وظایف مجلس شورای اسلامی چیست؟

مجلس شورای اسلامی، دارای اختیارات و وظایف سنگین و گسترده‌ای است. اصول متعدد قانون اساسی در فصل ششم، مربوط به همین موضوع است. مهم‌ترین وظایف و اختیارات مجلس به شرح زیر است:

1- مهم‌ترین و اصلی‌ترین وظیفه مجلس شورای اسلامی، وظیفه قانون‌گذاری است. مجلس در هر زمینه‌ای که لازم ببیند، می‌تواند قانون وضع کند. در اصل 71 آمده است: «مجلس شورای اسلامی در عموم مسائل در حدود مقرر در قانون اساسی می‌تواند قانون وضع کند». بر اساس اصل 85، مجلس نمی‌تواند حق قانون‌گذاری را به شخص یا هیئتی واگذار نماید. (مگر در موارد ضروری که مجلس می‌تواند اختیار وضع بعضی از قوانین را با شروطی، به کمیسیون‌های داخلی واگذار نماید).

2- حقِ دادن طرح‌های قانونی و بررسی آنها و نیز حق بررسی لوایح دولتی. در اصل 74 آمده است: «لوایح قانونی، پس از تصویب هیئت وزیران، به مجلس تقدیم می‌شود و طرح‌های قانونی، به پیشنهاد حداقل 15 نفر از نمایندگان، در مجلس شورای اسلامی قابل طرح است». ضمنا، بر اساس اصل 158، تهیه لوایح قضائی، بر عهده رئیس قوه قضائیه است. رئیس قوه قضائیه، لوایح قضائی را به هیئت دولت می‌دهد و پس از تصویب در هیئت دولت، به مجلس ارسال می‌شود. طرح‌ها و لوایح، پس از اعلام وصول در مجلس برای رسیدگی و اصلاح و تکمیل به کمیسیون مربوط فرستاده می‌شوند تا پس از رسیدگی کمیسیون و توافق هیئت‌رئیسه و کمیسیون در نوبت خود، برای مذاکره در کلیات (شور اول) به مجلس و جلسه علنی آن آورده شود و پس از تصویب کلیات، مجددا به کمیسیون مربوطه رفته و ضمن رسیدگی به اصلاحات و پیشنهادات نمایندگان، دوباره برای تصویب جزئیات آن به مجلس آورده می‌شود. در این مرحله، تکلیف طرح یا لایحه مزبور معلوم  خواهد شد.

بر اساس اصل 97، طرح یا لایحه می‌تواند با قید فوریت به مجلس ارائه شود. بر اساس آیین‌نامه داخلی مجلس، طرح‌ها‌ یا لوایح فوری سه‌ گونه‌اند؛ یک فوریتی، دوفوریتی و سه‌فوریتی. طرح‌ها و لوایح یک‌فوریتی، پس از تصویب یک فوریت آنها در مجلس، به کمیسیون مربوط ارجاع می‌شود و بدون نوبت، مورد رسیدگی قرار می‌گیرد و به محض وصول گزارش کمیسیون به مجلس، در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد و در همان جلسه اول، تکلیف آن مشخص می‌شود.

طرح‌ها و لوایح دوفوریتی، پس از تصویب دوفوریت آنها در مجلس، بلافاصله چاپ و تکثیر شده و میان نمایندگان توزیع می‌گردند؛ سپس، بدون ارجاع به کمیسیون باید پس از 24 ساعت، در مجلس مطرح شوند.

طرح‌ها و لوایح سه‌فوریتی، پس از تصویب سه‌فوریت آنها، در همان جلسه مورد بحث و بررسی قرار گرفته و تنها با تصویب 32 اعضای حاضر، معتبر خواهد بود. ضمنا، طرح‌های سه‌فوریتی، مخصوص موارد اضطراری و حساس است.

3- وضع آیین‌نامه داخلی مجلس که شیوه کار مجلس را مشخص کند و نقش اساسی در همه کارهای نمایندگان دارد. (اصل 65)

4- حق تصویب رجوع به همه‌پرسی در مسائل بسیار مهم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی. (اصل 59)

5- وضع هر نوع مالیات و نیز تعیین موارد معافیت و بخشودگی و تخفیف مالیاتی. (اصل 51)

6- تصویب بودجه سالانه کشور که به‌صورت لایحه، از جانب دولت تهیه می‌گردد.(اصل 52)

7- دیوان محاسبات کشور که دارای اختیارات مهمی است، زیر نظر مجلس شورای اسلامی است. (اصل 52 و 53)

8- تصویب توقف انتخابات در زمان جنگ و اشغال نظامی کشور در بخشی از کشور و یا تمامی آن، برای مدت معین با شرایط مذکور در اصل 68.

9- شرح و تفسیر قوانین عادی. (اصل 73)

10- حق تحقیق و تفحص در تمام امور کشور. (اصل 76)

11- تصویب عهدنامه‌ها، مقاوله‌نامه‌ها، قراردادها و موافقت‌نامه‌های بین‌المللی. (اصل 77)

12- تصویب هرگونه تغییر در خطوط مرزی به‌صورت اصلاحات جزئی، با رعایت مصالح و... (اصل78)

13- تصویب برقراری حکومت نظامی در حالت جنگ و شرایط اضطراری و... (اصل 79)

14- گرفتن و یا دادن وام و یا کمک‌های بدون عوض داخلی و خارجی از طرف دولت باید به تصویب مجلس برسد. (اصل 80)

15- تصویب استخدام کارشناسان خارجی در موارد ضروری. (اصل 82)

16- تصویب انتقال بناها و اموال دولتی که از نفایس ملی باشد، به غیر. (اصل 83)

17- هر نماینده در برابر تمام ملت مسئول است و حق دارد در همه مسائل داخلی و خارجی کشور اظهارنظر نماید. (اصل 84)

18- مجلس حق دارد تصویب دائمی اساسنامه سازمان‌ها، شرکت‌ها، مؤسسات دولتی یا وابسته به دولت را با رعایت اصل 72، به کمیسیون‌های ذی‌ربط و یا به دولت واگذار نماید. (اصل 85)

19- دادن رأی اعتماد به هیئت وزیران. (اصل 87)

20- حق سؤال 41 نمایندگان از رئیس‌جمهور و حق سؤال هر یک از نمایندگان از وزرا درباره وظایف آنها. پس از طرح سؤال، رئیس‌جمهور موظف است حداکثر تا یک ماه و وزیر تا 10 روز جهت پاسخ به سؤال، در مجلس حاضر شود. (اصل 88)

21- استیضاح هیئت وزیران یا هر یک از وزرا. در صورتی استیضاح در مجلس قابل‌طرح است که حداقل به امضای 10 نفر از نمایندگان برسد. (اصل 89)

22- استیضاح رئیس‌جمهور. در صورتی استیضاح رئیس‌جمهور قابل طرح در مجلس است که حداقل به امضای 31 نمایندگان رسیده باشد. در‌صورتی‌که پس از بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیس‌جمهور، اکثریت 32 کل نمایندگان به عدم کفایت رئیس‌جمهور رأی دادند، مراتب جهت اجرای بند 10 اصل یکصدودهم، به اطلاع مقام رهبری می‌رسد. (اصل 89)

23- رسیدگی به شکایات وارده درباره طرز کار مجلس یا قوه مجریه یا قوه قضائیه. در اصل 90 آمده است: «هرکس شکایتی از طرز کار مجلس یا قوه مجریه یا قوه قضائیه داشته باشد، می‌تواند شکایت خود را کتبا به مجلس شورای اسلامی عرضه کند. مجلس موظف است به این شکایات رسیدگی کند و پاسخ کافی دهد و در مواردی که شکایت، به قوه مجریه یا قوه قضائیه مربوط است، رسیدگی کند و پاسخ کافی از آنها بخواهد و در مدت مناسب، نتیجه را اعلام نماید و در مواردی که مربوط به عموم باشد، به اطلاع عامه برساند.

24- انتخاب شش نفر از حقوق‌دان‌های شورای نگهبان پس از پیشنهاد 

رئیس قوه قضائیه.

25- انتخاب دو عضو از شش عضو شورای نظارت بر صداوسیما.

26- انتخاب 10 نفر به‌عنوان اعضای شورای بازنگری در قانون اساسی.

27- صلح دعاوی راجع به اموال عمومی و دولتی یا ارجاع آن به داوری در مواردی که طرف دعوا خارجی باشد و نیز در موارد مهم داخلی، منوط به تصویب مجلس است.(اصل 139)

اختیارات جزئی دیگری نیز برای مجلس شورای اسلامی در قانون اساسی منظور شده است که از ذکر آنها خودداری می‌شود.