«شرق» از فشار مجدد روانی واشنگتن درباره غنی‌سازی در آستانه دور پنجم مذاکرات گزارش می‌دهد
تعادل بین قاطعیت و انعطاف
ایران بار دیگر با تکیه بر دیپلماسی هوشمندانه و سیاست خارجی مستقل خود، در مذاکرات غیرمستقیم با ایالات متحده و در صحنه منطقه‌ای، جایگاه خود را به‌عنوان بازیگری مسئول و قدرتمند تثبیت کرده است. اظهارات اخیر استیو ویتکاف، فرستاده ویژه کاخ سفید، درباره دور پنجم مذاکرات در اروپا و تأکید بر توقف کامل غنی‌سازی ایران، تلاشی آشکار برای اعمال فشار روانی بر تهران در آستانه گفت‌وگوهای حساس است.
مهدی بازرگان: ایران بار دیگر با تکیه بر دیپلماسی هوشمندانه و سیاست خارجی مستقل خود، در مذاکرات غیرمستقیم با ایالات متحده و در صحنه منطقه‌ای، جایگاه خود را به‌عنوان بازیگری مسئول و قدرتمند تثبیت کرده است. اظهارات اخیر استیو ویتکاف، فرستاده ویژه کاخ سفید، درباره دور پنجم مذاکرات در اروپا و تأکید بر توقف کامل غنی‌سازی ایران، تلاشی آشکار برای اعمال فشار روانی بر تهران در آستانه گفت‌وگوهای حساس است. با این حال، پاسخ‌های قاطع عباس عراقچی، مجید تخت‌روانچی و اسماعیل بقایی، همراه با سفر پیش‌روی مسعود پزشکیان به عمان، نشان‌دهنده عزم ایران برای دفاع از حقوق هسته‌ای خود و تعمیق روابط با همسایگان است.
فشار روانی آمریکا در آستانه دور جدید مذاکرات
اظهارات استیو ویتکاف در گفت‌وگو با ای‌بی‌سی نیوز، که خواستار توقف کامل غنی‌سازی ایران به‌عنوان پیش‌شرط مذاکرات شده، نشان‌دهنده تداوم رویکرد فشار حداکثری دولت دونالد ترامپ است. به نوشته ایرنا، ویتکاف با اشاره به نامه ادعایی از جانب ترامپ به رهبر انقلاب و مذاکرات غیرمستقیم در عمان، مدعی شد که آمریکا سیگنال‌های لازم برای حل دیپلماتیک مسئله را ارسال کرده است. او همچنین اعلام کرد که دور پنجم مذاکرات هفته آینده در یکی از کشورهای اروپایی برگزار خواهد شد و ابراز امیدواری کرد که به نتایج مثبتی منجر شود. این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و حتی نهادهای اطلاعاتی غربی، بارها صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران را تأیید کرده‌اند. تأکید ویتکاف بر غنی‌سازی صفر درصد، نه‌تنها با ماده ۴ معاهده منع اشاعه تسلیحات هسته‌ای (ان‌پی‌تی) که حق غنی‌سازی را برای کشورهای عضو به رسمیت می‌شناسد، مغایرت دارد، بلکه تلاشی برای تحمیل خواسته‌های غیرواقعی به تهران است.
این رویکرد که با تناقض‌های آشکار در مواضع آمریکا همراه است، نشان‌دهنده نبود انسجام در تیم مذاکراتی کاخ سفید و تلاش برای تحت فشار قرار‌دادن ایران در آستانه دور جدید گفت‌وگوهاست. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در واکنش به این ادعاها، روز یکشنبه و در حاشیه نشست مجمع تهران با قاطعیت اعلام کرد که غنی‌سازی در ایران ادامه خواهد یافت و این اظهارات «از واقعیت مذاکراتی کاملا به دور است». او با تأکید بر آمادگی ایران برای ارائه تضمین‌های لازم درباره صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای، نشان داد که تهران آماده گفت‌وگوی سازنده است، مشروط بر اینکه حقوقش محترم شمرده شود. این پاسخ، که ریشه در دیپلماسی صبورانه ایران دارد، نه‌تنها زیاده‌خواهی‌های آمریکا را خنثی کرد، بلکه فضایی برای پیشبرد مذاکرات بر مبنای احترام متقابل ایجاد کرد.
دفاع از دستاوردهای ملی: غنی‌سازی غیرقابل مذاکره
موضع ایران در برابر فشارهای آمریکا، با پاسخ‌های صریح دیگر مقامات ارشد تکمیل شد. مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه، در اظهاراتی قاطع تأکید کرد که غنی‌سازی یک «دستاورد ملی» است و ایران به‌هیچ‌وجه در این زمینه کوتاه نخواهد آمد. او با اشاره به تلاش‌های دهه‌های گذشته دانشمندان ایرانی و نقش غنی‌سازی در تأمین نیازهای کشاورزی، پزشکی و صنعتی کشور، اظهارات ویتکاف را غیرواقعی خواند و گفت: «اگر موضع آمریکا غنی‌سازی صفر باشد، عملا مذاکرات به جایی نخواهد رسید». تخت‌روانچی همچنین به مذاکرات پشت درهای بسته اشاره کرد و انتقاد کرد که برخی مقامات آمریکایی، مانند ویتکاف و مارکو روبیو، ترجیح می‌دهند از طریق رسانه‌ها مذاکره کنند، در‌‌حالی‌که ایران مواضع خود را صریحا در اتاق مذاکره مطرح کرده است.
او با تأکید بر خودکفایی ایران در فناوری هسته‌ای، افزود: «ما نمی‌توانیم به دیگران اتکا کنیم؛ توانایی غنی‌سازی را خودمان توسعه داده‌ایم و براساس نیازهای کشور ادامه خواهیم داد». دراین‌بین اگرچه ایران در این مذاکرات، با حفظ خطوط قرمز خود، به‌ویژه حق غنی‌سازی، فضایی برای پیشرفت گفت‌وگوها ایجاد کرده است اما تخت‌روانچی در حاشیه مجمع تهران، به ایده‌هایی مانند تشکیل کنسرسیوم هسته‌ای با کشورهای منطقه اشاره و عنوان کرد «اگر مذاکرات جدی شود، ایران ممکن است این پیشنهاد را بررسی کند. این اظهارات، نشان‌دهنده انعطاف استراتژیک ایران در کنار قاطعیت است که به تهران اجازه می‌دهد هم از حقوق خود دفاع کند و هم درهای گفت‌وگو را باز نگه دارد». اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه، نیز در نشست خبری روز دوشنبه، غنی‌سازی را «نیازی اساسی» و «حق مسلم» ایران طبق ان‌پی‌تی دانست. او با اشاره به زحمات دانشمندان هسته‌ای ایران، تأکید کرد که این فناوری، نتیجه دهه‌ها تلاش و فداکاری است و قابل مذاکره نیست. بقایی همچنین رویکرد آمریکا را به «بازی مار و پله» تشبیه کرد و گفت که مواضع متغیر واشنگتن، با اعلام درخواست‌های جدید پس از هر دور مذاکره، اعتماد به جدیت آمریکا را تضعیف می‌کند. این اظهارات مؤید عزم تهران برای حفظ دستاوردهای علمی و استقلال فناوری خود در برابر فشارهای خارجی است.
چرخش فضا از دور چهارم تا دور پنجم
در حالی هفته آینده منتظر برگزاری دور پنجم گفت‌وگوهای تهران-واشنگتن هستیم که تا به اکنون چهار دور مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در مسقط و رم، با میانجیگری بدرالدین البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان، به‌مثابه نقطه عطفی در دیپلماسی هسته‌ای ایران عمل کرده است. در این زمینه این چهار دور مذاکرات انجام‌شده که مقامات هر دو طرف آن را «بسیار مثبت» توصیف کرده‌اند، نشان‌دهنده تمایل ایران و ایالات متحده به یافتن راه‌حلی دیپلماتیک است. عراقچی پس از دیدار با البوسعیدی در حاشیه مجمع گفت‌وگوی تهران، اعلام کرد که مکان و زمان دور پنجم مذاکرات تقریبا مشخص شده و به‌زودی اعلام خواهد شد که به نحوی تأیید خبر ویتکاف بود. با این حال وزیر خارجه کشورمان صراحتا عنوان کرد که تاکنون هیچ پیام مکتوبی از آمریکا از طریق عمان دریافت نکرده است که نشان می‌دهد گفته‌های ترامپ پس از بازگشت از تور منطقه‌ای، درباره ارسال بسته پیشنهادی ایالات متحده به ایران تاکنون رنگ واقعیت به خود نگرفته است. هرچند که گفته می‌شد دور چهارم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در عمان، روز یکشنبه ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۴، گامی مهم در گفت‌وگوهای هسته‌ای بود، اما اکنون و در آستانه دور پنجم به نظر می‌رسد که وضعیت کاملا متفاوت است.
پیش‌تر وب‌سایت آکسیوس به نقل از منابع مطلع گزارش داد که استیو ویتکاف، فرستاده ویژه کاخ سفید، برای اولین بار پیشنهاد مکتوب توافق هسته‌ای را به عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، ارائه کرده است. این سند، چارچوب برنامه هسته‌ای غیرنظامی ایران و الزامات نظارت را تشریح می‌کند و از سوی عراقچی برای بررسی به تهران منتقل شده است. با این حال عراقچی در ۲۵ اردیبهشت، در حاشیه نمایشگاه کتاب تهران، ادعای دریافت پیشنهاد مکتوب را رد کرد و گفت: «تاکنون هیچ سندی از آمریکا دریافت نکرده‌ایم، اما ایران دو سند حاوی مواضع خود به عمان ارائه داده است». او افزود که ممکن است در آینده پیشنهادی از طریق عمان دریافت شود و تأکید کرد: «ایران آماده اعتمادسازی در برنامه هسته‌ای در ازای رفع تحریم‌هاست». آکسیوس مدعی شده بود که در دور اول، ایران سندی ارائه داد که ویتکاف آن را زودهنگام خواند. در دور سوم، سند به‌روز‌شده ایران پذیرفته شد و پس از تبادل پرسش‌ها، ویتکاف در دور چهارم پیشنهاد آمریکا را «دلپسند» توصیف کرد، اما خواستار پیشرفت بیشتر شد. در مقابل، یک مقام ایرانی به رویترز گفت که تهران پیشنهادی جدید دریافت نکرده و بر انتقال اورانیوم غنی‌شده در ازای لغو تحریم‌ها پافشاری می‌کند.
قبل از مواضع تازه ویتکاف، او مذاکرات را «پیچیده اما امیدوارکننده» خواند و در مصاحبه‌ای با آتلانتیک گفت «توافق با ایران ممکن است پیش از صلح در اوکراین محقق شود». همان زمان دونالد ترامپ نیز در ریاض و قطر بر تمایل به توافق با ایران تأکید کرد، اما هشدار داد که پیشنهادش محدود است. عراقچی مذاکرات دور چهارم را «بسیار سخت» اما ادامه‌دار دانست. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه، دور چهارم را «دشوار، اما مفید» خواند. با‌وجود‌این، عراقچی از «جنگ رسانه‌ای» در کنار مذاکرات سخن گفت و مواضع ضدونقیض آمریکا را ناشی از نبود تمرکز یا سبک مذاکراتی آنها دانست. او بهره‌مندی از انرژی هسته‌ای را حق ایران خواند و تصریح کرده بود که بحث تضمین‌ها در صورت تفاهم مطرح خواهد شد.
پزشکیان راهی مسقط می‌شود
با توجه به آنچه گفته شد، سفر پیش‌روی مسعود پزشکیان به عمان، که به گزارش تسنیم هفته آینده انجام خواهد شد، گامی مهم در تقویت روابط دوجانبه و مهم‌تر از همه، حمایت تهران از میانجیگری عمان در مذاکرات است. پزشکیان روز یکشنبه و در دیدار با البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان و میزبان مذاکرات تهران-واشنگتن، ابراز امیدواری کرد که این سفر نقطه عطفی در تعمیق روابط ایران و عمان باشد. در این شرایط، سفر رئیس‌جمهور کشورمان به عمان که در ادامه سیاست همسایگی دولت چهاردهم قرار دارد، نه‌تنها به تقویت همکاری‌های اقتصادی و سیاسی با عمان کمک می‌کند، بلکه پیام روشنی به آمریکا و غرب می‌فرستد که ایران در کنار مذاکرات هسته‌ای، به طور فعال روابط منطقه‌ای خود را گسترش می‌دهد.
از تناقض‌های آمریکا تا فشارهای بی بی
با وجود پیشرفت در مذاکرات، ایران همچنان با چالش‌های متعددی روبه‌روست. در آمریکا، اختلافات داخلی بین چهره‌های میانه‌رو مانند ویتکاف و تندروهایی مثل مارکو روبیو و مایک والتز، مذاکرات را پیچیده کرده است. روبیو، که به‌عنوان وزیر خارجه آمریکا فعلا نقش پلیس بد را به‌تنهایی و پس از کناررفتن مایک والتز، مشاور امنیت ملی کاخ سفید در قبال تهران ایفا می‌کند، بارها خواستار توقف کامل برنامه هسته‌ای ایران شده است.
این تناقض‌ها، که بقایی آن را «عدم قطعیت مکرر» خواند، اعتماد به جدیت آمریکا را تضعیف می‌کند. فشارهای اسرائیل و شخص نتانیاهو نیز مانع دیگری است. بی بی، که خواستار اعمال «مدل لیبی» (حذف کامل زیرساخت‌های هسته‌ای) بر ایران شده، با واکنش قاطع عراقچی مواجه شد که این ایده را «خوابی تعبیرنشدنی» خواند. گزارش‌های رسانه‌هایی مانند گاردین و آکسیوس نشان می‌دهد که تهدیدات نظامی اسرائیل و لابی‌های آن در واشنگتن، تلاشی برای مختل‌کردن مذاکرات است. با این حال، ایران با دیپلماسی فعال خود این چالش‌ها را مدیریت کرده است. حمایت چین و روسیه، که مذاکرات عمان را گامی برای کاهش تنش خوانده‌اند، به تهران اهرم لازم برای مذاکره از موضع قدرت داده است. دیدارهای اخیر عراقچی با مقامات روس و سفر خالد بن سلمان، وزیر دفاع عربستان، به تهران، نشان‌دهنده حمایت گسترده منطقه‌ای و بین‌المللی از ایران است. این حمایت‌ها که در اجلاس بغداد (می ۲۰۲۵) نیز بازتاب یافت، ایران را به‌عنوان نیروی محرکه ثبات منطقه‌ای معرفی کرده است.
حفظ تعادل بین قاطعیت و انعطاف
هرچند چهار دور مذاکره صورت‌گرفته با طرف آمریکایی همگی از حساسیت‌های بالایی برخوردار بوده‌اند، اما مجموع نکات یاد‌شده مؤید آن است که دور پنجم مذاکرات که گفته می‌شود احتمالا در اروپا برگزار خواهد شد، با توجه به نزدیک‌شدن نشست فصلی شورای حکام و گسل تهران با تروئیکای اروپایی و زمزمه احتمال فعال‌شدن مکانیسم ماشه از اقتضائات شکننده‌تری برخوردار است. تاکنون ایران با تأکید بر حق غنی‌سازی و صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای خود، آماده ارائه تضمین‌های لازم برای راستی‌آزمایی است، مشروط بر اینکه حقوقش محترم شمرده شود.
اظهارات تخت‌روانچی درباره موضوع اسنپ‌بک (بازگشت خودکار تحریم‌ها) نشان می‌دهد که ایران با دقت مسائل فنی و حقوقی را دنبال می‌کند و در برابر هرگونه سوءاستفاده احتمالی، در چارچوب ان‌پی‌تی واکنش نشان خواهد داد. سفر پزشکیان به عمان هم به موازات تأکید بر تداوم و تعمیق سیاست همسایگی جمهوری اسلامی ایران، پالسی برای مدیریت بهتر مذاکرات را در بطن خود دارد. حال باید تصریح کرد که چشم‌انداز آینده به توانایی ایران در حفظ تعادل بین قاطعیت و انعطاف بستگی دارد. دیپلماسی تهران، که در مذاکرات عمان، تعاملات با آژانس و روابط منطقه‌ای موفق بوده، می‌تواند به توافقی عادلانه منجر شود که تحریم‌های ناعادلانه را لغو کند و برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران را حفظ کند. چنین توافقی، نه‌تنها به نفع ایران است، بلکه به صلح و ثبات منطقه‌ای کمک خواهد کرد. ایران با سیاست خارجی مبتنی بر استقلال، همکاری و مقاومت، بار دیگر ثابت کرده که قادر است در برابر فشارهای جهانی ایستادگی کند و آینده‌ای روشن برای خود و منطقه رقم بزند.
