گزارش «شرق» از فاجعه مرگبار پیست اتومبیل‌رانی مجموعه آزادی
تمام موارد غیر‌ایمنی از زبان لاله صدیق
ظهر جمعه، ۲۶ اردیبهشت، پیست اتومبیل‌رانی مجموعه آزادی میزبان یکی از مسابقات رسمی فدراسیون اتومبیل‌رانی و موتورسواری بود؛ رویدادی که به جای هیجان، با حادثه‌ای دردناک همراه شد و نام «حمیدرضا درجاتی»، عکاس باسابقه و همکار فدراسیون، برای همیشه در حافظه جامعه ورزش ثبت شد. برخورد شدید یکی از خودروهای مسابقه با گاردریل که به محل ایستادن عکاسان منتهی شد، منجر به مرگ او شد؛
ایمان کوچکی: ظهر جمعه، ۲۶ اردیبهشت، پیست اتومبیل‌رانی مجموعه آزادی میزبان یکی از مسابقات رسمی فدراسیون اتومبیل‌رانی و موتورسواری بود؛ رویدادی که به جای هیجان، با حادثه‌ای دردناک همراه شد و نام «حمیدرضا درجاتی»، عکاس باسابقه و همکار فدراسیون، برای همیشه در حافظه جامعه ورزش ثبت شد. برخورد شدید یکی از خودروهای مسابقه با گاردریل که به محل ایستادن عکاسان منتهی شد، منجر به مرگ او شد؛
در نقطه‌ای که عنوان «محل ایمن عکاسان» را یدک می‌کشید. در این شرایط، دیروز علی غفوری‌آشتیانی، مسئول کمیته سرعت فدراسیون اتومبیل‌رانی، حادثه مرگبار پیست آزادی را «تلخ، نادر و دور از انتظار» توصیف کرد و گفت در ۳۰ سال اخیر چنین اتفاقی در خط استارت بی‌سابقه بوده است. به گفته او، نقطه‌ای که مرحوم درجاتی ایستاده بود، طبق عرف همیشه محل حضور عوامل اجرائی و امن تلقی می‌شد، اما شدت برخورد باعث تغییر شکل گاردریل شد. او اذعان کرد که امکانات پیست با استانداردهای جهانی فاصله دارد و استفاده از نیوجرسی می‌توانست ایمنی بیشتری فراهم کند.
غفوری‌آشتیانی تأکید کرد که درجاتی هیچ خطایی مرتکب نشده بود و حادثه ناشی از نارسایی زیرساخت‌ها بوده است. در‌واقع این حادثه بیش از آنکه صرفا یک تصادف ورزشی تلقی شود، نشانه‌ای عریان از بی‌تدبیری، فقدان استاندارد و بی‌مسئولیتی در برگزاری مسابقات ورزشی است. پرسش اصلی اینجاست که چگونه ممکن است فردی در محل تعیین‌شده از طرف برگزارکنندگان برای عکاسان قرار بگیرد و جان خود را از دست بدهد؟ و مهم‌تر از آن، چه کسی مسئول است؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد پیست استفاده‌شده اساسا برای برگزاری مسابقات کارتینگ طراحی شده و مناسب مسابقات سرعت نبوده است. انتخاب چنین پیستی برای میزبانی رویدادی در سطح ملی، خود نشانه‌ای از نادیده‌گرفتن الزامات فنی، ایمنی و حرفه‌ای است.
براساس رویه‌های پذیرفته‌شده جهانی، هر پیست مسابقه پیش از استفاده باید از سوی کارشناسان رسمی بازبینی و تأیید شود. این تأییدیه‌ها شامل ارزیابی ایمنی فضاهای تماشاگران، مسیر رانندگان، خروجی اضطراری، مکان عکاسان و روزنامه‌نگاران، تجهیزات امدادی و بسیاری جزئیات دیگر است. اما ظاهرا در این زمینه، نه‌تنها چنین بررسی‌ای انجام نشده، بلکه مسئول مشخصی حاضر نیست مسئولیت آن را بر عهده بگیرد. در‌واقع همین نبود شفافیت و فقدان نظارت باعث شده سؤالات اساسی بی‌پاسخ باقی بماند. چه نهادی تأیید کرده که این پیست برای مسابقه سرعت آماده است؟ چرا محل ایستادن عکاسان هیچ حفاظی نداشته؟ آیا بیمه مسئولیت برگزارکنندگان، چنین مواردی را هم پوشش می‌دهد؟ و اگر نه، چه نهادی پاسخ‌گوی این قصور است؟
لاله صدیق: استانداردهای ایمنی رعایت نشده بود
لاله صدیق، قهرمان پیشین اتومبیل‌رانی، در گفت‌وگو با «شرق» با ابراز تأسف از وقوع این اتفاق تلخ، به نبود زیرساخت‌های ایمنی لازم در پیست آزادی اشاره کرد. او تأکید می‌کند: «تعداد گاردریل‌ها کافی نبود و بالشتک‌هایی که باید مقابل آنها قرار می‌گرفت تا ضربه را جذب کند، اصلا در موقعیت درست نصب نشده بودند». به گفته او، گاردریل‌هایی که در پیست آزادی استفاده شده‌اند، تنها دو ردیف دارند؛
در‌حالی‌که براساس استانداردهای بین‌المللی، این گاردها باید چهار موج ایمنی داشته باشند. صدیق توضیح داد: «نقش گاردریل نه تحمل مستقیم ضربه، بلکه نگهداری از بالشتک‌هایی با خاصیت ارتجاعی است که در صورت برخورد، خودرو را منحرف کرده و از شدت تصادف می‌کاهند، اما این تدابیر در مسابقه اخیر رعایت نشده بود. بالشتک‌هایی که باید در بخش میانی پیست نصب می‌شدند، به انتهای مسیر منتقل شده بودند». لاله صدیق همچنین با اشاره به اینکه محل استارت یکی از پرریسک‌ترین نقاط در مسابقات سرعت محسوب می‌شود، یادآور شد: «وقتی چند خودرو در فاصله بسیار نزدیک حرکت را آغاز می‌کنند، حتی یک انحراف جزئی می‌تواند پیامدهای جدی داشته باشد.
نمی‌توان تمام تقصیر را به گردن راننده انداخت؛ چون حوادث در این شرایط اجتناب‌ناپذیرند. آنچه اهمیت دارد، پیش‌بینی و طراحی ایمن مسابقه است». در‌حال‌حاضر سه نهاد اصلی می‌توانند در معرض پرسش قرار گیرند که عبارت‌اند از شرکت توسعه و نگهداری اماکن ورزشی به‌عنوان مالک و متولی پیست، فدراسیون اتومبیل‌رانی و موتورسواری به‌عنوان برگزارکننده اصلی مسابقه و مدیریت مجموعه ورزشی آزادی که در دل آن پیست قرار دارد. گرچه در بسیاری از موارد مشابه دیده‌ایم که مسئولیت‌ها در‌هم‌تنیده هستند و مرز پاسخ‌گویی مبهم است. در چنین ساختاری، نه‌تنها امکان پیشگیری از حوادث به حداقل می‌رسد، بلکه رسیدگی شفاف به وقایع نیز بسیار دشوار می‌شود.
در‌این‌میان نقش فدراسیون بسیار مهم‌تر از دیگر نهادهاست. این نهاد مسئول مستقیم اجرای مسابقه است و به‌ویژه پس از تصدی‌گری در سطح بین‌المللی و ادعاهای پرطمطراق درباره کسب کرسی‌های جهانی، نمی‌تواند درباره ابتدایی‌ترین اصول ایمنی بی‌اعتنا بماند. به قول خود رئیس فدراسیون که «برای اولین بار پنج کرسی بین‌المللی داریم»، اما این کرسی‌ها چه ارزشی دارند وقتی در عمل، جان یک عکاس با سهل‌انگاری گرفته می‌شود؟ طبق اعلام رسمی، پیست اتومبیل‌رانی آزادی از تیر سال گذشته تحت پوشش بیمه قرار گرفته است.
اقدامی که در نگاه نخست نشانه‌ای از آینده‌نگری تلقی می‌شود؛ اما بیمه برای جبران است، نه پیشگیری. فاجعه‌ای که پیش آمده، نه با خسارت مالی، نه با دلجویی و نه با پرداخت دیه جبران‌شدنی نیست. آنچه اهمیت دارد، جلوگیری از تکرار این دست حوادث است که تنها با اجرای دقیق استانداردهای ایمنی ممکن می‌شود. در بسیاری از کشورها، پس از وقوع چنین حوادثی، کمیته‌های تخصصی مستقل تشکیل می‌شوند تا تمام جزئیات فنی و مدیریتی بررسی و مقصران مشخص شوند. اما در اینجا، هنوز فدراسیون توضیح نداده که چگونه و با چه منطقی چنین پیستی را برای مسابقه سرعت انتخاب کرده است. نکته غم‌انگیزتر اینکه وقتی استانداردها رعایت نمی‌شود، وقتی مسئولیت‌پذیری در کار نیست و وقتی سیستم ایمنی ناکارآمد است، وقوع فاجعه نه یک استثنا بلکه یک احتمال دائمی خواهد بود.
اگرچه وزیر ورزش، احمد دنیامالی، دستور بررسی فوری داده و از ضرورت معرفی مقصر سخن گفته، اما تجربه نشان داده این دست واکنش‌ها اغلب موقتی‌اند و بدون پیگیری دقیق، نتیجه‌ای نخواهند داشت. فدراسیونی که در پی تبلیغ کرسی‌های بین‌المللی‌اش است، نباید از حداقل‌های ایمنی در مسابقات داخلی غافل باشد. مسئولانی که با تصمیم‌های غیرکارشناسی، جان انسان‌ها را در معرض خطر قرار می‌دهند، باید پاسخ‌گو باشند. حادثه مرگبار پیست آزادی، آینه‌ای بود در برابر صورت ورزش ایران؛ آینه‌ای که تصویری زشت از بی‌تدبیری، ناهماهنگی و سهل‌انگاری را نشان داد. جان حمیدرضا درجاتی را نمی‌توان بازگرداند، اما شاید مرگ او بتواند نقطه آغازی باشد برای جدی‌گرفتن آنچه تا امروز ساده انگاشته شده است؛ ایمنی. چرا‌که در مسابقه‌ای که ایمنی در آن نباشد، همه بازنده‌اند، حتی قهرمانان.
