یک قاب تجربه

اردیبهشت‌ ۱۳۸۲ به همراه هیئت پارلمانی ایران به ریاست آقای کروبی، رئیس مجلس شورای اسلامی، برای شرکت در اجلاس رؤسای مجالس کشورهای همسایه عراق عازم «امان» پایتخت اردن شدیم. دستور اجلاس، عراق بعد از حمله آمریکا و سقوط دولت آن کشور و آثار آن بر کشورهای منطقه به‌ویژه همسایگان عراق بود. با استقبال آقای عبدالله المجالی، رئیس پارلمان اردن، وارد فرودگاه امان شدیم و بلافاصله پس از استقرار در محل اقامت، در جلسه‌ای با حضور سفیر ایران در اردن، دستور جلسه و مفاد پیش‌نویس قطع‌نامه مورد بررسی و تبادل نظر قرار گرفت. اجلاس با سخنرانی دبیرکل سازمان ملل و رؤسای مجالس اردن، ایران و مصر آغاز شد. پس از نشست اول اجلاس، دو رئیس مجلس کویت و مصر و رئیس مجلس مشورتی عربستان سعودی به دیدار آقای کروبی آمدند و گفت‌وگوهای مهم و جالبی بین آنها صورت گرفت. رئیس مجلس سعودی که امام حرم مکه هم بود، قبلا دانشجوی رشته پزشکی دانشگاه شیراز بوده که تحصیلات پزشکی را نیمه‌کاره رها کرده و به عربستان بازگشته است (کجا بودیم و کجا هستیم)‌. 

او در این دیدار از رویکرد تعاملی ایران در سیاست‌های منطقه‌ای ابراز خرسندی کرد و گفت تسهیل و ارتقای روابط ایران و عربستان، به گسترش هم‌زیستی مسالمت‌آمیز در منطقه کمک خواهد کرد و از اینکه سوابق تحصیلی او در دانشگاه شیراز بوده، ابراز رضایت کرد. او از نقش مشورتی شورای تحت مدیریتش نیز صحبت کرد و مشخص شد‌ تأثیری اساسی در قانون‌گذاری و تصمیم‌گیری در عربستان ندارد. اما دیدار دوم که حائز اهمیت بسیار بود، بین آقای کروبی و فتحی سرور، رئیس پارلمان مصر انجام شد. تسلط رئیس مجلس مصر بر اوضاع منطقه و جهان و تحلیل‌های عمیق او نشان از موقعیت ممتاز سیاسی و فرهنگی مصر در جهان عرب و اسلام داشت. او ابتدا از ناکامی اصلاح‌طلبان در انتخابات شوراهای شهر در ایران ابراز شگفتی و نگرانی کرد و گفت ‌به قدرت رسیدن اصلاح‌طلبان در ایران (دولت و مجلس) موجب امیدواری در منطقه شده که بازگشت به رویکرد سیاسی برای حل مسائل منطقه‌ای را از دستاوردهای آن دولت می‌دانست. آقای فتحی سرور که از سیاست‌مداران کهنه‌کار و باتجربه مصر محسوب می‌شود، گفت‌ از نظر او سیاست‌مدار کسی است که در رویدادها و حوادث سخت سیاسی تواضع داشته باشد و از کنار حادثه عبور کند و سپس بر اوضاع مسلط ‌شود. رئیس مجلس مصر گسترش و توسعه سیاسی، آموزشی و فرهنگی در منطقه خاورمیانه در کنار سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی را بهترین مسیر برای صلح و امنیت منطقه دانست و توسعه نظامی در خاورمیانه و تبدیل‌شدن آن به انبار تسلیحات غربی را اشتباهی بزرگ ارزیابی کرد. وی در ادامه گفت که آمریکایی‌ها، ایران را خطری بزرگ در منطقه خاورمیانه می‌دانند. او حضور نظامی آمریکا در عراق را یک اتفاق نمی‌دانست و آن را یک استراتژی که یهودی‌ها پشت آن قرار دارند، قلمداد می‌کرد و معتقد بود یهودی‌های تندرو در اسرائیل، علیه اسلام قیام کرده‌اند و نه مسیحیان. وی همچنین از اینکه برخی از کشورهای عربی در اجلاس از خروج اشغالگران از عراق نگران بودند، گلایه داشت و گفت که آنها از سقوط نظام خود می‌ترسند. آقای فتحی سرور روابط دو کشور ایران و مصر را به نفع جهان اسلام و منطقه دانست و از آقای کروبی خواست در این زمینه تلاش بیشتری انجام دهد تا روابط فی‌مابین از سردی خارج شده و فعال شود. او در پایان خواستار همکاری دو کشور در صدور قطع‌نامه پایانی اجلاس شد. در نشست روز دوم اجلاس شاهد چالشی جدی درباره بعضی از مفاد قطع‌نامه بودیم که اردن و سوریه نمی‌خواستند نام صدام حسین برای محاکمه در قطع‌نامه آورده شود و البته برخی دیگر از کشورهای عربی نیز همین نظر را داشتند؛ اما تلاش فراوان آقای فتحی سرور، رئیس پارلمان مصر و نطق منطقی او به همراه رئیس پارلمان کویت و سخنان آقای کروبی، اردن را وادار به عقب‌نشینی کرد و بالاخره موضوع محاکمه صدام در متن قطع‌نامه قرار گرفت. از نکات شایان توجه این اجلاس، نطق رئیس مجلس ترکیه بود که به زبان ترکی ایراد شد و مترجم ایشان هم فقط عربی می‌دانست و ناگزیر ابتدا مطالب به ترکی ایراد‌شده به عربی برگردانده‌ و در نهایت‌ به انگلیسی برای حاضران ترجمه و پخش می‌شد. در حاشیه اجلاس، اعضای هیئت ایرانی برای عیادت از مجروحان فلسطینی که در بیمارستان‌‌های اردن بستری بودند، به تعدادی از بیمارستان‌ها مراجعه کردند و هدایایی از سوی رئیس مجلس به آنها داده شد. اما نکته درخور توجه‌ این بود که در بالای تخت مصدومان فلسطین، عکس صدام حسین را نصب کرده و به روی آن رئیس قهرمان درج شده بود که حکایت از اعتبار وی نزد فلسطینیان داشت و او را قهرمان مبارزه با اسرائیل و حامی اصلی فلسطین می‌دانستند. مدت این سفر ۵۰ ساعت و بسیار فشرده و کوتاه اما مؤثر بود. همان‌گونه که در قاب تجربه قبلی نیز یادآور شدم، پیش‌نیاز ارتباط ایران با دنیا، گسترش مثبت روابط و همکاری ایران با همسایگان و کشورهای منطقه، به‌ویژه مصر و عربستان است. بنابراین بهترین راه برای پیشگیری از نفوذ اسرائیل در خاورمیانه، فوریت بازآفرینی روابط سازنده در عالی‌ترین سطح با دو کشور مصر و عربستان است. تجارب به‌جا‌مانده از سیاست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی عصر اصلاحات که نمونه‌هایی از آن را یادآوری کردیم و از‌جمله رأی مثبت بیش از ۲۰۰ عضو سازمان ملل (و یک رأی ممتنع اسرائیل) به پیشنهاد گفت‌‌وگوی تمدن‌ها و تأثیرگذاری آن در کشورهای خاورمیانه، امروز فرا‌روی دولت جدید است تا با بهره‌مندی از آن تجارب و بازنگری در سیاست‌ خارجی، ایران را در مسیر خروج از تحریم‌ها‌ و بازگشت به مدار توسعه قرار دهد. احیای برجام که اینک در دستور کار دولت قرار دارد، باید در سه جبهه ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی‌ کارکرد داشته باشد. آشتی و وفاق ملی، اتحاد و همکاری منطقه‌ای و تعامل بین‌المللی، با رویکرد موازنه مثبت در سیاست خارجی و التزام به ساز‌و‌کارهای خردمندانه امکان تحقق دارد.