موانع را بشکنید

شرق: زنان ایرانی در عرصه سیاست‌ خوش درخشیده‌اند، با این حال همواره موانع اجتماعی و سیاسی سد راهشان بوده؛ روندی که سال‌هاست ادامه دارد. این همبستگی سیاسی پس از آن هم ادامه داشت و آنها در این مسیر نقاط قوت خود را به خوبی نشان دادند. حتی نمونه‌های مشابه آن در کشورهای دیگر و در سطح بین‌الملل هم نشان از آن دارد که هر کجا زنان پای کار بودند، موفقیت در حوزه‌های سیاست و قدرت بیشتر خودنمایی کرده است.

یکی از این زنان، زهرا شجاعی است که در سال‌های حیاتش در حوزه سیاست نقش‌آفرینی‌های بسیاری داشته؛ موضوعی که در همایش بین‌المللی زنان، قدرت و مدیریت سیاسی در ایران به آن پرداخته شد تا علاوه بر تأکید بر موفقیت‌های زنان، برای موانع پیش‌روی زنان چاره‌جویی شود. این همایش در دانشکده حقوق دانشگاه تهران برگزار شد تا با پاسداشت نام زهرا شجاعی به نقش زنان در مدیریت سیاسی آنها بپردازد.

باید موانع را بشکنیم

در شروع، الهه کولایی، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران، به نقش زنان در فعالیت‌های سیاسی و احزاب پرداخت و گفت: «تجربه نشان داده در کشورهایی که برای بهبود موقعیت زنان و دیدن ظرفیت‌های انسانی زنان توجه و تمرکز جدی وجود داشته، تحول در جامعه آنها با سرعت بیشتری پیش رفته است. اما این موضوع شاید در کشور ما تجربه پایدار و موفقی نباشد؛ چون چیزی که ما در کشور می‌بینیم، بیشتر برآمده از تلاش و سختکوشی‌های زنان ایرانی در برابر مانع‌تراشی‌ها و موانع سنتی و تاریخی است که این تلاش همچنان ادامه دارد. جوامعی موفق بوده‌‌اند که آن اراده سیاسی برای رفع تبعیض‌های تاریخی در آنها شکل گرفته است. برای ما مهم بود تا پیوندی بین زنان و مردان که در عرصه‌های علمی، سیاست و قدرت تلاش می‌کنند، شکل گیرد».

مشارکت زنان، امری ثانوی

یکی دیگر از سخنران‌های این همایش، زهرا بهروزآذر، معاون رئیس‌جمهوری در امور زنان بود. او گفت: «مشارکت زنان در عرصه‌های مختلف سیاسی تنها یک مطالبه جنسیتی یا گروهی نیست، بلکه یکی از شاخص‌های اصلی کیفیت مردم‌سالاری به شمار می‌آید. کشورهایی که حضور فعال زنان را در سطوح مختلف دارند، از انسجام اجتماعی و عملکرد بهتری برخوردارند. در ایران نیز شاهد نقش‌آفرینی زنان در انقلاب اسلامی، حوزه‌های کارآفرینی، علم و پژوهش بودیم که نشان‌دهنده توانمندی و استعدادهای زنان است. اگرچه حضور زنان در عرصه‌های مختلف پذیرفته شده، اما این حضور هنوز در ساختارهای قدرت به شکل ثابت و مستمر تثبیت نشده است.

حضور زنان باید نه‌تنها بر‌اساس جنسیت، بلکه از طریق نهادهای بالادستی و به‌صورت نهادینه‌شده تقویت و تضمین شود». او ادامه داد: «در تبیین علل و موانع ساختاری مشارکت ناکافی در عرصه قدرت مدیریت سیاسی در ایران می‌توان دو رویکرد ناکارآمد را شناسایی کرد؛ نخست، رویکرد نمادین و نمادگرایانه که در آن به انتصاب محدود مقطعی و گاهی نمایشی بسنده می‌کند و در مناصب‌های غیرکلیدی و تشریفاتی بیشتر کارکرد تزئینی دارد و هدف اصلی آن پاسخ‌گویی به افکار عمومی است و دوم رویکرد تعلیقی است که مشارکت زنان یک امری ثانوی تلقی می‌شود. هر دو رویکرد به دلیل کمبود نظام‌های تربیتی و تضاد گفتمانی‌ نتوانسته‌اند بستر مناسبی برای حکمرانی زنان فراهم کنند. نتیجه این رویکردها منجر به ایجاد شکاف جنسیتی شده است، اما دولت چهاردهم نسبت به حضور زنان در عرصه جامعه رویکردی کاملا شفاف دارد و از توانایی آنان در تمام بخش‌ها بهره می‌برد».

بر‌اساس اعلام او، مشارکت سیاسی زنان فقط یک مسئله جنسیتی نیست، بلکه بازتابی از ساختار کلان حکمرانی کشور است. تحقق مشارکت واقعی زنان در فرایند تصمیم‌سازی مستلزم حرکت از شعار به سمت نهادسازی واقعی، تدوین قوانین مؤثر، شایسته‌گزینی و اصلاح فرهنگ سیاسی است، این امر بدون همکاری دانشگاه‌ها، نهادهای مدنی، رسانه‌ها و روابط‌عمومی‌ها امکان‌پذیر نخواهد بود. تحقق ایران قوی نیازمند پرواز با دو بال است و تا زمانی که نیمی از جامعه یعنی زنان در مدیریت کشور مشارکت مؤثر نداشته باشند، این پرواز یا ناقص یا پرخطر خواهد بود. بهروز‌آذر همچنین ادامه داد: «سیاست‌ورزی زنانه صرفا به معنای حضور در رقابت‌های قدرت نیست، بلکه کنشگری آگاهانه، مسئولانه و متعهدانه در مسیر خدمت به جامعه و ارزش‌هاست».

معاون رئیس‌جمهوری در امور زنان به نقش زهرا شجاعی در عرصه سیاسی پرداخت و گفت: «زهرا شجاعی نمونه‌ای روشن از الگوی سوم زن مسلمان بود و توانست در عرصه سیاست و مدیریت، الگویی متفاوت و در عین حال اصیل ارائه دهد. شجاعی با بهره‌مندی از دانش در حوزه فلسفه، تعلیم و تربیت و با سابقه فعالیت‌های گسترده فرهنگی و اجتماعی، سیاست را نه ابزار قدرت‌ورزی، بلکه عرصه‌ای برای تربیت، مراقبت و ساختن جامعه می‌دانست. او همواره به نگرش جنسیتی عادلانه باور داشت. از نگاه او تفاوت‌های زن و مرد نه عامل تبعیض، بلکه سرچشمه تفاوت در نحوه اثرگذاری است». بهروزآذر ادامه داد: «راه‌اندازی نظام ملی شناسایی، پرورش و ارزیابی مدیران در دستور کار قرار گرفته و اکنون طرح ۵۰۰ مدیر زن جوان و کارآمد کلید خورده است. در این طرح، علاوه بر تعریف شاخص‌های شایستگی مدیریتی، دوره‌های توانمندسازی، مشاوره حرفه‌ای، تجربه‌ورزی میدانی و ارزیابی مستمر نیز برای این زنان طراحی شده است».

برنامه تلویزیونی پرحاشیه

زهرا شجاعی، زن سیاست‌مداری بود که پس از تحمل دوره‌ای بیماری، فروردین سال قبل درگذشت. او در دوران حیات خود مسئولیت‌‌های بسیاری را در دولت‌های مختلف بر عهده داشت؛ از معاون امور زنان تا مشاور وزیر کشور و وزیر آموزش و پرورش. شجاعی علاوه بر این، عضویت در شورای فرهنگی اجتماعی زنان، ریاست شورای فرهنگی اجتماعی و ریاست مراکز امور مشاوره زنان دولت سید‌محمد خاتمی را هم بر عهده داشت.

زهرا شجاعی اولین زنی بود که توانست با وجود موانع بی‌شمار، به کابینه دولت راه پیدا کند. با وجود چالش‌های اجتماعی و سیاسی برای حضور و فعالیت زنان در عرصه‌های سیاسی و فعالیت احزاب، او نه‌تنها در این حوزه با استقامت ایستاد، بلکه باعث شد تا زنان دیگر هم طی این سال‌ها به فضای سیاست راه پیدا کنند. موانع برای فعالیت زنان، بارها برای شجاعی چالش‌آفرینی کرد همچون برنامه‌ تلویزیونی از صداوسیما که بهمن‌ماه 1400 در ذهن بسیاری ماندگار شد. در آن برنامه زهرا شجاعی، معصومه ابتکار و شهیندخت مولاوردی به یک برنامه تلویزیونی دعوت شدند تا درباره اقدامات خود در دوران مسئولیت برای حمایت از زنان، دختران و خانواده یک گزارش به مردم دهند و همچنین پاسخ انتقادات واردشده در دوران مسئولیت‌شان را بدهند.

برنامه فقط با حضور زهرا شجاعی و شهیندخت مولاوردی برگزار شد. در این برنامه به اقدامات زهرا شجاعی، معصومه ابتکار و شهیندخت مولاوردی درباره موضوعاتی مانند سیاست‌گذاری در حوزه زنان، اجرای برنامه اقدام محلی-‌‌تغییر جهانی، کودک‌همسری و روسپی‌گری، سلامت زنان و رفتارهای پرخطر با تمرکز بر تن‌فروشی، اجرای برنامه یونیسف برای حمایت از کارگران جنسی و مسائل بسیاری اشاره شد. زهرا شجاعی و شهیندخت مولاوردی پس از خلف وعده مجربان برنامه در اختصاص زمان کافی برای پاسخ‌گویی و مصاحبه تلفنی با منتقد قبلی، برنامه زنده تلویزیونی را ترک کردند. آنها به ترک برنامه اکتفا نکردند تا جایی که یک وکیل دادگستری از شکایت آن دو به اضافه معصومه ابتکار از رئیس صداوسیما خبر داد. زهرا شجاعی همان زمان اعلام کرد ‌مسئله اتهاماتی که در برنامه قبل زده شد، قضائی خواهد شد: «قصد دارم از اتهام‌زنندگانی که در برنامه قبلی جهان‌آرا حضور داشتند شکایت کنم؛ آزادی بیان حد و حدودی دارد و اتهامی که زده شد، در فقه اسلامی مجازات دارد».