درآمدی بر فلسفه کواین

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

اگر فرگه و راسل پیشگامان فلسفه تحلیلی بودند، کواین تأثیرگذارترین چهره در این حوزه بوده است، چه‌آنکه به تعبیر گری کمپ، مؤلف کتاب «کواین» توانست نافذترین انتقادات را به پوزیتیویسم منطقی وارد کند. کواین به این قرار فضای تازه‌ای در هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی گشود که نه‌تنها در دگرگونی منطق ریاضی نقش داشت بلکه بیش از آن در تحلیل فلسفی جایگاهی بنیادی به دست آورد. کواین از نظر کمپ، فراتر از یک فیلسوف سیستمی است و ادعاهای او را بدون فهم چهارچوب بزرگ‌تر یا منظری که از آن پدید آمده‌اند نمی‌توان درک کرد. بنابراین کتاب کمپ، درآمدی بر تفکر کواین است و البته چنان‌که تأکید شده برای فهمِ کواین دانستن حدی از فلسفه، منطق، ریاضیات و تاریخ آنها مورد نیاز است. با این حال، پاسخ‌های کواین به پرسش‌های بزرگ متافیزیک و معرفت‌شناسی، شیوه‌های استدلال او برای آن پاسخ‌ها و تصوراتش درباره نقش و سرشت حقیقی فلسفه نه‌تنها با عقاید پیشینیان بلکه با عقاید بسیاری از معاصران و متأخران او نیز تفاوتی آشکار دارد. دلیل اصلی این تفاوت از نظر کمپ این است که کواین گذشته از تعهد به پاسخ به پرسش‌های بزرگ رایج، سنت فلسفی را از وجوه مختلفی معیوب می‌داند. بنابراین هدف او این نیست که پرسش‌های بزرگ را همان‌گونه که در سنت فهمیده می‌شود طرح کند و به آنها جواب‌های سرراست و صریح در قالب‌ فلسفه سنتی ارائه نماید، بلکه در نظر دارد این پرسش‌ها را به شکل و شمایل جدیدی طرح کند تا بتواند پاسخ‌های درخوری تدارک ببیند. کواین این شکل جدید را «طبیعت‌گرایی» می‌خواند و از این‌رو هدف عمده کتاب کمپ درک این مفهوم طبیعت‌گرایانۀ فلسفه و نیز درک شیوه‌هایی است که پاسخ‌های طبیعت‌گرایانۀ کواین از طریق آنها به پاسخ‌های دقیق فلسفی می‌انجامد. اما شاید به‌تعبیر کمپ، وظیفه بزرگ‌تر و فلسفی‌تر کوشش برای فهم این مسئله باشد که چرا کواین این تغییر موضع طبیعت‌گرایانه و طردکردن سنت را موجه می‌شمارد. کواین فعالیت رسمی خود را با مأموریت پایه‌ریزی آموزه فلسفی جامع طبیعت‌گرایی و دفاع از آن شروع نکرد، بلکه گام به گام این کار را پیش برد، اگرچه برخی از این گام‌ها فراتر از گام‌های دیگر بود و در طول سال‌های سرنوشت‌ساز فعالیت او یعنی بین پایان جنگ جهانی دوم و سال‌ 1960 به انتشار کتاب مهم او «کلمه و شیء» منتهی شد. در طبیعت‌گرایی کواین سؤالی متافیزیکی مثل «چه چیزی وجود دارد؟» پرسشی علمی تعبیر می‌شود، ضمنا سؤال معرفت‌شناسیِ «معرفت چیست؟» کمابیش به صورت سؤالی روان‌شناختی درمی‌آید، رشته‌ای که شاخه‌ای از زیست‌شناسی شناخته می‌شود. این‌چنین است که کواین درصدد برمی‌آید فلسفه را به چیزی متصل به علم طبیعی، و درواقع در ذیل آن، تبدیل کند. کمپ می‌کوشد تا در درآمدی به اندیشه کواین، نشان دهد که چگونه این متفکر آموزه طبیعت‌گرایی را به‌عنوان راه درست مواجهه با مسائل فلسفی برگزید. کمپ همچنین نشان می‌دهد که تأملات کواین درباره تاریخ فلسفه و علم برای فهم فلسفه او ضروری است چه‌آنکه مسائلی که کواین به صراحت مطرح می‌کند با دغدغه‌های دیرپای فلسفه مرتبط‌اند. با این حال کواین معتقد است هیچ «فلسفه نخستینی» به معنای دکارتی وجود ندارد، یعنی آن دیدگاهی که مقدم بر کل معرفت بشر باشد.

آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.