مسئولیت‌پذیری

 یکی از ارزش‌های کلیدی در حکمرانی اخلاقی موضوع مسئولیت‌پذیری است. مسئولیت‌پذیری (Responsibility) به‌عنوان تعهدی درونی و صادقانه و اخلاقی از سوی فرد برای انجام مطلوب همه فعالیت‌هایی است که به او سپرده شده است. مسئولیت‌پذیری یعنی شفاف‌کردن وظایف و تعهدات کاری و حرفه‌ای یک انسان و تلاش برای حسن انجام امور و مسئولیت‌های محوله و این یکی از مهم‌ترین مسئولیت‌های اخلاقی در حکمرانی است که اولا هر فرد و مقام مسئول باید از وظایف مشخص و قابل سنجش و ارزشیابی برخوردار باشد و ثانیا در انجام آن وظایف، از زمان معین و منابع مشخص تلاش کند و چنانچه نتوانست آن وظایف را به‌درستی انجام دهد، کوتاهی و قصور خود را بپذیرد و پاسخ‌گو باشد و از ذی‌نفعان عذرخواهی کند. دکتر مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور، در نطق‌های انتخاباتی و پس از پیروزی در انتخابات یکی از ارزش‌های کلیدی اخلاقی که بر آن تأکید و پافشاری داشتند، مسئولیت‌پذیری مقامات در برابر وظایف و تعهدات کاری و شغلی بود. او به‌شدت از اینکه اغلب مقامات مسئول در ساختار حکمرانی مسئولیت‌پذیر نبوده و در نتیجه پاسخ‌گو هم نیستند، گلایه و انتقاد می‌کرد و مصادیق فراوانی برای این اصل اخلاقی بیان ذکر می‌کرد. هم‌اینک حادثه تلخ و اندوهناک ازدست‌دادن انسان‌های بی‌گناه در معدن مس طبس جاری است؛ چه کسی مسئولیت آن را خواهد پذیرفت؟ اینک که آقای دکتر پزشکیان به‌عنوان رئیس‌جمهور جلودار یک حکمرانی اخلاقی شده و مورد اقبال مردم و حاکمیت قرار گرفته‌اند، فرصت مغتنمی است که در شیوه حکمرانی نوین موضوع «مسئولیت‌پذیری و پاسخ‌گویی» به‌عنوان یک ارزش اخلاقی در دستور کار و رویه حکمرانان قرار گیرد و دولت ایشان پیشگام این حرکت اخلاقی شوند و با سرلوحه قراردادن رویه‌های زیر گامی بلند در مسیر وفاق ملی برای استقرار حکمرانی اخلاقی فراهم آورند...

1- گام اول؛ تناسب مسئولیت و اختیارات: جیمز کالینز، استاد دانشگاه استنفورد، در کتاب زیبای «خوب، دشمن عالی است» تعبیر رسایی درباره کلیدهای طلایی از خوب به عالی دارد. او بیان می‌کند مسئولیت‌پذیری مستلزم برخورداری از آزادی و اختیار است و بدون وجود آزادی مسئولیت محقق نمی‌شود و آزادی و مسئولیت را در چارچوب سیستم قائل هستند. درعین‌حال آزادی فقط بخشی از یک داستان و نیمی از حقیقت است. به همین دلیل است که توصیه می‌کند در مقابل مجسمه آزادی در ساحل شرقی آمریکا یک مجسمه مسئولیت هم در ساحل غربی آمریکا نصب شود؛ بنابراین گام اول استقرار مسئولیت‌پذیری در ساختار حکمرانی اخلاقی، متناسب‌سازی مسئولیت‌ها با اختیارات و آزادی در انجام تعهدات است.

2- گام دوم؛ شفافیت در میزان مسئولیت‌ها و اختیارات: در اجرای حمکرانی اخلاقی، شفاف‌کردن میزان مسئولیت‌ها و اختیارات امر مهمی است، مثلا در شرایطی که رئیس‌جمهور در مجلس سوگند یاد می‌کند که حافظ و نگهبان قانون اساسی باشد و مسئول اجرای قانون اساسی است اما اگر نهادی در اجرای قانون اساسی تخلف کند، آیا می‌تواند تذکر قانون اساسی دهد؟ این امر هنوز در هاله‌ای از ابهام است. امروز که آقای دکتر پزشکیان برای حل معضلات اساسی کشور در تلاش است، باید با همه ارکان نظام تعامل کند و رضایت همگان را برای انجام اموری که در اختیارات ریاست‌جمهوری به‌عنوان رئیس قوه مجریه باید باشد، جلب کند تا قابل حل‌وفصل شود.

3- گام سوم؛ پاسخ‌گویی: یکی از گام‌های اساسی در استقرار حکمرانی اخلاقی، امکان پاسخ‌گوکردن ساختار حکمرانی کشور است. پاسخ‌گویی نقش مؤثری در اعتمادآفرینی دارد. امام علی (ع) در فرمانش به مالک اشتر می‌فرمایند:

روزیِ اینان را فراخ دار و از رسیدگی به کارشان دریغ مدار و روی ترش به آنان میار. بخشی از وقت خود را خاص کسانی کن که به تو نیاز دارند. خود را برای آنان فارغ دار و در مجلس عمومی بنشین و در آن مجلس در برابر خدایی که تو را آفریده، فروتن باش و سپاهیان و یارانت را که نگهبانان‌اند یا تو را پاسبانان، از آنان بازدار، تا سخنگوی آن مردم با تو گفت‌وگو کند، بدون درماندگی در گفتار. همچنین فرمود که پاسخ‌گویی باید همراه با صداقت و صراحت باشد. پاسخ‌گویی با خوش‌خلقی، خوشرویی، مهر و محبت همراه باشد، نه با تبختر و تکبر. از دیدگاه مولای متقیان علی (ع) حسن خلق، اساس همه نیکی‌ها و سبب بهره‌وری در کارهاست.

4- گام چهارم؛ تعهد اخلاقی: از دیگر گام‌های اساسی امر مسئولت‌پذیری در حکمرانی اخلاقی، متعهد‌شدن اخلاقی و درونی و قلبی به انجام صحیح و درست مسئولیت محوله است و این بالاترین ضمانت برای انجام امور است.

آقای دکتر پزشکیان ازجمله حکمرانانی است که در انجام تعهد اخلاقی با تأسی از مولای متقیان امام علی (ع) اعلام کرده من گردنم را در مقابل حرف‌هایم برای انجام عهد و میثاق خود گرو می‌گذارم.

5. گام پنجم؛ پذیرش اشتباه و خطا و عذرخواهی از مردم: از دیگر مسئولیت‌های اخلاقی در حکمرانی، پذیرش اشتباهات و خطاهاست که مکمل گام‌ها و قدم‌های قبلی است. مسئولیت‌پذیری اقتضا می‌کند که دولتمردان به کوتاهی و قصور یا تقصیر خود اعتراف کنند