توسعه منهای محیط زیست
ایران به دلیل محصورشدن در حاشیه دو حوضه آبی بزرگ، یکی دریاچه‌ای به عظمت خزر و دیگری آب‌های خلیج فارس، به یکی از با‌اهمیت‌ترین مناطق استراتژیک جهان تبدیل شده؛ اما اهمیت ایران، نه به خاطر این مسئله بلکه به خاطر تنوع زیستی بی‌مثالش است
کیان پارسا: ایران به دلیل محصورشدن در حاشیه دو حوضه آبی بزرگ، یکی دریاچه‌ای به عظمت خزر و دیگری آب‌های خلیج فارس، به یکی از با‌اهمیت‌ترین مناطق استراتژیک جهان تبدیل شده؛ اما اهمیت ایران، نه به خاطر این مسئله بلکه به خاطر تنوع زیستی بی‌مثالش است. اما در این میان نبود آموزش صحیح در استفاده از منابع حیاتی، خالی‌بودن محتوا در برنامه‌ریزی و بهره‌وری غیراصولی از طبیعت در کنار تصمیمات غلط و بدون پشتوانه، طبیعت‌ستیزی در ایران را رقم زده است. پایه‌های لرزان سازمان‌های دولتی و غیر‌دولتی و نهاد‌های مردم‌نهاد در حوزه محیط زیست و ضعف در برنامه‌ریزی و تدوین قوانین، همواره معضل مهمی بوده که نتوانسته منابع طبیعی ایران را در برابر تخریب‌ها و تجاوز‌ها، آن‌طور‌که باید بیمه کند. دست‌اندازی به طبیعت برای رونق توسعه راه‌ها و استقرار صنایع آلاینده، همیشه در ایران بحران‌ساز بوده و در این میان، نهاد‌ها و سازمان‌ها اکثرا خود را مجاز به رعایت الزامات و قوانین زیست‌محیطی نمی‌دانند.
هنوز حاشیه شهرهای بزرگ و حتی روستاها مملو از نخاله‌های ساختمانی، پسماندهای صنعتی و ضایعات سوخته‌شده است و جامعه هم به این نتیجه نرسیده که باید نگاهش را به خاک، هوا و آب تغییر دهد؛ شاید دلیل این بی‌تفاوتی، پهناور‌بودن منابع در کشور ماست اما دیگر زمانی برای به‌صدادرآوردن زنگ هشدار برای جلوگیری از فرسایش خاک و آلودگی آب و هوا باقی نمانده است. به گفته فعالان محیط زیست، شرایط ایران در چهار مؤلفه آب، خاک، هوا و تنوع زیستی نگران‌کننده است و ما تقریبا بالاترین میزان فرسایش خاک در جهان را داریم. بر اساس گزارش ۲۰۱۸ سازمان ملل متحد، کل فرسایش خاک در جهان ۲۴ میلیارد تن است و یک‌دوازدهم این رقم، یعنی دو میلیارد تن در ایران رقم می‌خورد و این در حالی است که کشور ما فقط یک‌صدم خاک جهان را داراست. خشک‌شدن تالاب‌ها به عنوان یکی از باارزش‌ترین زیست‌بوم‌های ایران، یکی دیگر از معضل‌های عظیم محیط‌زیست ماست که به دلیل خلأ در مدیریت منابع آبی با چالش‌های مرگ‌زا مواجه‌اند؛ ارومیه، بختگان، پریشان، هامون و گاوخونی، همه و همه چون تاولی بر پوست ایران به آستانه دردناکی رسیده‌اند.
از سوی دیگر، بر اساس شاخص توسعه کشورها در حوزه عملکرد زیست‌محیطی و توسعه زیست‌محیطی، ایران در سال ۲۰۲۰ با کسب ۴۸ امتیاز در رتبه ۶۷ جهان قرار گرفت و این بدان معناست که ما در میان کشورهای دیگر جهان، عملکرد ضعیفی داریم.
لیلا زمانی، مدیرکل دفتر اقتصاد و فناوری محیط زیست سازمان حفاظت محیط زیست، می‌گوید: «زیست‌بوم ایران در سال‌های آینده گرفتار بحران‌های بزرگ زیست‌محیطی خواهد شد و در‌حال‌حاضر دو‌هزار‌و ۵۰۰ گونه گیاهی کشور در معرض خطر نابودی قرار دارند و زنگ خطر تنوع زیستی آنها به صدا درآمده است». از سوی دیگر در روزهایی که پیش‌نویس برنامه هفتم توسعه در دست بررسی است، برخی از کارشناسان نگران کمرنگ‌بودن موضوع محیط زیست در این برنامه هستند؛ پیش‌نویسی که در آن خبری از بخش محیط زیست و موضوعات حساسی مانند ارزیابی توان اکولوژیک سرزمین، آلودگی هوا، تنوع زیستی و تغییر اقلیم نیست؛ تا جایی که صرفا از مجموع ۳۰۲ قانون این برنامه، فقط ۱۱ ماده قانونی آن‌هم بسیار کمرنگ و کم‌اثر، ردپایی محیط‌زیستی دارند. بااین‌حال، در این برنامه، فصل جداگانه‌ای برای حکمرانی منابع آب در نظر گرفته شده است.
در انتها باید تأکید کرد که نبود قوانین لازم‌الاجرا، تلاش‌نکردن برای توسعه فرهنگ عمومی و البته بی‌توجهی ساختار آموزشی کشور در تمامی مقاطع مختلف تحصیلی از مدرسه گرفته تا دانشگاه، به مفاهیمی مانند حفاظت از محیط زیست و حفظ حیات طبیعی، آتشی است بر جان جنگل‌ها، عطشی است بر لب رودخانه و دریاها و گلوله‌ای است بر پیکر حیات وحش ایران که همه و همه هر‌روز به شکلی تراژیک در حال تکرار و تکرار است.
