قطب شمال میدان نبرد استراتژیک آینده

در دهه اخیر، قطب شمال شاهد شماری از تحولات مانند افزایش فعالیت نظامی روسیه، بازشدن راه‌های تجاری جدید، کشف ذخایر نفت و گاز طبیعی و سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت انرژی بوده است. تغییرات اقلیمی و آب‌و‌هوایی این فرایند را تسریع کرده و مجموع این رویدادها وضعیت ژئوپلیتیک گذشته را تغییر داده است. ایالات متحده آمریکا نیز به‌عنوان یکی از کشورهای مجاور قطب شمال، با چالش‌های ژئواستراتژیک و اقتصادی در این منطقه مواجه است. به همین دلیل است که جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا، قرار است سفیری را برای منطقه قطب شمال انتخاب کند. این اولین بار است که ایالات متحده چنین جایگاهی را در ساختار سیاست خارجی‌اش ایجاد کرده است. جنگ اوکراین فضای حاکم بر روابط آمریکا و روسیه را به دوران جنگ سرد بازگرداند. در چنین فضایی، رقابت‌های راهبردی بین واشنگتن و مسکو افزایش یافته است و تحرکات روسیه حتی در قطب شمال برای آمریکا چالش‌زا خواهد بود. روسیه در سال‌های اخیر صدها تأسیسات نظامی دوران شوروی را در قطب شمال بازگشایی کرده است و از این منطقه برای آزمایش سامانه‌های تسلیحاتی جدیدش استفاده می‌کند. ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو، در سفرش به منطقه کانادایی قطب شمال گفت: «توانایی‌های روسیه در منطقه شمالگان چالشی استراتژیک برای ناتو است». ینس استولتنبرگ به‌‌طور خاص درباره افزایش درخور توجه فعالیت نظامی روسیه در منطقه شمالگان ابراز نگرانی کرد. او همچنین هشدار داد که روسیه و چین درصددند مشارکتی استراتژیک در قطب شمال شکل دهند که ارزش‌ها و منافع ناتو را به چالش می‌کشد. منطقه شمالگان حدود ۱۳ درصد از منابع نفتی و ۳۰ درصد از منابع گاز طبیعی کشف‌نشده جهان را در خود جای داده است. بر اساس ارزیابی سازمان زمین‌شناسی آمریکا، ۵۳ درصد خط ساحلی قطب شمال متعلق به فدراسیون روسیه است. باقی‌مانده خط ساحلی قطب شمال در اختیار کشورهایی مانند ایالات متحده آمریکا، کانادا، گرینلند (دانمارک)، ایسلند و نروژ است؛ اما همه کشورهای مجاور قطب شمال سهم یکسانی از این منابع دریافت نمی‌کنند. به گزارش بنیاد بلونا، ۸۰ درصد این ذخایر سهم روسیه است. این خبر بسیار خوبی برای روسیه است، به دلیل اینکه اقتصاد روسیه به‌شدت متکی بر درآمدهای حاصل از صادرات نفت و گاز طبیعی است. به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، در سال ۲۰۲۱، حدود ۴۵ درصد بودجه فدرال روسیه از فروش نفت و گاز تأمین شد. به همین دلیل است که روسیه قطب شمال را «میدان نبرد استراتژیک انرژی» می‌نامد.‌ در همین چارچوب، روسیه به‌سرعت در حال ساخت زیرساخت‌ها در منطقه شمالگان است تا استخراج و فروش منابع دست‌نخورده آنجا را آغاز کند. دیگر قدرت‌های جهانی نیز بیش‌از‌پیش به قطب شمال چشم دوخته‌اند. اگرچه چین مرز ساحلی در قطب شمال ندارد، در صنایع انرژی روسیه سرمایه‌گذاری هنگفتی کرده است. یکی از پروژه‌های درخور ‌توجه تولید گاز طبیعی روسیه پروژه «یامال ال‌ان‌جی» است. شرکت نفت ملی چین (CNPC) ۲۰ درصد در پروژه «یامال ال‌ان‌جی» و ۱۰ درصد در پروژه «ال‌ان‌جی شمالگان ۲» سهم دارد. هر دو پروژه در خلیج اوب در اقیانوس منجمد شمالی قرار دارند و تولید، مایع‌سازی و حمل‌و‌نقل گاز طبیعی را شامل می‌شوند. 

بر ‌اساس گزارش وب‌سایت یامال ال‌ان‌جی، ظرفیت تولید این پروژه بیش از ۱۶.۵ میلیون تن در سال خواهد بود. علاوه بر سهم شرکت نفت ملی چین، صندوق «جاده ابریشم» چین هم حدود ۱۰ درصد در این پروژه سرمایه‌گذاری کرده است. یکی دیگر از سهامداران اصلی توتال انرژی فرانسه با سهم ۲۰‌درصدی است. این به‌ منزله تضاد منافع برای فرانسه است؛ زیرا از زمان آغاز جنگ اوکراین، رابطه روسیه و فرانسه تیره شده و فرانسه همراه سایر کشورهای اتحادیه اروپا، نفت و گاز روسیه را تحریم کرده است. گرمایش زمین به روسیه امکان تجارت بیشتر از آبراه‌های منطقه شمالگان می‌دهد. برای اولین بار در تاریخ بشر، هم‌زمان با ذوب‌شدن یخ‌‌ها در قطب شمال، مسیر دریایی شمالی (NSR) در حال باز‌شدن است. در سال ۲۰۱۷، برای اولین بار، یک نفتکش روسیه بدون نیاز به یخ‌شکن به سراسر قطب شمال سفر کرد. ‌مسیر دریایی شمالی یک آبراه کشتی‌رانی است که اقیانوس اطلس و اقیانوس آرام را از طریق تنگه برینگ به هم وصل می‌کند. با استفاده از این مسیر، کشتی‌های روسیه می‌توانند در ۱۹ روز، از اروپا به آسیا سفر کنند. این امر به روسیه امکان می‌دهد منابع خود را سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر صادر کند که از نظر اقتصادی، برای روسیه سودآورتر است. قبل از باز‌شدن این مسیر دریایی، ناوگان تجاری و نفتکش‌های روسیه مجبور بودند ۴۸ روز سفر کنند تا به اقیانوس آرام برسند. فاصله حمل‌و‌نقل از شمال اروپا به چین تقریبا ۴۰ درصد کوتاه‌تر از مسیر قدیمی از طریق دریای مدیترانه و کانال سوئز است. طبق گزارش شورای عمومی مسیر دریایی شمالی (NSR)، بازشدن این راه‌های تجاری جدید به روسیه مزیت بزرگی نسبت به همتایان اروپایی و آمریکایی‌اش می‌دهد؛ چرا‌که می‌تواند تحریم‌های اقتصادی ناشی از جنگ اوکراین را مهار کند. از زمان آغاز حمله روسیه به اوکراین در ماه فوریه، روسیه به دنبال خریداران جدیدی برای نفت و گازش بوده است. مسیر دریایی شمالی به روسیه کمک خواهد کرد تا منابع نفت و گازش را بدون نیاز به خطوط لوله، به مشتریان آسیایی برساند و بفروشد؛ بنابراین چین نیز می‌تواند به یک منبع عرضه گسترده منابع، از‌جمله نفت و گاز روسیه دست پیدا کند و اقتصاد روسیه همچنان به حیاتش ادامه دهد.‌

منبع: Independent