چرا جنگ هند و پاکستان متفاوت است؟
رقص شمشیرها در سایه بمب اتم
هند و پاکستان از زمان استقلال از بریتانیا در سال ۱۹۴۷، سه جنگ تمام‌عیار را پشت سر گذاشته‌اند. علاوه بر این، ده‌ها درگیری و مناقشه کوچک‌تر نیز میان این دو همسایه رخ داده است؛ از‌جمله نبردی بر فراز یک یخچال طبیعی که از آن به‌عنوان سردترین و مرتفع‌ترین میدان جنگ جهان یاد می‌شود. جدیدترین دور تنش‌ها پس از یک حمله مسلحانه مرگبار به گردشگران آغاز شد که هند، پاکستان را مسئول آن می‌داند؛ اتهامی که اسلام‌آباد آن را رد کرده است.
شرق: هند و پاکستان از زمان استقلال از بریتانیا در سال ۱۹۴۷، سه جنگ تمام‌عیار را پشت سر گذاشته‌اند. علاوه بر این، ده‌ها درگیری و مناقشه کوچک‌تر نیز میان این دو همسایه رخ داده است؛ از‌جمله نبردی بر فراز یک یخچال طبیعی که از آن به‌عنوان سردترین و مرتفع‌ترین میدان جنگ جهان یاد می‌شود. جدیدترین دور تنش‌ها پس از یک حمله مسلحانه مرگبار به گردشگران آغاز شد که هند، پاکستان را مسئول آن می‌داند؛ اتهامی که اسلام‌آباد آن را رد کرده است.
اما جنگ میان این دو کشور به دلایل متعددی شباهتی به جنگ‌های دیگر نقاط جهان ندارد. عامل تعیین‌کننده در این میان، زرادخانه تسلیحات هسته‌ای آنهاست؛ ابزاری متمایز برای بازدارندگی در برابر حملات بزرگ و تضمینی برای خارج‌نشدن درگیری‌ها از کنترل، حتی زمانی که اوضاع به‌شدت بحرانی می‌شود. سید‌‌محمد علی، تحلیلگر امنیتی مستقر در اسلام‌آباد، پایتخت پاکستان، می‌گوید: «پاکستان و هند به اندازه‌ای سلاح هسته‌ای در اختیار دارند که می‌توانند چندین بار یکدیگر را به‌طور کامل نابود کنند». او می‌افزاید: «تسلیحات هسته‌ای آنها سناریویی از «تخریب متقابل تضمین‌شده» (Mutually Assured Destruction/ MAD) را ایجاد می‌کند».
به گفته او، هر دو کشور «عامدانه» اندازه و برد زرادخانه خود را توسعه داده‌اند تا این تضمین تخریب متقابل را به یکدیگر یادآوری کنند. هیچ‌یک از دو کشور اطلاعات دقیقی از توانایی‌های هسته‌ای خود فاش نمی‌کنند، اما گمان می‌رود هرکدام بین ۱۷۰ تا ۱۸۰ کلاهک هسته‌ای با بردهای کوتاه، متوسط و بلند در اختیار داشته باشند. هر دو کشور همچنین از سامانه‌های پرتاب متفاوتی برای رساندن این تسلیحات به اهداف خود بهره می‌برند. علی معتقد است این زرادخانه‌ها در واقع یک اقدام دفاعی برای جلوگیری و بازدارندگی از درگیری‌های بیشتر هستند؛ زیرا «هیچ‌یک از طرفین نمی‌توانند هزینه‌های آغاز چنین جنگی را بپردازند یا امیدی به دستیابی به چیزی از طریق آن داشته باشند». شاید از نگاه ناظر بیرونی این‌گونه به نظر نرسد، اما تسلیحات هسته‌ای یادآوری دائمی برای طرف مقابل است که نمی‌تواند از خطوط قرمز عبور کند.
با‌این‌حال، پنهان‌کاری درباره زرادخانه‌های هسته‌ای به این معناست که مشخص نیست آیا پاکستان یا هند می‌توانند از یک حمله هسته‌ای اولیه جان سالم به در ببرند و دست به اقدام تلافی‌جویانه بزنند یا خیر؛ قابلیتی که از آن با عنوان «توانایی حمله دوم» (Second-strike capability) یاد می‌شود. این ظرفیت، حریف را از تلاش برای پیروزی در یک جنگ هسته‌ای از طریق حمله پیش‌دستانه بازمی‌دارد و از تجاوزی که می‌تواند منجر به تشدید تنش هسته‌ای شود، جلوگیری می‌کند. در غیاب این توانایی، از نظر تئوری، هیچ عاملی نمی‌تواند مانع از شلیک کلاهک هسته‌ای توسط یک طرف به سوی طرف دیگر شود.
کشمیر؛ قلب تپنده مناقشه
از سال ۱۹۴۷، هم‌زمان با استقلال هند و پاکستان، هر دو کشور ادعای مالکیت بر کشمیر را مطرح کرده‌اند و درگیری‌های مرزی برای دهه‌ها باعث بی‌ثباتی در این منطقه شده است. هر یک از این کشورها بخشی از کشمیر را تحت کنترل خود دارد و مرزی به‌شدت نظامی‌شده، این دو بخش را از هم جدا می‌کند. این دو رقیب دیرینه، دو جنگ از سه جنگ خود را بر سر کشمیر -منطقه کوهستانی مورد مناقشه در هیمالیا که بین آنها تقسیم شده و شورشیان مسلح در بخش تحت کنترل هند با حکومت این کشور مقابله می‌کنند- انجام داده‌اند. بسیاری از مسلمانان کشمیری از هدف شورشیان برای اتحاد این سرزمین، چه تحت حاکمیت پاکستان و چه به‌عنوان یک کشور مستقل، حمایت می‌کنند.
عدم توازن در توان نظامی
به نوشته اسوشیتدپرس و بر‌اساس گزارش «توازن نظامی» مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک، هند با ۷۴.۴ میلیارد دلار بودجه دفاعی در سال ۲۰۲۵، یکی از بزرگ‌ترین هزینه‌کنندگان نظامی در جهان است. این کشور همچنین یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان تسلیحات در سطح جهانی به شمار می‌رود. پاکستان نیز با صرف ۱۰ میلیارد دلار در سال گذشته، از این قافله عقب نمانده است، اما هرگز نمی‌تواند با توان مالی عمیق هند برابری کند. علاوه بر این، تعداد پرسنل فعال نیروهای مسلح هند بیش از دو برابر پاکستان است. تنها نقطه قوت پاکستان نیروی هوایی بسیار توانمندش است. درحالی‌که تمرکز سنتی نیروهای مسلح هند بر پاکستان بوده، این کشور با همسایه هسته‌ای دیگری به نام چین نیز مواجه است و نگرانی‌های فزاینده‌ای در مورد امنیت دریایی در اقیانوس هند دارد. این دو عاملی هستند که پاکستان مجبور نیست آنها را در پارادایم امنیتی خود در نظر بگیرد. با‌این‌حال، شکل کشیده و باریک پاکستان، همراه با نقش برجسته ارتش در سیاست خارجی، جابه‌جایی نیروهای مسلح و اولویت‌بندی دفاع را برای این کشور آسان‌تر می‌کند.
یک چرخه تکراری
نه پاکستان و نه هند هیچ‌کدام برای اعلام اقدامات نظامی خود علیه دیگری عجله‌ای ندارند و همان‌طور که در شعله‌ور‌شدن اخیر خصومت‌ها مشاهده شد، ممکن است مدتی طول بکشد تا تأیید حملات و اقدامات تلافی‌جویانه منتشر شود. با وجود این، هر دو طرف عملیات‌هایی را در سرزمین‌ها و حریم هوایی تحت کنترل دیگری انجام می‌دهند. گاهی اوقات هدف از این اقدامات، آسیب رساندن به پست‌های بازرسی، تأسیسات یا سایت‌هایی است که ادعا می‌شود توسط شبه‌نظامیان استفاده می‌شوند. این عملیات‌ها همچنین با هدف تحقیر یا تحریک طرف مقابل انجام می‌شوند و رهبران را مجبور می‌کنند در برابر فشار افکار عمومی سر خم کرده و پاسخ دهند که این امر پتانسیل اشتباه محاسباتی را افزایش می‌دهد. بسیاری از این فعالیت‌ها در امتداد «خط کنترل» که کشمیر را بین هند و پاکستان تقسیم می‌کند، سرچشمه می‌گیرند. دسترسی رسانه‌ها و عموم مردم به این منطقه تا حد زیادی محدود است و همین امر تأیید مستقل ادعاهای حمله یا تلافی را دشوار می‌کند. چنین حوادثی زنگ خطر را در سطح بین‌المللی به صدا درمی‌آورد؛ زیرا هر دو کشور دارای توانایی‌های هسته‌ای هستند.
نه میل به فتح، نه نفوذ، نه منابع
نبردها و درگیری‌های پاکستان و هند دور از چشم عموم اتفاق می‌افتد. حملات و اقدامات تلافی‌جویانه معمولا در اواخر شب یا اوایل صبح انجام می‌شوند و به استثنای حملات پهپادی روز پنجشنبه گذشته، عمدتا دور از مراکز شهری پرجمعیت روی می‌دهند. این نشان می‌دهد هیچ‌یک از دو کشور تمایلی به آسیب‌رساندن قابل توجه به جمعیت طرف دیگر ندارد. حملات یا «جراحی دقیق» توصیف می‌شوند یا «محدود». رقابت بر سر منابع نیز انگیزه‌ای برای هیچ‌یک از دو کشور نیست. پاکستان دارای ثروت معدنی عظیمی است، اما هند علاقه‌ای به آن ندارد و در حالی که تفاوت‌های ایدئولوژیک آشکاری بین هند با اکثریت هندو و پاکستان با اکثریت مسلمان وجود دارد، آنها به دنبال کنترل یا نفوذ بر دیگری نیستند. به‌جز کشمیر، آنها هیچ علاقه‌ای به ادعای مالکیت بر قلمرو یکدیگر یا اعمال سلطه ندارند.
