یک توافق و دو بازخورد
جاوید قرباناوغلی
رافائل گروسی مدیر کل آژانس پس از سفری کوتاه به ایران و مذاکره با محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی در دولت جدید با رضایتمندی تهران را ترک کرد؛ سفری که حداقل دستاورد آن برای تهران، کناررفتن (ولو موقت) ابرهای تیره قطعنامه جدید و جلوگیری از ارجاع مجدد پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد بود. اسلامی در مصاحبه خبری مشترک با گروسی گفت: مسائل بین ایران و آژانس فنی است و هیچگونه مسائل سیاسی، جایگاهی را در روابط فیمابین نخواهد داشت... . قرار شد تیم فنی مربوطه بعد از توافق به ایران بیایند تا بتوانند اقداماتی را كه لازم است، برای دوربینها به لحاظ فنی انجام بدهند، كارتهای حافظه قدیمی را که طبق روال پادمان در ایران نگهداری و پلمب میشود، همانجا پلمب كنند و كارتهای جدید حافظه را در دوربینها نصب كنند كه این روال جاری و طبیعی در سیستم نظارتی آژانس است. گروسی نیز ضمن ابراز خرسندی از توافق گفت: «خوشحالم گفتوگوهای ما نتیجه سازنده داشت. ادامه عملیات تجهیزات فنی برای آژانس بسیار مهم است. این تضمینی مهم برای آژانس و جهان است. ما میتوانیم در این چارچوب به ایران كمك كنیم تا توافقهای مثبت بعدی را داشته باشیم». کمک مورد اشاره گروسی احتمالا اقدام او در نشست چند روز آینده آژانس و اقناع کشورهای تأثیرگذار در ممانعت از صدور قطعنامه علیه فعالیتهای ایران است. سفر گروسی و توافق با تهران بهسرعت با واکنشهای مثبت روبهرو شد. «میخاییل اولیانوف»، نماینده روسیه در سازمانهای بینالمللی با عبارت «سفر رافائل گروسی مدیركل آژانس بینالمللی انرژی اتمی به تهران موفق بود. تبریك به مدیركل و ایران» از آن استقبال کرد. انریكه مورا معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در پیامی با قدردانی از تلاشهای منتج به توافق اخیر آن را «گام مثبتی جهت تداوم اطلاع درباره برنامه هستهای ایران» ذکر کرد که فضا را برای دیپلماسی فراهم میکند. برای کسانی که با الفبای دیپلماسی آشنا هستند، کاملا روشن است که دستیابی به توافقی با این درجه اهمیت نمیتواند حاصل مذاکرهای دوساعته باشد. کمااینکه گروسی نیز دیپلماتی نیست که بیگدار به آب زده و بدون تمهیدات اولیه و حصول اطمینان از دستیابی به دستاوردی بزرگ ریسک سفر به تهران را پذیرا شود. از جزئیات و پشتپردههای توافق اخیر و مطالبی که در رسانههای بینالمللی درباره آن نوشته شده که ممکن است محل مناقشه باشد، پرهیز کرده و آن را به اهل فن وامیگذارم. همانطورکه در جریان سفر قبلی گروسی به تهران و توافق با علیاکبر صالحی نوشتم، این کار به یقین به صلاح کشور است و باید از آن استقبال کرد و به دستاندرکاران تبریک گفت. اما سؤال این است چگونه یک توافق در دو بازه زمانی با دو استنباط کاملا مغایر و بلکه متضاد تفسیر میشود. هنوز از اسفند ۹۹ چند ماه بیشتر نگذشته و حافظه رسانهای اجازه میدهد واکنش بهارستاننشینان در مورد توافق قبلی گروسی با صالحی در دوره ریاستجمهوری روحانی را مرور کنیم. مواردی که از نظر رئیس جدید سازمان «فنی» است و به این سهولت و در ملاقاتی دوساعته قابلیت توافق با آژانس را دارد، در آن زمان در بهارستان بهگونهای دیگر و با واژگان و عبارتهای «تخلف، خیانت، پیگرد قانونی و...» مواجه شد. به مرز تهدید اجازهندادن به دولتیها برای ورود به مجلس و معرفی رئیسجمهور و همه ناقضین و مستنکفین قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریمها با قید فوریت به قوه قضائیه و رسیدگی خارج از تشریفات مرسوم تفسیر شد. البته باید منتظر واکنش همان افراد به توافق محمد اسلامی با همان شخصیتی باشیم که رئیس کمسیون امنیت ملی مجلس در توافق مشابه اسفندماه او را «نوکر غرب» و تفاهم سلف محمد اسلامی با گروسی را «توهین به شأن ملت ایران» خوانده بود. به نظر میرسد زمان آن فرارسیده که فضای هیجانی و شعارهای بیمحتوا و مخرب را پشتسر گذاشته و با درک واقعیتهای جهان ریلهای سیاست خارجی را در جهت «تفاهم و همکاری» بازسازی کنیم. در همین راستا و فارغ از اینکه توافق با آژانس انجام و برطرفشدن نگرانیهای صدور قطعنامه و ارجاع مجدد پرونده ایران به شورای امنیت توسط چه کسی و در زمان ریاست کدام رئیسجمهور انجام شد، باید از آن استقبال کرد و به دستاندرکاران آن تبریک گفت.
تردید نباید کرد که این تنها راه خروج ایران از انزوای بینالمللی، مقدمهای برای برونرفت از بنبست برجام، دستیابی به توافق جدید و خلاصی از تحریمهای فلجکننده است. در بیانیه مشترک پایان دیدار گروسی از تهران آمده است: «طرفین، روح همكاری و اعتماد متقابل و اهمیت تداوم آن و همچنین ضرورت رسیدگی به موضوعات فیمابین در فضایی سازنده و منحصرا فنی را مورد یادآوری و تأكید مجدد قرار دادند». همانطورکه واژههای این بیانیه راهکار برونرفت از یکی از پیچیدهترین و فنیترین معضلات بینالمللی است، به یقین تسری آن به همه موضوعات منطقهای و بینالمللی میتواند افقهای جدیدی را برای ایران گشوده و فضای ملتهب امروز را دگرگون و روابطی برخاسته از همان واژهها را فرا راه فردای ایران قرار دهد. باوجود خواست و اراده رئیسجمهور متجلی در وعدههای انتخاباتی، شرایط اقتصادی و معیشتی مردم به دلیل کاملا روشن متأثر از تحریمها، تکانی محسوس نخورده و در همچنان روی همان پاشنه میچرخد. راهکار این مهم در کنار مبارزه با فساد و رانتخواری و اصلاح چرخه معیوب بنگاههای پولی و مالی، در گرو ریلگذاری جدید در سیاست خارجی است. یکدستشدن قوای سهگانه و اعتماد نظام به رئیسجمهور پشتوانه بسیار ارزشمندی برای رئیسی و امیر عبداللهیان در ریلگذاری جدید سیاست خارجی است. رئیسی میتواند از فرصت ایجادشده برای خارجکردن کشور از وضعیتی که نه رهبری از آن رضایت دارد و نه مردم، نهایت استفاده را کرده و این موفقیت را به نام دولت خود ثبت کند. واکنش بهارستان به توافق چندروز قبل که احتمالا با سکوتی که علامت رضاست همراه خواهد شد، در مقایسه با آنچه در اسفندماه شاهد بودیم، دلیل روشنی بر این مدعاست.
رافائل گروسی مدیر کل آژانس پس از سفری کوتاه به ایران و مذاکره با محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی در دولت جدید با رضایتمندی تهران را ترک کرد؛ سفری که حداقل دستاورد آن برای تهران، کناررفتن (ولو موقت) ابرهای تیره قطعنامه جدید و جلوگیری از ارجاع مجدد پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد بود. اسلامی در مصاحبه خبری مشترک با گروسی گفت: مسائل بین ایران و آژانس فنی است و هیچگونه مسائل سیاسی، جایگاهی را در روابط فیمابین نخواهد داشت... . قرار شد تیم فنی مربوطه بعد از توافق به ایران بیایند تا بتوانند اقداماتی را كه لازم است، برای دوربینها به لحاظ فنی انجام بدهند، كارتهای حافظه قدیمی را که طبق روال پادمان در ایران نگهداری و پلمب میشود، همانجا پلمب كنند و كارتهای جدید حافظه را در دوربینها نصب كنند كه این روال جاری و طبیعی در سیستم نظارتی آژانس است. گروسی نیز ضمن ابراز خرسندی از توافق گفت: «خوشحالم گفتوگوهای ما نتیجه سازنده داشت. ادامه عملیات تجهیزات فنی برای آژانس بسیار مهم است. این تضمینی مهم برای آژانس و جهان است. ما میتوانیم در این چارچوب به ایران كمك كنیم تا توافقهای مثبت بعدی را داشته باشیم». کمک مورد اشاره گروسی احتمالا اقدام او در نشست چند روز آینده آژانس و اقناع کشورهای تأثیرگذار در ممانعت از صدور قطعنامه علیه فعالیتهای ایران است. سفر گروسی و توافق با تهران بهسرعت با واکنشهای مثبت روبهرو شد. «میخاییل اولیانوف»، نماینده روسیه در سازمانهای بینالمللی با عبارت «سفر رافائل گروسی مدیركل آژانس بینالمللی انرژی اتمی به تهران موفق بود. تبریك به مدیركل و ایران» از آن استقبال کرد. انریكه مورا معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در پیامی با قدردانی از تلاشهای منتج به توافق اخیر آن را «گام مثبتی جهت تداوم اطلاع درباره برنامه هستهای ایران» ذکر کرد که فضا را برای دیپلماسی فراهم میکند. برای کسانی که با الفبای دیپلماسی آشنا هستند، کاملا روشن است که دستیابی به توافقی با این درجه اهمیت نمیتواند حاصل مذاکرهای دوساعته باشد. کمااینکه گروسی نیز دیپلماتی نیست که بیگدار به آب زده و بدون تمهیدات اولیه و حصول اطمینان از دستیابی به دستاوردی بزرگ ریسک سفر به تهران را پذیرا شود. از جزئیات و پشتپردههای توافق اخیر و مطالبی که در رسانههای بینالمللی درباره آن نوشته شده که ممکن است محل مناقشه باشد، پرهیز کرده و آن را به اهل فن وامیگذارم. همانطورکه در جریان سفر قبلی گروسی به تهران و توافق با علیاکبر صالحی نوشتم، این کار به یقین به صلاح کشور است و باید از آن استقبال کرد و به دستاندرکاران تبریک گفت. اما سؤال این است چگونه یک توافق در دو بازه زمانی با دو استنباط کاملا مغایر و بلکه متضاد تفسیر میشود. هنوز از اسفند ۹۹ چند ماه بیشتر نگذشته و حافظه رسانهای اجازه میدهد واکنش بهارستاننشینان در مورد توافق قبلی گروسی با صالحی در دوره ریاستجمهوری روحانی را مرور کنیم. مواردی که از نظر رئیس جدید سازمان «فنی» است و به این سهولت و در ملاقاتی دوساعته قابلیت توافق با آژانس را دارد، در آن زمان در بهارستان بهگونهای دیگر و با واژگان و عبارتهای «تخلف، خیانت، پیگرد قانونی و...» مواجه شد. به مرز تهدید اجازهندادن به دولتیها برای ورود به مجلس و معرفی رئیسجمهور و همه ناقضین و مستنکفین قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریمها با قید فوریت به قوه قضائیه و رسیدگی خارج از تشریفات مرسوم تفسیر شد. البته باید منتظر واکنش همان افراد به توافق محمد اسلامی با همان شخصیتی باشیم که رئیس کمسیون امنیت ملی مجلس در توافق مشابه اسفندماه او را «نوکر غرب» و تفاهم سلف محمد اسلامی با گروسی را «توهین به شأن ملت ایران» خوانده بود. به نظر میرسد زمان آن فرارسیده که فضای هیجانی و شعارهای بیمحتوا و مخرب را پشتسر گذاشته و با درک واقعیتهای جهان ریلهای سیاست خارجی را در جهت «تفاهم و همکاری» بازسازی کنیم. در همین راستا و فارغ از اینکه توافق با آژانس انجام و برطرفشدن نگرانیهای صدور قطعنامه و ارجاع مجدد پرونده ایران به شورای امنیت توسط چه کسی و در زمان ریاست کدام رئیسجمهور انجام شد، باید از آن استقبال کرد و به دستاندرکاران آن تبریک گفت.
تردید نباید کرد که این تنها راه خروج ایران از انزوای بینالمللی، مقدمهای برای برونرفت از بنبست برجام، دستیابی به توافق جدید و خلاصی از تحریمهای فلجکننده است. در بیانیه مشترک پایان دیدار گروسی از تهران آمده است: «طرفین، روح همكاری و اعتماد متقابل و اهمیت تداوم آن و همچنین ضرورت رسیدگی به موضوعات فیمابین در فضایی سازنده و منحصرا فنی را مورد یادآوری و تأكید مجدد قرار دادند». همانطورکه واژههای این بیانیه راهکار برونرفت از یکی از پیچیدهترین و فنیترین معضلات بینالمللی است، به یقین تسری آن به همه موضوعات منطقهای و بینالمللی میتواند افقهای جدیدی را برای ایران گشوده و فضای ملتهب امروز را دگرگون و روابطی برخاسته از همان واژهها را فرا راه فردای ایران قرار دهد. باوجود خواست و اراده رئیسجمهور متجلی در وعدههای انتخاباتی، شرایط اقتصادی و معیشتی مردم به دلیل کاملا روشن متأثر از تحریمها، تکانی محسوس نخورده و در همچنان روی همان پاشنه میچرخد. راهکار این مهم در کنار مبارزه با فساد و رانتخواری و اصلاح چرخه معیوب بنگاههای پولی و مالی، در گرو ریلگذاری جدید در سیاست خارجی است. یکدستشدن قوای سهگانه و اعتماد نظام به رئیسجمهور پشتوانه بسیار ارزشمندی برای رئیسی و امیر عبداللهیان در ریلگذاری جدید سیاست خارجی است. رئیسی میتواند از فرصت ایجادشده برای خارجکردن کشور از وضعیتی که نه رهبری از آن رضایت دارد و نه مردم، نهایت استفاده را کرده و این موفقیت را به نام دولت خود ثبت کند. واکنش بهارستان به توافق چندروز قبل که احتمالا با سکوتی که علامت رضاست همراه خواهد شد، در مقایسه با آنچه در اسفندماه شاهد بودیم، دلیل روشنی بر این مدعاست.