نشریه‌های غارتگر در کمین پژوهشگران

محمد کرام‌الدینی‌-مترجم، نویسنده و مروج علم: شاید باور نکنید‌ ولی واقعیت دارد؛ در سال ۲۰۱۴ فایل پی‌دی‌اف مقاله‌ای از دکتر پیتر وامپلو، استاد دانشگاه فدراسیون استرالیا که برای «مجله بین‌المللی فناوری پیشرفته کامپیوتر» فرستاده بود، منتشر شد. این مقاله عنوان عجیبی داشت: «مرا از فهرست لعنتی ایمیل‌هات بیرون کن!». محتوای این مقاله حتی از عنوان آن هم عجیب‌تر بود: در این مقاله یک جمله ۸۶۳ بار تکرار شده بود و هیچ واژه یا جمله‌ دیگری به‌جز همین جمله در مقاله نبود. جمله «مرا از فهرست لعنتی ایمیل‌هات بیرون کن!» در سراسر مقاله و بخش‌های مختلف آن مانند متن عادی، شکل، نمودار، فرمول و جدول در کل مقاله تکرار شده بود.

قضیه از این قرار است که این مقاله را در اصل دو پژوهشگر علوم کامپیوتر، یعنی دیوید مازیرس از دانشگاه استنفورد و ادی کوهلر از دانشگاه هاروارد در سال ۲۰۰۵ نوشته‌ بودند؛ اما نه برای چاپ، بلکه به‌ عنوان پاسخی تمسخرآمیز به ایمیل‌های مزاحم دعوت به مقاله‌نویسی و شرکت در کنفرانس‌ها. در‌واقع، پیتر وامپلو همین مقاله را برداشت و برای آن ژورنال فرستاد. هدف او بررسی اعتبار آن ژورنال بود. شگفت آنکه ژورنال مقاله را پذیرفت و حتی آن را «ممتاز» ارزیابی کرد، اما چاپ آن را مشروط به پرداخت هزینه چاپ کرد.

البته‌ چون پیتر هزینه را پرداخت نکرد، مقاله منتشر نشد، اما نسخه پی‌دی‌اف آن در فضای وب منتشر شد و بعدها به ‌عنوان سندی افشاگرانه علیه نشریات جعلی علمی مورد توجه قرار گرفت و به نمادی از مبارزه با فساد در انتشارات علمی تبدیل شد؛ به‌ویژه برای شناسایی ژورنال‌های جعلی که فاقد داوری واقعی‌اند. پس از انتشار این موضوع، توجه رسانه‌ها و دانشگاهیان به این نوع نشریات بیشتر شد. حالا بشنوید از «مجله بین‌المللی فناوری پیشرفته کامپیوتر» که مجله‌ای با دسترسی آزاد است و در زمینه علوم کامپیوتر فعالیت می‌کند، اما در فهرست نشریاتی قرار دارد که آنها را نشریه غارتگر می‌نامند.

نشریه غارتگر چیست؟

مجلات غارتگر نشریاتی‌ هستند که ظاهر یک مجله علمی معتبر را دارند، اما مقالاتی را که به آنها می‌رسد، بدون انجام فرایند داوری دقیق و کیفی و فقط با دریافت هزینه از نویسندگان، منتشر می‌کنند. البته معلوم است که هدف اصلی این مجلات کسب سود است، نه پیشرفت علمی. اتفاقی که برای مقاله «مرا از فهرست لعنتی ایمیل‌هات بیرون کن!» افتاد، یکی از دلایل اصلی بدنامی این مجله است. پذیرش مقاله‌ای بی‌محتوا که شامل فقط یک جمله تکراری است، نشان‌دهنده نبود استانداردهای علمی و فرایند داوری جدی در این مجله است. «مجله بین‌المللی فناوری پیشرفته کامپیوتر» فقط نشریه غارتگر نیست؛ کم نیست شمار چنین نشریاتی که فهرست آنها در حال طولانی‌تر‌شدن است. ویژگی‌های رایج مجلات غارتگر را می‌توان چنین خلاصه کرد:

  درخواست‌های اسپم: ارسال ایمیل‌های انبوه و ناخواسته و دعوت از محققان برای ارسال مقاله.

  وعده انتشار سریع: ارائه زمان انتشار بسیار کوتاه که با فرایند داوری دقیق سازگار نیست.

  هزینه‌های انتشار بالا بدون شفافیت.

  نبود داوری دقیق: پذیرش مقالات کم‌کیفیت یا حتی بی‌معنی.

  هیئت‌تحریریه مشکوک: ذکر نام افرادی به‌ عنوان اعضای هیئت‌تحریریه که از عضویت خود بی‌اطلاع‌اند یا تخصص مرتبط ندارند.

  وب‌سایت غیرحرفه‌ای: وجود اشتباهات گرامری و املایی متعدد در وب‌سایت مجله.

  ادعاهای نادرست در مورد نمایه‌شدن.

زیان‌های انتشار مقاله در مجلات غارتگر

  خدشه‌دار‌شدن اعتبار نویسنده: انتشار در این مجلات ممکن است به اعتبار علمی نویسنده آسیب برساند.

  دیده‌نشدن پژوهش: مقالات منتشر‌شده در این مجلات معمولا در پایگاه‌های معتبر داده‌ها نمایه نمی‌شوند و در نتیجه دیگر محققان آنها را نمی‌بینند.

  هدر‌رفتن منابع: نویسندگان برای انتشار مقالات بی‌کیفیت باید هزینه پرداخت کنند.

  آسیب به پیشرفت علم: انتشار تحقیقات بی‌کیفیت مانع پیشرفت علم است.

بنابراین، محققان باید در انتخاب مجله برای انتشار مقالات خود دقت کنند و از ارسال مقاله به مجلات مشکوک و غارتگر بپرهیزند و به دام آنها نیفتند. استفاده از ابزارهایی مانند فهرست بیال که فهرستی معتبر از ناشران و مجلات دسترسی آزاد است (اگرچه چندی است به‌روزرسانی نشده) و بررسی دقیق وب‌سایت و سابقه مجله می‌تواند در تشخیص مجلات معتبر کمک‌کننده باشد. همچنین‌ بررسی اینکه آیا مجله در فهرست دایرکتوری مجلات دسترسی آزاد (DOAJ) نمایه شده یا نه نیز مفید است.