان یا آب‌های زیرزمینی بیش از حد استخراج‌شده در بسیاری از دشت‌ها وابسته هستند، با شدیدترین کمبودها روبه‌رو خواهند شد. فرونشست زمین ناشی از استخراج بیش از حد آب‌های زیرزمینی ادامه خواهد یافت. تا دهم خرداد 1404 سدهای اصلی ایران تقریبا ۴۲ تا ۴۵ درصد از کل ظرفیت خود آب در خود جای داده‌اند. ظرفیت کل مخزن حدود ۵۰ میلیارد مترمکعب است و ذخیره فعلی حدود ۲۰ تا ۲۲ میلیارد مترمکعب تخمین زده شده بنابراین میزان پرشدگی حدود ۴۰ تا ۴۵ درصد از کل ظرفیت است و نشان از کاهش ۶۲ درصدی نسبت به میانگین درازمدت دارد. در حوضه مرکزی سد زاینده‌رود حدود ۲۵ درصد ظرفیت و سد کرخه حدود ۳۰ درصد و در منطقه تهران سد لتیان حدود ۳۵ درصد ظرفیت پرشدگی دارد. معادل آب برف (SWE) در حوضه‌ کوه‌های زاگرس در فروردین 1404، ۴۰ تا ۶۰ درصد کمتر از میانگین بود. با ورود مخازن با ظرفیت کمتر از ۵۰ درصد به اوج فصل خشک، جیره‌بندی شدید آب برای کشاورزی و آب آشامیدنی اجتناب‌ناپذیر می‌شود. مناطقی مانند اصفهان، خوزستان و سیستان با خطرات شدیدتر کمبود آب مواجه هستند.

ظرفیت کلی مخازن سدهای ایران حدود ۵۰ میلیارد مترمکعب - حجم نظری – برآورد می‌شود. حدود ۸ تا ۱۰ میلیارد مترمکعب آب زیر سطح خروجی، غیرقابل استفاده یا ذخیره مرده است. حدود ۱.۳ میلیارد مترمکعب در سال تلفات ذخیره در اثر رسوب‌گذاری است و با گذشت زمان ذخیره زنده را کاهش می‌دهد. در تابستان 1404 ذخیره فعلی ۲۰-۲۲ میلیارد مترمکعب تخمین زده می‌شود. چنانچه ذخیره آب مرده ۸ تا ۱۰ میلیارد مترمکعب و تلفات مخزن در اثر تبخیر (1.5 تا 2.5 میلیارد مترمکعب) از آن کسر شود، آب در دسترس موجود خالص برای تابستان 1404 تا حدود 12 میلیارد مترمکعب خواهد بود. در چنین شرایطی اولویت با آب آشامیدنی (و صنایع کلیدی) خواهد بود و کشاورزی با کاهش بیشتر مواجه می‌شود. سدهای ایران سالانه یک تا دو درصد از ظرفیت خود را به دلیل گل و لای و رسوب بیشتر از دست می‌دهند. تنها حدود شش درصد از «آب ذخیره‌شده» ایران از نظر عملیاتی قابل دسترسی است. برآورد می‌شود که حدود پنج میلیارد دلار در خدمات و صنعت از این طریق به کشور خسارت وارد شود.