معمای مصرف آب

  2500 سال است در این مرز‌و‌بوم صحبت بی‌آبی است. داریوش نوشت از دروغ و خشک‌سالی... امروز هم یک پیامک محجوبانه از شرکت آب و فاضلاب استان تهران برایم آمد که: «بسیار مهم، با سلام... کمبود بی‌سابقه منابع آبی تهران در پی کاهش ۷۰‌درصدی بارش‌ها، تنها با کاهش مصرف آب می‌توانیم از این شرایط دشوار عبور کنیم». فقط اشک نریخته بود؛ ولی صدای ملتمسانه‌اش احساس می‌شد. این پیامک برای همه شهروندان تهرانی رفته بود. و احتمالا همه قولی به خود داده بودند، برای به فراموشی سپردنش... فکر کردم باید مطالبم درباره «زنان در شهر» و «حق به شهر» و «نفس‌کشیدن در شهر» را فعلا به هفته‌های بعد موکول کنم و حال که موضوع بالا گرفته، من هم دستورالعمل‌های خوبی را که یکی از دوستان پرتلاش محیط‌زیستی‌مان برای‌مان گذاشته بود، اینجا بیاورم تا بلکه فرصت انتشار و نفوذ بیشتر در ذهن و عمل روزانه‌مان را پیدا کند. اغلب وقتی صحبت مصرف آب می‌شود، همه می‌گویند: اول بروید کشاورزی و صنایع آب‌برتان را درست کنید، بعد به مردم بیچاره در شهرها فشار بیاورید. این درست است که یکی از علل بی‌آبی در کل کشور، سبک کشاورزی سنتی و بی‌رویه‌ای است که نیاز بیش از حد به آب‌های سطحی را به وجود آورده است. براساس آمار بیش از 90 درصد آب‌های موجود صرف کشاورزی می‌شود و تنها 10 درصد از این آب‌ها به مصرف مردم می‌رسد.

تازه صنعت هم مصرفش بالاست و بارها شنیده‌ایم که از مکان‌یابی نامناسب صنایع فولاد در استان‌های اصفهان و یزد گِله کرده‌اند که تمام آب‌ها را به خود اختصاص داده. متأسفانه در سال‌های گذشته نبود جدیت در برنامه‌ریزان و مدیران استانی باعث عدم تدوین و برنامه‌ریزی برای کنترل میزان مصرف آب نیز شده است؛ اما خوش‌بینی‌های بی‌معنی مسئولان هم همیشه مانعی بوده است بر سر راه ازسرگیری رویه‌های مصرف درست و بهینه آب. در سال‌های اخیر صدها بار شنیده‌ایم که مثلا رئیس‌جمهور یا وزیر گفته است: از دریای خزر یا از خلیج فارس به کویر و حاشیه‌های آن آب می‌آوریم! انگار این کار مثل آب‌خوردن است. خود شیرین‌کردن آب دریا مصیبتی است که برادران کشورهای آن سوی خلیج فارس خیلی مواظب‌اند از آن حرفی نزنند؛ اما کیست که نداند نمک غلیظی که در اطراف تأسیسات آب‌شیرین‌کن‌ها به دریا ریخته می‌شود، بعد از گذشت سال‌ها محیط را برای موجودات زنده تحمل‌ناپذیر می‌کند و به مرگ دریا منجر می‌شود. خلاصه اینکه همه نوع انتقال آب که سال‌هاست از کرج و طالقان تا جاجرود و لار... تمام آب‌های منطقه بزرگ اطراف ما را جمع می‌کند و به تهران می‌آورد، تعادل حیات را نیز برهم می‌زند و همین اتفاق در دیگر نقاط نیز می‌افتد. پس چاره‌ای نداریم جز آنکه نگاه قدیمی سنتی و صرفه‌جویانه پدران‌مان را پیشه کنیم و به توصیه‌های دوستان محیط‌زیستی‌مان گوش دهیم که می‌گوید:

1- شیر آب را زیادی باز نکنید. اکثر مواقع با فشار خیلی کمتر از آنی که عادت داریم، هم کار به‌راحتی انجام می‌شود.

2- حتما درون مخزن سیفون‌های توالت‌ها یک بطری یک یا یک‌و‌نیم لیتری پر از آب بگذارید. این‌طوری هم هر بار که سیفون می‌کشید، آب کمتری مصرف می‌شود، هم در صورت قطعی آب یک ذخیره دارید.

3- اگر موهای خودتان یا اطرافیان‌تان بلند است، بدانید که آب زیادی برای شستن موهای بلند هدر می‌رود.

4- هر روز دوش‌گرفتن واقعا ضروری نیست. هفته‌ای دو بار کاملا کافی است؛ به‌ویژه الان که هوا سرد است. در بقیه روزها کافی‌ است که با آب کم جاهای خاص و لازم را بشویید. هر بار که دوش می‌گیرید، هم زمان بگیرید برای مدتی که آب باز است و سعی کنید این زمان را کم کنید. (رکورد من یک‌دقیقه‌و 30 ثانیه است).

5- تا می‌توانید کمتر لباس و ظرف کثیف کنید تا شست‌وشوی کمتری نیاز باشد. هر فرد می‌تواند یک لیوان یا یک بشقاب را از صبح تا شب استفاده کند.

6- هرگز و هرگز در مواقعی که دست یا دندان‌های‌تان را می‌شویید، شیر آب را باز نگذارید.

7- شست‌وشوی ظروف را به ماشین ظرفشویی بسپارید (از برنامه‌های کم‌مصرف آن استفاده کنید).

8- شست‌وشوی سبزی و میوه را با یک ظرف به صورتی انجام دهید که ابتدا ظرف را با مواد ضدعفونی‌کننده و شوینده پر کرده و سپس سبزی و میو‌ه‌ها را داخل آن بریزید. بعد از مدتی، سبزی و میوه‌ها را از ظرف خارج کرده و این بار ظرف را با آب پر کنید و در ادامه میوه و سبزی را داخل آن بریزید. از ظرف آب دوم می‌توان برای آبیاری گلدان‌های داخل خانه استفاده کرد.

9- هرگز و هرگز از آب شیر برای شست‌وشوی زمین، ماشین، حیاط و... استفاده نکنید؛ مگر به اندازه یک سطل و آن هم فقط وقتی که خیلی‌خیلی ضروری باشد؛ وگرنه یک دستمال مرطوب در اکثر مواقع کفایت می‌کند.

10- به همه اطرافیان دائم درمورد مصرف آب تذکر دهید. تا شیر آب باز می‌شود، همه باید یادشان بیفتد که مراقب باشند. بگذارید این فرهنگ جا بیفتد.

این خجالت‌آور است که بگویند در این شرایط بی‌آبی تهرانی‌ها رکورد مصرف لحظه‌ای آب در پاییز را شکستند! روز گذشته شهر تهران رکورد مصرف لحظه‌ای ۴۶‌هزار‌و ۸۰۰ لیتر بر ثانیه را در پاییز زد؛ درحالی‌که میزان ورودی آب به سدهای تهران ۳۲ هزار لیتر بر ثانیه است. چه خوب می‌شود اگر مردم تصمیم بگیرند کمتر آب مصرف کنند. در‌حال‌حاضر مصرف سرانه آب در تهران ۲۳۰ لیتر است که با وضعیت مطلوب که ۱۳۰ لیتر است، فاصله زیادی داریم و باید با تغییر الگوی مصرف این کمبودها را جبران کنیم. این را هم فراموش نکنیم که البته صرفه‌جویی مهم است؛ اما حدود ۳۰ درصد آب تهران از لوله‌ها هدر می‌رود. شاید بهتر باشد جدی‌تر به موضوع اصلاح شبکه آب‌رسانی تهران نگاه کنیم.