از رنج‌های بشری

شرق: یوزف روت از نویسندگان شناخته‌شده اتریشی است که در سال 1894 در شهر برودی واقع در پادشاهی اتریش-مجارستان آن دوران متولد شد. روت در خانواده‌ای یهودی به دنیا آمد و هیچ‌وقت پدرش را ندید و نزد مادر و خویشانش بزرگ شد. او در رشته‌های فلسفه و ادبیات آلمانی درس خواند اما پیوستن به ارتش و حضور در جنگ باعث شد از ادامه تحصیل بازبماند. جنگ تجربه‌ای مهم در زندگی روت بود و رد این تجربه در بسیاری از آثار او دیده می‌شود. روت روزنامه‌نگاری مشهور هم بود و برای نوشتن گزارش به بسیاری از شهرهای اروپایی سفر کرده بود. در سال 1923 روت اولین رمانش با عنوان «تار عنکبوت» را منتشر کرد و پس از آن به عرصه داستان‌نویسی وارد شد.

یوزف روت از سال‌ها پیش در ایران هم شناخته می‌شد و آثاری از او به فارسی ترجمه شده‌اند. «ایوب» یکی از آثار اوست که پیش‌تر به فارسی ترجمه شده بود و مدتی پیش نیز محمد همتی ترجمه دیگری از این رمان به دست داد که در نشر نو منتشر شد.

«ایوب» مربوط به دوره‌ای از داستان‌نویسی روت است که او مستندنگاری و نوشتن حول موضوعات معاصر را رها کرده و سراغ گذشته رفته است. وقایع این رمان حدودا در فاصله سال 1885 تا کمی پس از پایان جنگ جهانی اول می‌گذرد. مکان داستان هم گستره‌ای وسیع دارد و از شهرکی یهودی‌نشین در روسیه آغاز می‌شود و به نیویورک در آمریکا می‌رسد. محمد همتی در بخشی از یادداشت ابتدایی‌اش نوشته: «می‌توان ایوب را اودیسه‌ای فرهنگی نامید که از شرق اروپا و از میان اقلیت حسیدی آغاز می‌شود و به دنیای آن سوی آب‌ها، به آمریکای سکولار می‌رسد. در پایان رمان، چوخنوف دیگر بخشی از روسیه نیست، همچنان که مندل گرچه ایمانش را بازمی‌یابد، دیگر همان مکتب‌دار ساده نیست که به کودکان تعلیم تورات می‌داده است و تمام زندگی خود و همسرش در آبروداری خلاصه می‌شده». «ایوب» نیز مانند بسیاری دیگر از آثار هم‌عصرش از‌جمله «محاکمه» کافکا، رنج بشری را موضوع روایت قرار داده است و آن‌طور‌که مترجم هم اشاره کرده از نظر تاریخی اسلافی دارد: «از کتاب ایوب تا ایوب یوزف روت و بلکه راهی از این هم درازتر. حتی در میان متون نزدیک به کتاب ایوب عهد عتیق ما وصیت ایوب را داریم که ادامه داستان ایوب است. می‌توان سرآغاز این رنجنامه‌نویسی را حتی به صدها و هزارها سال پیش از کتاب ایوب، به زمانی برد که نه زمین عوص بود و نه مردی ایوب‌نام، حتی به آن نخستین مویه زنی در جست‌وجوی حکمت مرگ فرزندانش». «ایوب» یوزف روت با این سطور آغاز می‌شود: «سال‌ها پیش در چوخنوف، مردی زندگی می‌کرد به نام مندل سینگر. پارسا و خداترس بود و عامی، یک یهودی کاملا معمولی. مکتب‌داری ساده بود. در خانه‌اش که تنها شامل آشپزخانه‌ای بزرگ بود، به کودکان تعلیم تورات می‌داد، از جان و دل و بی‌حاصلی قابل می‌کوشید. پیش از او، کرور کرور آدم چون او زیسته و کودکان را تعلیم داده بودند. سیمایی رنگ‌پریده داشت به سادگی ذاتش. ریش و سبیلی تمام، به رنگ سیاه معمولی، دورتادور صورتش را گرفته و لب و دهانش را پوشانده بود. چشم‌های درشت و سیاه ابریشمی طرح ریپس بر سر داشت، پارچه‌ای که گاهی با آن کراوات‌های از مدافتاده ارزان می‌دوزند. تنش را قبایی نیمه‌بلند از نوع رایج در میان یهودیان روستایی می‌پوشاند و هنگامی که شتابان از کوچه می‌گذشت، لبه‌های قبا به پرواز درمی‌آمد و مثل دو بال، محکم و منظم بر ساق‌های بلند چکمه‌های چرمینش می‌کوبید».

محمد همتی پیش از این، دیگر اثر مهم یوزف روت یعنی «مارش رادتسکی» را هم به فارسی برگردانده بود و این ترجمه برنده یکی از دوره‌های جایزه ابوالحسن نجفی شده بود که هرسال به بهترین ترجمه سال تعلق می‌گیرد. «مارش رادتسکی» را می‌توان مشهورترین اثر یوزف روت و نیز آخرین رمانی دانست که او پیش از مهاجرت به پاریس نوشت. «مارش رادتسکی» هم‌عصر مجموعه‌ای از آثار ادبی بزرگ آلمانی ثلث اول قرن بیستم است که سهمی عمده در شکل‌گیری مفهومی به نام «رمان مدرن» یا «رمان قرن بیستم» داشته‌اند. ماریو بارگاس یوسا آن را از بهترین رمان‌های سیاسی خوانده و گفته که در نگارش رمان معروف «سور بز» از آن الهام گرفته است. روت در این اثر روایت زندگی سه نسل از خانواده فون تروتا را، که عمری را در خدمت به امپراتوری اتریش‌-مجارستان گذرانده‌اند، دستمایه روایت فروپاشی این امپراتوری بزرگ قرار می‌دهد. پدربزرگ، جان امپراتور را در نبرد سولفرینو نجات داده، پسر کارمندی عالی‌رتبه و نوه افسر ارتش است. اما زمان صلح است و این افسر جوان ارتش احساس بیهودگی می‌کند.

ایوب، یوزف روت، ترجمه محمد همتی، نشر نو