سامانه شفافیت شهرداری تهران ضرورتی فراموش‌شده
شفافیت یکی از ارکان بنیادین حکمرانی خوب است. در جهان معاصر، شهرها و نهادهای محلی برای جلب اعتماد عمومی و پیشگیری از فساد مکلف هستند اطلاعات مالی، قراردادها، تصمیمات و پروژه‌های خود را به صورت عمومی منتشر کنند
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
میثم بصیرت-محقق مدیریت شهری: شفافیت یکی از ارکان بنیادین حکمرانی خوب است. در جهان معاصر، شهرها و نهادهای محلی برای جلب اعتماد عمومی و پیشگیری از فساد مکلف هستند اطلاعات مالی، قراردادها، تصمیمات و پروژه‌های خود را به صورت عمومی منتشر کنند. تجربه‌های موفق بین‌المللی مانند سامانه شفافیت شهرداری سئول، لندن یا پورتال داده باز نیویورک نشان می‌دهد شفافیت نه‌تنها پاسخ‌گویی را تقویت می‌کند، بلکه زمینه‌ساز نوآوری شهری و کارآمدی بیشتر مدیریت خواهد بود. ایران نیز در دهه اخیر حرکت‌هایی در راستای شفافیت داشته است؛ قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات (۱۳۸۸)، سیاست‌های کلی نظام و مصوبات شوراهای شهر ازجمله ابزارهای قانونی موجود هستند. قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات (۱۳۸۸) همه دستگاه‌های عمومی -ازجمله شهرداری‌ها- را موظف به انتشار و ارائه اطلاعات غیر طبقه‌بندی‌شده می‌کند. شورای اسلامی شهر تهران در دوره پنجم با تصویب «الزام شهرداری به راه‌اندازی سامانه شفافیت» شهرداری را مکلف به انتشار قراردادهای بالای
۲۵۰ میلیون تومان، صورت‌های مالی، بودجه‌های سالانه و اطلاعات مدیران ارشد کرد. بر‌اساس این، سامانه شفافیت تهران در سال ۱۳۹۷ راه‌اندازی شد.
معرفی و تحلیل سامانه شفافیت شهرداری تهران
سامانه شفافیت شهردای تهران (shafaf.tehran.ir) با هدف دسترسی عمومی به داده‌های مالی و اداری ایجاد شده است، اما کارکرد آن با اهداف مصوب و انتظارات شهروندان فاصله جدی دارد:
قراردادها و پروژه‌ها: برخلاف وعده‌های اولیه، در نسخه فعلی سامانه بخش مجزایی برای قراردادها و پروژه‌ها به چشم نمی‌خورد. این در حالی است که انتشار اطلاعات قراردادها یکی از اصلی‌ترین مصوبات شورا و ابزارهای نظارت عمومی است. حذف یا بارگذاری‌نشدن این داده‌ها به معنای بی‌اثر‌کردن بخشی مهم از کارکرد شفافیت است.
اطلاعات مالی و بودجه‌ای: بودجه مصوب سالانه و بخشی از گزارش‌های مالی در سامانه درج شده‌اند، اما به‌روز نیستند و امکان تطبیق دقیق با عملکرد واقعی شهرداری وجود ندارد.
منابع انسانی و مدیران: اطلاعات کارکنان و مدیران شهرداری، میزان حقوق و حق‌الزحمه و حتی سفرهای خارجی مدیران بدون زمان‌بندی دقیق منتشر شده‌اند. در غیاب تاریخ‌های مشخص و داده‌های به‌روز، این اطلاعات غیرقابل اعتماد و بیشتر جنبه نمایشی پیدا کرده‌اند.
تعرفه‌ها و مصوبات: بخش تعرفه‌های خدمات شهری و بخشی از مصوبات شورا در دسترس است، اما بسیاری از مصوبات یا اسناد کارشناسی ضمیمه منتشر نشده یا ناقص‌اند.
نشانه‌های مشکلات جدی
۱. به‌روز‌‌‌نبودن اطلاعات: بخش‌های مختلف سامانه شفافیت به‌روز نیستند. داده‌های مالی، گزارش‌های بودجه و حتی فهرست مدیران و سفرهای خارجی اغلب چند سال قدیمی‌اند. این وضعیت سامانه را از کارکرد اصلی خود که نظارت بهنگام است، خالی کرده و آن را به یک بایگانی دیجیتال تبدیل کرده است.
۲. حذف بخش‌های کلیدی: نبود بخش مستقل برای قراردادها و پروژه‌ها که قلب سامانه‌های شفافیت شهری در جهان محسوب می‌شود، عملا سامانه تهران را از کارکرد اصلی‌اش محروم کرده است. نبود این بخش‌ها به معنای حذف بزرگ‌ترین دریچه نظارتی شهروندان بر هزینه‌کرد منابع عمومی است.
۳. شفافیت نیم‌بند، داده‌های فاقد صداقت و گزینشی: اطلاعات به شکل گزینشی بارگذاری می‌شود. داده‌های حساس یا پرچالش، به‌ویژه در حوزه‌های مالی و پیمانکاری، یا منتشر نمی‌شوند یا به صورت کلی و مبهم ارائه می‌شوند. چنین رویکردی بیش از شفافیت، به مدیریت افکار عمومی شباهت دارد.
۴. ابهام در اطلاعات منابع انسانی و مدیران: اطلاعات منتشرشده درباره کارکنان، مدیران، حقوق و مزایا و حتی سفرهای خارجی بدون ذکر تاریخ یا دوره زمانی است. نبود زمان‌مندی باعث می‌شود این داده‌ها غیرقابل اعتماد و فاقد ارزش نظارتی باشند؛ زیرا مشخص نیست مربوط به چه دوره‌ای هستند و چه تغییراتی تاکنون رخ داده است.
۵. غیراستاندارد و غیرقابل استفاده بودن داده‌ها: بخش زیادی از داده‌ها در قالب‌هایی ارائه می‌شوند که نه برای تحلیل مناسب‌اند و نه برای مقایسه. نبود فرمت‌های استاندارد باعث می‌شود سامانه بیشتر ویترینی از فایل‌ها و جداول پراکنده باشد تا یک پایگاه داده منسجم.
۶. فقدان تعامل دوسویه با شهروندان: سامانه صرفا یک پلتفرم یک‌طرفه است؛ شهروندان نمی‌توانند پرسش‌های خود را مطرح کنند، داده‌ها را تحلیل کنند یا بر صحت آنها بازخورد دهند. این ساختار یک‌سویه ماهیت شفافیت را نقض می‌کند.
ضرورت ارتقا؛ متناسب با انتظارات شهروندان
اگر قرار باشد سامانه شفافیت به ابزاری واقعی برای پاسخ‌گویی تبدیل شود، باید تغییراتی اساسی رخ دهد:
۱. انتشار به‌روز و زمان‌مند اطلاعات: تمام داده‌ها باید به صورت مستمر و زمان‌مند بارگذاری شوند. گزارش مالی که دو سال دیرتر منتشر شود، ارزش نظارتی ندارد. درج تاریخ دقیق و دوره مرجع برای هر داده الزامی است.
2. بازگشت بخش قراردادها و پروژه‌ها: شهرداری موظف است قراردادها، پیمانکاران، مبلغ و مراحل اجرای پروژه‌ها را منتشر کند. این اطلاعات باید با جزئیات کامل و به‌روزرسانی مداوم در اختیار شهروندان باشد.
۳. صداقت در اطلاع‌رسانی: شفافیت واقعی با داده‌های گزینشی و مبهم و فاقد واقعیت (ازجمله درباره دریافتی کارکنان و مدیران!) به دست نمی‌آید. تمام داده‌ها، حتی اگر برای شهرداری هزینه‌ساز یا پرچالش باشند، باید بی‌کم‌وکاست منتشر شوند. شفافیت نیم‌بند خود نوعی پنهان‌کاری است.
۴. استانداردسازی و اعتمادپذیر کردن داده‌ها: اطلاعات باید در قالب‌های استاندارد، قابل جست‌وجو، مقایسه و دانلود ارائه شوند. داده‌های خام باید در دسترس پژوهشگران، رسانه‌ها و شهروندان قرار گیرد تا امکان تحلیل مستقل فراهم شود.
۵. توسعه ابزارهای مشارکت مردمی: سامانه باید امکان پرسشگری و بازخورد شهروندان را فراهم کند. هر داده منتشرشده باید قابلیت ارجاع به یک مسیر پاسخ‌گویی داشته باشد؛ یعنی مشخص باشد چه نهادی مسئول آن است و شهروند چگونه می‌تواند درباره صحت یا نقص آن پیگیری کند.
۶. ارتقای سواد دیجیتال شهروندان: برای استفاده واقعی از سامانه، باید آموزش‌های عمومی در زمینه داده‌خوانی و سواد دیجیتال ارائه شود. توضیحات ساده و کاربردی کنار داده‌ها و ابزارهای تصویری مانند نمودار و داشبورد، به شهروندان کمک می‌کند اطلاعات را بهتر درک و استفاده کنند.
۷. پاسخ‌گویی نهادی: هر داده منتشرشده باید با یک مسئول مشخص گره بخورد. نبود پاسخ‌گویی نهادی، حتی در صورت انتشار اطلاعات، سامانه را به یک ویترین بی‌خاصیت تبدیل می‌کند.
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
