درباره دموکراسی رایزنانه
کتاب «دموکراسی رایزنانه» اولین کتاب از مجموعه «قفسه مفهوم‌ها»ی نشر لاهیتا‌ست که تمرکزش بر یک ایده، یک مفهوم یا جریانی مهم در حوزه علوم انسانی است. دبیر این مجموعه، احمدرضا آزمون، در یادداشت توضیحی‌اش نوشته که کتاب‌های مجموعه قفسه مفهوم‌ها به‌گونه‌ای انتخاب می‌شوند که هم برای خوانندگان متخصص و هم خوانندگان عادی کاربرد داشته باشد.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
شرق: کتاب «دموکراسی رایزنانه» اولین کتاب از مجموعه «قفسه مفهوم‌ها»ی نشر لاهیتا‌ست که تمرکزش بر یک ایده، یک مفهوم یا جریانی مهم در حوزه علوم انسانی است. دبیر این مجموعه، احمدرضا آزمون، در یادداشت توضیحی‌اش نوشته که کتاب‌های مجموعه قفسه مفهوم‌ها به‌گونه‌ای انتخاب می‌شوند که هم برای خوانندگان متخصص و هم خوانندگان عادی کاربرد داشته باشد. هر دو طیف این خوانندگان می‌توانند در این مجموعه با مباحثی درخور توجه درباره یک مفهوم، مکتب، جریان یا یک ایدئولوژی آشنا شوند. کتاب‌های قفسه مفهوم‌ها از مجموعه‌های مشابه انتشارات پالیتی و انتشارات دانشگاه آکسفورد برگزیده شده‌اند. دبیر مجموعه درباره انگیزه انتشار قفسه مفهوم‌ها نوشته: «حس فقدان مجموعه‌ای مشخص و منسجم درباره تاریخ مفاهیم، و همچنین، تدارک زنجیره‌ای از کتاب‌های مفهوم‌محور، نظام‌مند و نسبتا جامع برای استفاده همگان انگیزه‌بخش ما در انتشار این مجموعه بوده است.
از این‌رو، تلاش کرده‌ایم برای دستیابی به غنای علمی و تنوع فکری مجموعه حاضر به ترجمه آثار برجسته‌ترین صاحب‌نظران و متخصصان حوزه‌های مختلف با سنت‌ها، جهت‌گیری‌ها و دیدگاه‌های ای‌بسا به کلی متفاوت از یکدیگر بپردازیم». بر این اساس در این مجموعه تلاش شده آثاری که برای ترجمه انتخاب می‌شوند علاوه بر خلاقیت روش‌شناسانه و قدرت تألیف، دارای خصلت پژوهشی و آموزشی هم باشند. همان‌طور که اشاره شد، مجموعه قفسه مفهوم‌های نشر لاهیتا در عنوان اولش کتاب «دموکراسی رایزنانه» نوشته ایان افلین را با ترجمه فرشید رحیمی منتشر کرده است. نویسنده کتاب سال‌ها به پژوهش و مطالعه درباره موضوع کتاب مشغول بوده و در اینجا زبده نظراتش را آورده و دموکراسی رایزنانه را از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار داده است.
این کتاب در وهله نخست به مفهوم دموکراسی رایزنانه و شیوه‌های مختلف و متعدد درک آن پرداخته است. اما همان‌طور که نویسنده توضیح داده، موضوع خاص‌تر آن دموکراسی رایزنانه به‌مثابه پروژه‌ای هنجاری است: «پروژه‌ای برای ارزش‌یابی نهادها و تجربه‌های دموکراتیکِ موجود و طرح‌هایی برای اصلاح آنها. دعاوی هنجاری، آشکارا حاکی از مسائلی تجربی‌اند که در این کتاب به برخی از آنها پرداخته‌ام. با این حال کتاب حاضر عمدتا در حوزه وسیع‌تر نظریه سیاسی (با ترجیح برخی افراد فلسفه سیاسی) قرار می‌گیرد». درباره ماهیت، دامنه و اهداف دموکراسی رایزنانه بحث‌ها و اختلاف‌نظرهای زیادی وجود دارد. برای ایان افلین دموکراسی رایزنانه مربوط به مسئله مشروعیت سیاسی و در پیوند با فرایند یا فرایندهایی است که طی آن دولت‌ها حق یا اختیار اتخاذ تصمیمات الزام‌آور برای همگان را به دست می‌آورند. او می‌گوید آنچه در نظریه رایزنانه اهمیت دارد، نه‌فقط بحث و گفت‌وگوی مردم با یکدیگر بلکه تلاش واقعی آنان برای بحث با یکدیگر به قصد یافتن دلایل و ملاحظاتی است که اصولا برای همگان قابل قبول باشد. دموکراسی رایزنانه تفاوت‌های قابل توجهی با دموکراسی‌های توده‌ای و مدرن دارد. در این مدل‌ها انتخابات آزاد و سالم بخش مرکزی ماجرا‌ست، اما آنچه جا می‌ماند «بحث عمومی و معنادار بر سر تصمیمات مهم روز» است و این اتفاقا نکته‌ای بسیار حائز اهمیت است. ایان افلین «دموکراسی رایزنانه» را در شش فصل با این عناوین نوشته است: «دموکراسی رایزنانه»، «تفاوت‌های رایزنانه»، «مجامع عموم‌نمای رایزنانه»، «نظام‌های رایزنی»، «تکثرگرایی و دموکراسی رایزنانه» و «دموکراسی رایزنانه جهانی؟». نویسنده تأکید کرده که نمی‌توان اثری درباره دموکراسی رایزنانه نوشت و از بررسی نظریات چهره‌های اصلی این حوزه فکری غفلت کرد. بنابراین او در اثرش به نقد و بررسی آرای چهره‌هایی همچون یورگن هابرماس و جان رالز پرداخته و همچنین به نظریات کسان دیگری چون جاشوا کوهن، جان درایزک، رابرت گودین، امی گاتمن، دنیس تامپسون، جیمز فیشکین، جین مانسبریج و مارک وارن توجه کرده است. فصل ابتدایی کتاب بحث‌های مقدماتی درباره دموکراسی رایزنانه مطرح کرده و بستری برای طرح مباحث جزئی‌تر پیرامون این مفهوم فراهم کرده است. طبق تعریف کتاب، دموکراسی رایزنانه نگاهی هنجاری است به نحوه سازماندهی دموکراسی‌ها؛ به چگونگی ساختارمندشدن نهادهای اساسی دموکراسی‌ها و نحوه تعامل اعضای آن نهادها هنگام تصمیم‌گیری درباره قانون و سیاست عمومی. نویسنده به نقل‌قولی از جاشوا کوهن اشاره کرده که برخی مختصات مفهوم دموکراسی رایزنانه در آن قابل مشاهده است: «مفهوم دموکراسی رایزنانه، ریشه در آرمان شهودی مجمعی دموکراتیک دارد که توجیهات شروط و ضوابط آن برآمده از تعقل و گفت‌وگوی جمعی میان شهروندان برابر است.
در چنین نظمی، شهروندان به حل مسائل انتخاب جمعی از طریق تعقل جمعی متعهدند و نهادهای اساسی خود را تا آنجا که چارچوبی برای رایزنی آزاد و عمومی باشند، مشروع می‌شمارند». دموکراسی‌های موجود با تعریف فوق فاصله زیادی دارند و مدافعان مفهوم دموکراسی رایزنانه بر این باورند که اصلاح دموکراسی‌ها از طریق دستورالعمل‌های رایزنانه امکان‌پذیر است و به همین منظور، طیفی از نظریه‌ها یا رویکردهای گوناگون را بسط داده‌اند. درواقع اگرچه دموکراسی رایزنانه معمولا به‌عنوان یک نظریه سیاسی واحد در نظر گرفته می‌شود اما برداشت‌های مختلفی از آن وجود دارد که هر یک می‌کوشند به این مسئله پاسخ دهند که دموکراسی‌ها چگونه می‌توانند به لحاظ هنجاری مشروعیت کسب کنند. فصل دوم کتاب به این برداشت‌های مختلف و تفاوت‌های موجود در آنها پرداخته است و تنوع نظریه‌های دموکراسی رایزنانه را بررسی کرده و با بحثی در باب رابطه میان رایزنی و منفعت شخصی فصل به پایان رسیده است. در فصل سوم موضوعی کاربردی مطرح و این پرسش مطرح شده که دموکراسی رایزنانه در عمل چگونه است؟ نویسنده در ابتدای این فصل پیرامون این پرسش نوشته: «امکان‌های بالقوه فراوانی وجود دارند. مثلا برخی محققان نشان داده‌اند که اصول رایزنی می‌توانند خطوط راهنمای اصلاح پارلمان‌های ملی باشند، برخی دیگر آن اصول را برای ارزیابی سیستم‌های مختلف انتخاباتی به کار می‌برند.
با این حال، در سال‌های اخیر طرفداران دموکراسی رایزنانه زمان و انرژی زیادی را صرف مطالعه چشم‌اندازها و مشکلات مجامع عموم‌نمای رایزنانه کرده‌اند. مجمع عموم‌نمای رایزنانه همان‌طور که از نامش پیدا‌ست، نهادی است که امکان تبادل‌نظر درباره موضوعات مهم قانونی یا سیاست عمومی را برای گروه‌های کوچکی از افراد فراهم می‌سازد که به صورتی کم‌و‌بیش تصادفی از میان جامعه بزرگ‌تر انتخاب شده‌اند. اصطلاح مجامع عموم‌نما را می‌توان به رابرت دال نسبت داد که بیش از سه دهه پیش طرح کلی زیر را ارائه کرد: فرض کنید در یک کشور پیشرفته و دموکراتیک قرار است یک مجمع عموم‌نما ایجاد شود متشکل از هزاران شهروند که به‌طور تصادفی از میان همه مردم انتخاب شده‌اند. وظیفه آن مجمع نیز این باشد که مثلا پس از یک سال رایزنی درباره یک موضوع نظرات خود را اعلام کنند. نشست اعضای این مجمع می‌تواند از طریق ارتباطات راه دور صورت گیرد. یک مجمع عموم‌نما می‌تواند دستور کار را تعیین کند و دیگری به مسئله‌ای مهم بپردازد».
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
