تهران روی خط قرمز آب

شرق: بحران آب پایتخت به آب شرب رسیده است و حالا بسیاری از شهروندان تهرانی کمبود آب خانگی را گزارش می‌کنند. تهران دومین استان ایران پس از سیستان‌وبلوچستان است که فقر آبی را تجربه می‌کند، اما علت فقر آبی تهران، اقلیم خشک منطقه نیست، بلکه میانگین بارندگی در تهران بالاتر از میانگین کشوری است. تمرکز جمعیت در تهران خارج از ظرفیت زیستی این منطقه بوده و منجر به برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی و در نتیجه فرونشست خطرناک زمین شده است. بحران آب به خانه تهرانی‌ها رسید. بسیاری از مشترکان می‌گویند‌ در روزهای اخیر قطع آب را تجربه کرده‌اند و در تماسی که با اداره آبفا داشته‌اند، پاسخ مبهمی دریافت کرده‌اند. آنها توضیح می‌دهند که اپراتورهای آبفا به چند پاسخ اکتفا می‌کنند: «گزارشی خرابی آب در منطقه شما وجود ندارد»، «قطع آب در برنامه نبوده است» و «نمی‌دانیم!».

این مسئله در شرایطی رخ می‌دهد که محسن اردکانی، مدیرعامل آبفای استان تهران، در یک برنامه تلویزیونی گفته است: «امسال ذخایر آب بسیار کمی داریم و مجبور هستیم فشار آب را کاهش دهیم. همه مشترکانی که از طبقه دوم به بالا هستند باید در تابستان پیش‌رو پمپ داشته باشند وگرنه آب با فشار خیلی کم خواهند داشت».

مشترکان تهرانی توضیح می‌دهند در مجتمع‌های کوچک به آنها گفته شده است برای خرید پمپ آب، هر خانواری مبلغی بین 12 تا 16 میلیون تومان پرداخت کند. در آپارتمان‌های تک‌واحدی اوضاع وخیم‌تر است و هر خانواده باید مبلغ بیشتری بدهد؛ رقمی که گاهی به 50 تا 100 میلیون تومان می‌رسد. مالکان برخی آپارتمان‌هایی که پمپ قدیمی داشته‌اند، ناچار شده‌اند پمپ آب را با دستگاه جدید جایگزین کنند؛ چرا‌که به گفته آنها پمپ‌های قدیمی دیگر 

جواب‌گو نیست. البته این مسئله باعث مشاجرات بین اهالی ساختمان هم شده است؛ بین مستأجران و صاحبخانه‌ها و بین همسایگانی که حاضر به مشارکت در خرید پمپ آب نیستند و گاهی کار به زد و خورد و کلانتری کشیده است.

واقعیت اما تلخ است؛ وضعیت آب تهران وخیم است و سال‌ها برداشت بی‌رویه از منابع آب تهران، شرایط زیستی این استان را زیر فشار قرار داده است. استان تهران بعد از سیستان‌و‌بلوچستان دومین استان فقیر از نظر منابع آبی است و البته جمعیت بالای تهران عامل اصلی این موضوع است. سرانه آب هر شهروند تهرانی حدود ۳۵۰ متر مکعب است اما این رقم در کل کشور ۱۶۰۰ متر مکعب است. این فقر سرانه آب در تهران در شرایطی است که سطح بارش در استان تهران نسبت به میانگین کشور پایین نیست. متوسط بارندگی در تهران حدود ۲۷۰ تا ۲۸۰ میلی‌متر بوده که از متوسط ۲۵۰ میلی‌متری کشور بالاتر است. نکته اما اینجاست که تهران نزدیک به 20 درصد جمعیت کشور را در خود جای داده است و سرانه آب استان به حدود یک‌پنجم سرانه آب کشور رسیده است.

تمرکز جمعیت در تهران، باعث فشار بی‌رویه به منابع آب این استان شده است و حالا این منطقه پدیده فرونشست زمین را با شدت بیشتری نسبت به سایر مناطق کشور تجربه می‌کند. علی بیت‌اللهی، عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، پیش از این به «شرق» گفت که تشدید برداشت آب از لایه‌های زیرزمینی باعث شده است که فرونشست تهران به 24 سانتی‌متر در سال برسد. این در حالی است که میانگین فرونشست زمین در کشور 15 سانتی‌متر است. او توضیح می‌دهد که بیشترین نرخ فرونشست زمین در تهران مربوط به ورامین است و شکاف فرونشست کم‌نظیری در این منطقه وجود دارد که حدود سه کیلومتر از معین‌‌آباد تا جاده گرمسار به قم است.

بنا به گفته این متخصص حالا بسیاری از مناطق تهران روی زون‌های فرونشست زمین واقع شده‌اند و خطر جدی ساکنان این مناطق را تهدید می‌کند؛ بسیاری از خطوط نقل و انتقال گاز، دکل‌های پرفشار برق، ایستگاه‌های پمپ بنزین، فرودگاه، خط ریلی و انبارها و مخازن ذخیره سوخت مانند شهران روی فرونشست زمین واقع شده‌اند. گذشته از این مناطق مسکونی جنوب تهران مانند خیابان مولوی از این نظر وضعیت حادتری را تجربه می‌کنند.

گذشته از برداشت بی‌رویه آب از منابع زیرزمینی تهران، امسال ذخایر آب پشت سدهای تهران هم به وضعیت هشداردهنده رسیده است.

آمارهای منتشر‌شده از سوی شرکت آب و فاضلاب استان تهران حاکی از آن است که تهران با یکی از سخت‌ترین دوره‌های کم‌بارشی در چند دهه اخیر روبه‌روست؛ دوره‌ای که نه‌تنها بارندگی‌ها از میانگین بلندمدت کمتر بوده، بلکه در سال جاری نیز نشانه‌ای از بهبود وضعیت دیده نمی‌شود. براساس همین داده‌ها، در برخی سال‌ها میزان بارش به زیر ۲۰۰ میلی‌متر رسیده و امسال رقمی پایین‌تر از ۱۴۰ میلی‌متر گزارش شده است.

همچنین اخبار دیگری از کاهش قابل توجه ذخایر سدهای تهران وجود دارد. بر اساس این گزارش‌ها چهار سد اصلی تهران فقط پنج درصد ذخیره آب دارند. بر اساس گزارش سازمان آب و فاضلاب استان تهران به‌جز سد طالقان، میزان پرشدگی چهار سد دیگر یعنی سدهای لار، لتیان، ماملو و امیرکبیر فقط پنج درصد است. همچنین میزان بارش در استان تهران از ابتدای سال آبی نسبت به سال قبل ۱۷ درصد و نسبت به میانگین بلند مدت ۴۲ درصد کاهش نشان می‌دهد و امسال تهران وارد پنجمین سال خشک‌سالی شده است؛ خشک‌سالی‌‌ای که در ۵۷ سال گذشته در شهر و استان تهران کم‌سابقه است.

گزارش دیگری از همین منبع حاکی از آن است که ۳۵ درصد مشترکان تهران در ماه ۱۲ مترمکعب آب مصرف می‌کنند که پایین‌تر از الگو است، ۶۰ درصد مشترکان تا دو برابر الگو یعنی ۲۴ متر مکعب آب مصرف می‌کنند و پنج درصد باقی‌مانده بیش از دو برابر الگو آب مصرف می‌کنند.

در این سال‌ها اما نه‌تنها سیاست‌های تمرکززدایی از تهران موفق نبوده است که مهاجرت به تهران همچنان ادامه دارد. همین مسئله سبب شده است‌ دولت‌ها ایده‌هایی را برای تخفیف بحران آب در تهران مطرح کنند که از نظر متخصصان غیرکارشناسی است و آسیب‌های جدیدی به اقلیم و زیست‌بوم کشور وارد می‌کند و برخی ایده‌ها عملا نشدنی است. ایده‌هایی مانند انتقال آب دریای عمان به تهران یا انتقال پایتخت به نوار ساحلی مکران از جمله این ایده‌ها هستند.