زلزله، جنگ آب و قدرت‌طلبی
سدسازی بدون مطالعه دولت ترکیه و سیاست‌های دیوانه‌وار و قدرت‌طلبی جاه‌طلبانه اردوغان و جنگ آبی که به راه انداخته، می‌تواند یکی از عوامل فعال‌شدن زلزله‌های اخیر جنوب آناتولی باشد؛ پروژه‌‌ای عظیم که در اصطلاح GAP خوانده می‌شود، طرح عمرانی که بخشی از آن ساخت حدود 20 سد بزرگ که تقریبا هرکدام از آنها به اندازه تمام سدهای ایران گنجایش دارد از جمله سدهای (آتاتورک و ایلیسو) تقریبا آب را از دجله و فرات حذف می‌کند.
سیدحسن سیدهادی-فعال محیط‌زیستی و کارشناس عمران: سدسازی بدون مطالعه دولت ترکیه و سیاست‌های دیوانه‌وار و قدرت‌طلبی جاه‌طلبانه اردوغان و جنگ آبی که به راه انداخته، می‌تواند یکی از عوامل فعال‌شدن زلزله‌های اخیر جنوب آناتولی باشد؛ پروژه‌‌ای عظیم که در اصطلاح GAP خوانده می‌شود، طرح عمرانی که بخشی از آن ساخت حدود 20 سد بزرگ که تقریبا هرکدام از آنها به اندازه تمام سدهای ایران گنجایش دارد از جمله سدهای (آتاتورک و ایلیسو) تقریبا آب را از دجله و فرات حذف می‌کند.
در این طرح، 14 سد روی فرات و هشت سد روی دجله ساخته شده است. به غیر از مسائل محیط‌زیستی و حقابه کشورهای پایین‌دست؛ یکی از عوامل مهم و مخرب سدسازی را می‌توان لرزه‌خیزی القای زلزله توصیف کرد که به نوعی در ارتباط با فعالیت‌های انسانی روی پوسته زمین است.
زلزله‌های مصنوعی را زلزله‌های تحریک‌شده می‌نامند که ناشی از عوامل طبیعی نبوده و در دهه‌های اخیر به دلیل عملکردهای بشر روی پوسته زمین رخ داده‌اند. یکی از مهم‌ترین عوامل ایجادکننده زلزله القایی، مخازن سدهای بزرگ است، به‌ویژه که عمق آنها از صد متر بیشتر باشد یا حجم زیادی از آب داشته باشد.
پوسته بخش خارجی زمین، میلیاردها سال قبل بلافاصله بعد از اینکه زمین شکل گرفت سخت و محکم شد. این پوسته به صورت صفحه‌های بسیار بزرگ و ضخیم شکسته‌شده‌ای است که روی پوشش زیرین و کم‌استقامت و نرمی به نام گوشته حرکت می‌کند. صفحات از سنگ و خاک ساخته شده‌اند و مانند قایقی روی آب به آرامی حرکت می‌کنند. آنها به شکل افقی و عمودی حرکت می‌کنند، همچنین پس از گذشتن دوره‌های طولانی زمان، اندازه صفحات تغییر می‌کند، مثلا به حاشیه‌هایشان اضافه می‌شود، به همدیگر برخورد می‌کنند یا به سمت پایین و به سوی گوشته زمین هل داده می‌شوند.
براساس علم زلزله‌شناسی، زمین‌لرزه‌ها هنگامی بروز می‌کنند که تنش‌های زمین‌ساختی در طول یک گسل انباشته شوند تا به یک نقطه بحرانی برسند و ناگهان تنش‌ها تخلیه می‌شوند.
همیشه درباره آنچه باعث شروع یک زلزله می‌شود، جای تفکر و بحث وجود دارد. ولی آیا می‌توان تصور کرد فعالیت‌های انسانی باعث بروز زلزله شود؟
تحقیقات صورت‌گرفته دو عامل را شناسایی کرده‌اند؛ نخست طبیعت و دیگری سدهای بزرگی که در نزدیکی محل وقوع حادثه ساخته شده است. آیا باید ذخیره آب نزدیک به کانون لرزش را مقصر شناخت؟ یا باید زلزله را صرفا یکی از مظاهر خشم طبیعت دانست؟
در ششم فوریه ۲۰۲۳، در ساعت ۰۴:۱۷ به وقت ترکیه، دو زمین‌لرزه سهمگین، مرکز، جنوب ترکیه و شمال سوریه را لرزاند و خسارات گسترده‌ای به جا گذاشت. نخستین زلزله در ۳۴ کیلومتری غرب «غازی ینتاب» و با بزرگی ۷٫۸ ریشتر، قوی‌ترین زمین‌لرزه در عصر معاصر در این منطقه، بعد از زمین‌لرزه ۱۹۳۹ ارزنجان رخ داد؛ این زمین‌لرزه پس‌لرزه‌های متعددی را به دنبال داشت که قوی‌ترین آنها به بزرگی ۶،۷ ریشتر بود. دومین زمین لرزه ۹ ساعت بعد در شهر «قهرمان‌مرعش»، در ساعت ۱۳:۲۴ به وقت ترکیه با بزرگی ۷,۵ ریشتر رخ داد.
در این زمین‌لرزه‌ها، ده‌ها هزار نفر کشته و بیش از صدها هزار نفر دیگر زخمی و میلیون‌ها نفر بی‌خانمان شده‌اند. در مجموع، حدود پنج‌هزارو 606 ساختمان در ١٠ استان در سراسر ترکیه فروریختند. بسیاری از ساختمان‌ها در «آدیامان و دیاربکر» ویران شدند.
در سوریه وضعیت بهتر از ترکیه نیست چه بسا بدتر نیز باشد. سوریه به دلیل جنگ داخلی بیشتر ساختمان‌هایش آسیب دیده‌اند، ساختمان‌های تازه بدون نظارت ساخته شده‌اند و تقریبا کمترین کمک‌های جهانی و داخلی را به‌دلیل جنگ‌های داخلی دریافت می‌کند.
مکان اولیه این زمین‌لرزه در مجاورت یک اتصال سه‌گانه بین صفحات آناتولی، عربستان و آفریقاست. زلزله‌شناسان تشخیص داده‌اند که اعمال فشار از سوی آب پشت سد به گسل سبب وقوع زلزله القایی می‌شود چنین فشاری می‌تواند سطوح گسل را به هم فشرده و اصطکاک میان آنها را افزایش دهد یا سبب لغزش آنها بر هم شود.
سؤال؛ چگونه نیرو به صفحات زمین وارد می‌شود؟ وزن آب چگونه انتقال پیدا می‌کند؟
آب در تعادل با صفحات زمین است و به صورت باران روی زمین فرود می‌آید؛ با ایجاد سد جلوی آب گرفته می‌شود به زبان ساده‌تر اگر بخواهیم زلزله القایی را تصور کنیم، صفحات زمین را شبیه قایقی شناور در کنار هم و سد را شبیه فردی که ناگهان وارد قایق می‌شود فرض کنیم، قطعا قایق به طرف پایین و بالا حرکت خواهد کرد و قایق نزدیک خود را هم تکان خواهد داد، مانند این اتفاق برای صفحات زمین در هنگام آبگیری سدهای بزرگ مانند سدهای GAP اتفاق افتاده است. معمولا هر جسمی که می‌خواهد به تعادل برسد و در تعادل باقی بماند این صفحات در اثر نیرویی که به هم وارد می‌کنند به مرور زمان انرژی آزاد خواهد کرد که انرژی آزادشده می‌تواند زیاد نباشد اما عوامل غیرطبیعی مانند سدها می‌تواند این پدیده را تشدید کند.
در شرایطی که سدی در نزدیکی گسل‌های فعال احداث شده باشد، نفوذ آب در سطوح جدایی گسل‌ها سبب لغزنده‌شدن آنها می‌شود و به این ترتیب، ممکن است موجب جابه‌جایی گسل‌ها شود و نفوذ آب به طبقات پایین‌تر باعث افزایش فشار بین منافذ سنگ‌های موجود در عمق شده و در این اثر نیروی ناشی از وزن آب پشت سد در لایه‌ها و طبقات متمرکز و متراکم شده و به وقوع زمین‌لرزه کمک کند.
بنابراین در صورت وجود شرایط خاص زمین‌ساختی و زمین‌شناسی، ساختن سدهای بزرگ و تشکیل دریاچه‌های عمیق در پشت سدها موجب بروز زلزله یا تغییراتی در میزان فعالیت لرزه‌ای مناطق اطراف می‌شود.
