«شرق» از تأثیر انتخابات پیش‌روی عراق بر مناسبات تهران-بغداد گزارش می‌دهد
آزمون سرنوشت
ششمین دوره انتخابات پارلمان عراق قرار است در تاریخ ۱۱ نوامبر (۲۰ آبان) برگزار شود؛ انتخاباتی که ناظران سیاسی از هم‌اکنون آن را نقطه عطفی در توازن قدرت داخلی و منطقه‌ای بغداد می‌دانند. کمیسیون عالی مستقل انتخابات عراق اعلام کرده است ۲۱ میلیون نفر واجد شرایط رأی‌دادن هستند و از میان بیش از هفت هزار نامزد از ۳۱ ائتلاف سیاسی، قرار است ۳۲۹ کرسی پارلمان را پر کنند؛ پارلمانی که وظیفه دارد رئیس‌جمهور، نخست‌وزیر و وزیران کلیدی کابینه آینده را تعیین کند.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
مالک مصدق: ششمین دوره انتخابات پارلمان عراق قرار است در تاریخ ۱۱ نوامبر (۲۰ آبان) برگزار شود؛ انتخاباتی که ناظران سیاسی از هم‌اکنون آن را نقطه عطفی در توازن قدرت داخلی و منطقه‌ای بغداد می‌دانند. کمیسیون عالی مستقل انتخابات عراق اعلام کرده است ۲۱ میلیون نفر واجد شرایط رأی‌دادن هستند و از میان بیش از هفت هزار نامزد از ۳۱ ائتلاف سیاسی، قرار است ۳۲۹ کرسی پارلمان را پر کنند؛ پارلمانی که وظیفه دارد رئیس‌جمهور، نخست‌وزیر و وزیران کلیدی کابینه آینده را تعیین کند. در همین حال، دولت عراق برای برگزاری امن انتخابات، نخستین مانور شبیه‌سازی تأمین امنیت حوزه‌های رأی‌گیری را برگزار کرده و بیش از یک‌میلیون‌و ۲۵۰ هزار کارت بیومتریک میان رأی‌دهندگان توزیع شده است.
این انتخابات در شرایطی برگزار می‌شود که عراق هم‌زمان با بحران‌های اقتصادی ناشی از نوسان قیمت نفت، چالش بیکاری و روند کُند بازسازی زیرساخت‌ها روبه‌رو است. با‌این‌حال، در کنار مسائل داخلی، فضای سیاسی بغداد در هفته‌های اخیر بیش از هر زمان دیگری تحت تأثیر تحرکات و مواضع تند مقامات آمریکایی قرار گرفته است؛ مواضعی که نشان می‌دهد واشنگتن به انتخابات ۲۰ آبان نه صرفا به چشم یک رخداد سیاسی داخلی، بلکه به‌مثابه فرصتی برای بازتعریف مهندسی قدرت در عراق و کل منطقه می‌نگرد.
سایه سنگین واشنگتن بر بغداد
در آستانه انتخابات، فضای عراق با مجموعه‌ای از اظهارات و اقدامات مداخله‌جویانه از سوی مقامات آمریکایی روبه‌رو شده است. در رأس این تحرکات، حضور و فعالیت «مارک ساوایا»، فرستاده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا در امور خاورمیانه، قرار دارد که با لحنی بی‌سابقه از خلع سلاح نیروهای بسیج مردمی عراق (الحشد‌الشعبی) سخن گفته و مدعی شده است انتخاب مسئولان پست‌های کلیدی دولت آینده، ازجمله ریاست‌جمهوری، نخست‌وزیری، وزارتخانه‌های کشور، دفاع، نفت، دارایی و ریاست بانک مرکزی در «حیطه تصمیم واشنگتن» قرار دارد. هم‌زمان، پیت هگست، وزیر دفاع آمریکا، به‌تازگی در تماس تلفنی با همتای عراقی خود از عملیات نظامی قریب‌الوقوع در منطقه خبر داده و به بغداد هشدار داده است از هرگونه دخالت در این عملیات خودداری کند. تهدید علنی آمریکا در این تماس تلفنی، از دید ناظران، نشانه‌ای از بازگشت زبان تهدید و فشار به سیاست خاورمیانه‌ای واشنگتن است؛ زبانی که در دوره‌های پیشین انتخابات عراق نیز سابقه داشته است. تحلیلگران در بغداد می‌گویند هدف اصلی این فشارها، تعیین مرز جدیدی میان دولت و گروه‌های مقاومت عراق است. به باور آنان، آمریکا در پی آن است که با استفاده از فضای انتخابات، معادله امنیتی و سیاسی عراق را بازتعریف کند؛ به‌گونه‌ای که نقش نیروهای حشدالشعبی و جریان‌های سیاسی نزدیک به آنها کاهش یابد و جای خود را به نیروهای نزدیک‌تر به محور غربی بدهند.
بی‌طرفی بغداد در میانه تنش تهران-واشنگتن
در مقابل فشارهای دولت ترامپ درباره تعیین تکلیف حشدالشعبی و دیگری گروه‌های عراقی که ادعا شده نزدیک به ایران هستند، مقامات دولت تلاش کرده‌اند در مواضع عمومی خود نوعی بی‌طرفی و توازن دیپلماتیک را حفظ کنند. در همین زمینه فؤاد حسین، وزیر خارجه عراق، در گفت‌وگو با شبکه العربیه با تأکید بر روابط تاریخی و جغرافیایی کشورش با ایران گفته بود: «ما هم‌زمان علاقه‌مندیم روابط خود با ایالات متحده را ادامه دهیم و این دو رابطه را در چارچوب منافع عراق تنظیم کنیم». او تأکید کرد: «بغداد در قبال اختلافات تهران و واشنگتن، موضع میانجیگرانه دارد، نه جانب‌دارانه». با وجود این مواضع رسمی، بسیاری از ناظران بر این باورند که فشار واشنگتن برای مهندسی سیاسی پس از انتخابات پارلمانی عراق به شکلی محسوس در حال افزایش است. از دید آنان، آمریکا قصد دارد از طریق شبکه‌های دیپلماتیک، امنیتی و رسانه‌ای خود، ترکیب دولت آینده عراق را به‌گونه‌ای هدایت کند که با اهداف ایالات متحده در منطقه همسو باشد.
تلاش برای مهندسی جدید منطقه‌ای علیه محور مقاومت
به گفته منابع سیاسی و امنیتی عراق، ایالات متحده در این مرحله نه‌تنها به دنبال تثبیت نفوذ خود در بغداد، بلکه در پی مهندسی مجدد نظم منطقه‌ای با محوریت تضعیف روابط عراق و ایران است. در این چارچوب، مأموریت مارک ساوایا، فرستاده ویژه آمریکا در امور عراق را می‌توان بخشی از پروژه بزرگ‌تری دانست که هدف آن بازتعریف ائتلاف‌های منطقه‌ای، تغییر موازنه امنیتی در مرزهای شرقی سوریه و عراق و بازگشایی مسیرهایی برای حضور مستقیم‌تر واشنگتن در این کشور است.
در این میان، حشدالشعبی به‌عنوان نیرویی رسمی و قانونی در ساختار دفاعی عراق، به یکی از محورهای اصلی فشار واشنگتن تبدیل شده است. مقامات آمریکایی بارها این نیرو را هدف اتهاماتی قرار داده‌اند، اما منابع عراقی تأکید دارند که این اتهامات بخشی از جنگ روانی و رسانه‌ای غرب برای مشروعیت‌زدایی از نیروهای قانونی عراق است. یکی از تحلیلگران سیاسی عراقی در گفت‌وگو با رسانه‌های منطقه‌ای گفته است: «پیام واشنگتن روشن است؛ یا گروه‌های مسلح باید به دولت بپیوندند و سلاح را زمین بگذارند یا در فهرست تهدیدات آمریکا باقی خواهند ماند».
وقتی پای تحریم عراق به میان می‌آید
این مواضع و فشارهای ضد‌‌ایرانی آمریکایی‌ها در آستانه انتخابات پارلمانی عراق، در کنار تحریم‌های اخیر وزارت خزانه‌داری آمریکا علیه شرکت‌ها و اشخاص عراقی، به‌ویژه شرکت دولتی «المهندس» وابسته به حشدالشعبی، نشان‌دهنده افزایش دامنه فشار اقتصادی و امنیتی واشنگتن است. هرچند وزارت ارتباطات عراق اعلام کرده که قراردادهای این شرکت با دولت مطابق با قانون و در چارچوب مناقصات رسمی انجام شده، اما دولت عراق این اقدام آمریکا را «تأسف‌بار» و برخلاف روح همکاری دوجانبه خوانده است. از دید ناظران، این فشارها در یک سطح وسیع‌تر به دنبال مهار قدرت نیروهای غیردلخواه واشنگتن در ساختار سیاسی آینده عراق است؛ همان نیروهایی که پس از شکست داعش و در دوره بازسازی عراق، نقش مؤثری در حفظ ثبات داخلی ایفا کرده‌اند.
تحلیلگران معتقدند واشنگتن از مسیرهای مختلف، ازجمله انتخابات، رسانه‌ها و تهدید نظامی، در پی آن است که این نقش را محدود و جایگزین نیروهایی کند که به سیاست‌های آمریکا و متحدان منطقه‌ای‌اش نزدیک‌تر هستند. در همین حال، برخی تحلیلگران منطقه‌ای هشدار داده‌اند آرایش نظامی جدیدی در منطقه در جریان است که ممکن است به‌طور غیرمستقیم عراق را نیز درگیر کند. به باور آنان، احتمال اقدام هماهنگ آمریکا و اسرائیل علیه برخی نیروهای مقاومت در خاک سوریه یا مناطق مرزی عراق و سوریه وجود دارد؛ اقدامی که می‌تواند به بحرانی تازه در روابط بغداد و واشنگتن منجر شود. با وجود همه این تحولات، مقامات عراقی تلاش دارند انتخابات پیش‌رو را به‌عنوان فرصتی برای تثبیت دموکراسی و استقلال تصمیم سیاسی کشور معرفی کنند. وزیر خارجه عراق به‌تازگی در گفت‌وگویی تأکید کرده که برگزاری منظم انتخابات در عراق «نشانه بلوغ سیاسی» این کشور بوده و دولت بغداد درصدد است با تکیه بر اصول قانون اساسی، مانع از تبدیل عراق به صحنه رقابت قدرت‌های خارجی شود.
رقابت در سایه فشار
در چنین فضایی، رقابت انتخاباتی در عراق به‌طور هم‌زمان تحت تأثیر دو روند قرار گرفته است؛ مطالبات داخلی برای اصلاح و مقابله با فساد و فشار خارجی برای تغییر توازن سیاسی. این وضعیت باعث شده انتخابات ۲۰ آبان از یک رویداد سیاسی معمول، به آزمونی برای استقلال سیاسی و آینده روابط خارجی عراق تبدیل شود. ناظران می‌گویند آمریکا در پی آن است که از طریق ائتلاف‌های سیاسی نزدیک به خود، نفوذ بیشتری در پارلمان و دولت آینده کسب کند تا بتواند مسیر سیاست بغداد را در حوزه‌های انرژی، امنیت و روابط منطقه‌ای به سود خود بازتعریف کند. در مقابل، جریان‌های سیاسی متنوع عراقی، از شیعه و سنی تا کردها، بر حفظ توازن در روابط خارجی و تکیه بر اصل حاکمیت ملی تأکید دارند. در مجموع، هرچند واشنگتن در آستانه انتخابات پارلمانی عراق گفتمان فشار و تهدید را به اوج رسانده، اما واقعیت میدانی عراق نشان می‌دهد که تصمیم نهایی در دست مردم و نیروهای سیاسی داخلی است. تجربه سال‌های گذشته ثابت کرده که مداخلات خارجی اگرچه ممکن است مسیر تشکیل دولت را پیچیده کند، اما توانایی تحمیل کامل اراده خارجی بر ساختار سیاسی عراق را ندارد. در آستانه برگزاری انتخابات، پیام بغداد به واشنگتن روشن است؛ عراق می‌خواهد روابط خود با همه کشورها ازجمله آمریکا را بر پایه احترام متقابل و منافع مشترک حفظ کند، اما اجازه نخواهد داد تصمیمات حیاتی کشور در خارج از مرزها گرفته شود.
محمدصالح صدقیان: مناسبات تهران – بغداد با هر نتیجه انتخابات تغییر نمی‌کند
پیرو نکات یادشده، محمدصالح صدقیان در تحلیل روند انتخابات پارلمانی عراقی، مناسبات سیاسی این کشور و آینده حشدالشعبی و روابط تهران-بغداد ابتدا به ساکن به عملیات «طوفان الاقصی» در هفتم اکتبر ۲۰۲۳ و فضای پس از آن رجوع می‌کند که به باور او، «شکل تازه‌ای به کل مناسبات منطقه و به‌خصوص عراق داده است». تحلیلگر ارشد جهان عرب در گفت‌وگو با «شرق» معتقد است: «تحولات پس از این عملیات، به‌مراتب عمیق‌تر و اثرگذارتر از سقوط صدام حسین بوده و امروز، هر تصمیمی در بغداد، بازتاب مستقیم دگرگونی‌های ژئوپلیتیکی در سراسر خاورمیانه است».
رئیس مرکز عربی مطالعات ایران می‌گوید: «آمریکایی‌ها اکنون در سه محور اصلی می‌کوشند تا عراق را در مسیر مطلوب خود قرار دهند؛ نخست، پیشبرد طرح «پیمان ابراهیم» در جغرافیای جدید منطقه؛ دوم، تعیین تکلیف ساختار و نقش نیروهای «حشدالشعبی» و سوم، جهت‌دهی به روابط آینده تهران و بغداد». به باور صدقیان، «واشنگتن در روزها و هفته‌های آینده کوششی فشرده را برای هم‌راستاکردن دولت آینده عراق با سیاست‌های خود آغاز خواهد کرد». تحلیلگر مسائل غرب آسیا توضیح می‌دهد: «تا زمان برگزاری انتخابات و مشخص‌شدن نتایج آن، مارک ساوایا، مشاور دونالد ترامپ در امور عراق، به بغداد سفر نخواهد کرد، اما بلافاصله پس از اعلام نتایج، مأموریت او آغاز می‌شود». از دید صدقیان، «ساوایا قرار است در دیدار با رهبران گروه‌های سیاسی عراقی، شروط و چارچوب‌های مورد نظر واشنگتن را برای تشکیل دولت جدید اعلام کند؛ ازجمله مسئله روابط با ایران، سیاست نفتی و جایگاه نیروهای مقاومت در ساختار دولت آینده». این کارشناس در ادامه به سطحی بالاتر از هماهنگی میان واشنگتن و متحدانش اشاره می‌کند و از دیدگاه او، «پس از مأموریت ساوایا، جارد کوشنر، داماد ترامپ و مسئول پیگیری پرونده پیمان ابراهیم در دولت آمریکا، احتمالا همراه با استیو ویتکاف به عراق سفر خواهند کرد تا درمورد پیوستن بغداد به این پیمان با مقامات منتخب جدید رایزنی کند».
اما این روند، به گفته صدقیان، مشروط به چند تحول مهم منطقه‌ای است. او تبیین و تشریح کرد: «تا زمانی که دیدار احمد الشرع، رئیس‌جمهور موقت سوریه، با ترامپ در واشنگتن نهایی نشود و فشار احتمالی برای پیوستن دمشق به پیمان ابراهیم مشخص نشود، آمریکا درباره ورود به پرونده عراق تصمیم نهایی را نخواهد گرفت. در گام بعد، سفر ۱۸ نوامبر محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان، به واشنگتن بسیار تعیین‌کننده است؛ چراکه اگر ریاض مسیر همراهی با پیمان ابراهیم را به شکل رسمی باز کند، آن‌گاه عراق نیز در اولویت بعدی آمریکا قرار خواهد گرفت». به باور تحلیلگر ارشد مسائل عراق، «این تحرکات تازه دولت ترامپ در چارچوب پروژه‌ای گسترده‌تر است که هدف آن بازآرایی مناسبات منطقه‌ای به سود آمریکا و اسرائیل و محدودکردن نقش ایران در محیط پیرامونی خود است». رئیس مرکز عربی مطالعات ایران با لحنی محتاطانه به «شرق» می‌گوید: «عراق از نظر جغرافیایی و مذهبی در نقطه تلاقی این معادلات قرار دارد، اما واشنگتن باید بداند که بغداد امروز دیگر عراق سال ۲۰۰۳ نیست. با وجود همه فشارها، هیچ دولتی در عراق نمی‌تواند پیوندهای استراتژیک و عمیق خود با تهران را قطع کند». در محور دوم گفت‌وگو، یعنی تعیین تکلیف حشدالشعبی، صدقیان به‌وضوح از افزایش فشارهای آمریکا سخن می‌گوید و به اذعان او، «از چند ماه پیش از انتخابات، دولت محمد شیاع السودانی هدف فشارهای مستمر سیاسی و امنیتی واشنگتن قرار گرفته است؛ فشارهایی که با هدف تغییر ساختار حشدالشعبی و ادغام تدریجی آن در نیروهای مسلح رسمی عراق طراحی شده است». تحلیلگر ارشد جهان عرب تأکید می‌کند: «آمریکایی‌ها به‌روشنی اعلام کرده‌اند که تا تعیین تکلیف نهایی حشدالشعبی، هیچ تعاملی در سطح استراتژیک با دولت بغداد نخواهند داشت. این یعنی دولت آینده، صرف‌نظر از آنکه چه کسی نخست‌وزیر شود، در نقطه آغاز کار خود با این پرونده درگیر خواهد بود. احتمالا همه مناسبات سیاسی، اقتصادی و امنیتی دولت آینده عراق حول همین موضوع تعریف می‌شود». با‌این‌حال، صدقیان معتقد است «این فشارها الزاما به معنای موفقیت واشنگتن نیست».
او با تأکید بر پیچیدگی‌های صحنه داخلی عراق تأکید دارد: «حشدالشعبی امروز بخشی از ساختار رسمی دفاعی عراق است و حذف یا تضعیف آن نه از نظر قانونی و نه از نظر میدانی ممکن نیست. حتی نخست‌وزیری که نزدیک‌ترین رابطه را با واشنگتن داشته باشد، نمی‌تواند این نیرو را نادیده بگیرد، چون بخش مهمی از امنیت عراق در دست همین نیروهاست». در بخش پایانی گفت‌وگو، موضوع روابط ایران و عراق و چشم‌انداز پیش‌رو مطرح می‌شود که صدقیان در این زمینه نگاهی محتاطانه، اما واقع‌گرایانه دارد. او تصریح می‌کند: «مناسبات تهران و بغداد حاصل مجموعه‌ای از پیوندهای تاریخی، مذهبی، اقتصادی و امنیتی است که با فشار سیاسی خارجی قابل تغییر نیست». به زعم او، «چه محمد شیاع السودانی بتواند با کسب اکثریت کرسی‌ها دوباره نخست‌وزیر شود، چه نوری المالکی یا چهره‌ای دیگر به قدرت برسد، ساختار روابط دو کشور اساسا به‌گونه‌ای شکل گرفته که در هر صورت، ثبات نسبی خود را حفظ می‌کند». صدقیان نتیجه می‌گیرد: «آمریکا ممکن است بتواند فضای سیاسی بغداد را برای مدتی تحت فشار قرار دهد، اما نه می‌تواند معادلات داخلی عراق را از محور استقلال خارج کند و نه قادر است پیوند تهران و بغداد را به‌سادگی از هم بگسلد. عراق امروز بخشی از واقعیت ژئوپلیتیک جدید خاورمیانه است؛ واقعیتی که پس از طوفان الاقصی، دیگر با معادلات گذشته
قابل توضیح نیست».
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
