بحران خاموش در دل بهشت زهرا

شرق:‌ در حالی‌ که نیم‌قرن از افتتاح آرامستان بهشت زهرا می‌گذرد، زنگ خطر کمبود فضای دفن در این گورستان بزرگ تهران، اکنون بیش از هر زمان دیگری به صدا درآمده. محمد تاجیک، مدیرعامل سازمان بهشت زهرا، روزهای پایانی سال گذشته در اظهاراتی هشدارآمیز اعلام کرده بود‌ این مجموعه دیگر پاسخ‌گوی نیازهای جمعیتی پایتخت نیست و اگر تصمیمی فوری اتخاذ نشود، تهران به‌زودی با بحرانی واقعی در حوزه دفن متوفیان مواجه خواهد شد. موضوع توسعه آرامستان‌ها در تهران، سابقه‌ای طولانی دارد.

نخستین بار در ابتدای دهه ۷۰، این بحث در مدیریت شهری مطرح شد و در هر دوره‌ای، شهرداران وعده احداث آرامستان جدید را داده‌اند. اما به گفته تاجیک، هیچ‌یک از این وعده‌ها به نتیجه نرسیده است. اکنون ۵۴ سال پس از تأسیس بهشت زهرا، ظرفیت آن در آستانه اشباع کامل قرار دارد؛ در حالی که این آرامستان فقط برای تأمین نیاز ۲۰ سال آینده تهران طراحی شده بود.

بهشت زهرا تاکنون در دو نوبت گسترش یافته است: نخست در اواسط دهه ۷۰ با افزودن ۱۱۰ هکتار در ناحیه ۲‌ و سپس در اواخر دهه ۸۰ با اضافه‌شدن ناحیه ۳ در مسیر جاده قدیم قم. با وجود این توسعه‌ها، ظرفیت دفن همچنان محدود است و اکنون بیش از ۶۰۰ هزار نفر در این آرامستان دفن شده‌اند. به گفته تاجیک، آمار فوتی‌های روزانه از ۱۸۶ نفر در سال ۱۴۰۲ به ۱۹۰ نفر در سال ۱۴۰۳ رسیده است و پیش‌بینی می‌شود با رسیدن به پیک جمعیتی دهه شصتی‌ها، این روند صعودی ادامه یابد.

یکی از نگرانی‌های اصلی مدیرعامل بهشت زهرا، وضعیت دفن رایگان در قطعات روز است. به گفته او ۵۰ نفر روزانه در این قطعات دفن می‌شوند، اما این ظرفیت نیز نهایتا تا پایان بهار ۱۴۰۴ دوام خواهد آورد. برخی گمان می‌کنند که هنوز قبرهای خالی وجود دارد، در حالی‌ که اغلب این قبور از قبل خریداری شده‌اند و در اختیار مدیریت سازمان نیستند.

در حالی که مدیرعامل بهشت زهرا هشدار صریحی درباره بروز بحران داده، شهردار تهران، علیرضا زاکانی، وجود بحران را رد کرد و اظهار داشت: «بحرانی به نام بحران دفن نداریم، بلکه برخی افراد یا حتی همکاران ما مسئله را شور می‌کنند». زاکانی تأکید کرده مجوز احداث پنج آرامستان جدید صادر شده و عملیات تملک و ساخت برخی از آنها آغاز شده است.

 با وجود اعلام موضع آرام از سوی شهردار، نایب‌رئیس شورای شهر تهران، پرویز سروری، رویکردی واقع‌بینانه‌تر دارد. او تأکید کرده‌ با توجه به جمعیت بالای تهران، هرگونه مشکل در دفن می‌تواند به بحرانی جدی بدل شود و سرعت‌بخشی به ساخت آرامستان‌های جدید امری ضروری است.

نام‌گذاری سه آرامستان جدید تحت عنوان «بهشت امام حسن مجتبی»، «حضرت معصومه» و «امام رضا» گامی مقدماتی بوده، اما این پروژه‌ها همچنان در مرحله تصویب باقی مانده‌اند. به گفته مقامات، چهار نقطه اصلی به مساحت هزارو 300 هکتار برای ایجاد آرامستان جدید انتخاب‌ و مطالعات زیست‌محیطی، اجتماعی، ترافیکی و فرهنگی بر آنها انجام شده است.

با این حال، هنوز روند تملک و آماده‌سازی اراضی با چالش‌هایی نظیر اختلافات مالکیتی و تأخیر در تخصیص منابع همراه است.

مهدی پیرهادی، رئیس کمیسیون سلامت و محیط زیست شورای شهر، به‌صراحت اعلام کرده‌ اگر تا پایان اردیبهشت تصمیم‌گیری نهایی درباره آماده‌سازی آرامستان‌های جدید انجام نشود، دفن اموات به یک بحران تمام‌عیار بدل خواهد شد. او تأکید کرد‌ فرایند آماده‌سازی حداقل شش ماه زمان نیاز دارد و هرگونه تعلل، در آینده نزدیک‌ شهروندان تهرانی را با مشکلات جدی در تدفین مواجه خواهد کرد.