از کوهستان تا پارلمان

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

شرق: با انتشار پیام تاریخی عبدالله اوجالان، رهبر زندانی حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) و آغاز خلع سلاح گروه‌های کُرد از روز گذشته، فصلی نو در مناقشه ده‌ها‌ساله میان کردها و دولت ترکیه آغاز شده است؛ فصلی که می‌تواند راه را برای عبور از خشونت به سوی سیاست و قانون هموار کند و با کنار گذاشته‌شدن اقدامات تروریستی این گروه، فرصت بی‌سابقه‌ای برای صلح فراهم آورد.

حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) روز گذشته نخستین گام‌های عملی خلع سلاح را آغاز کرده و به این ترتیب، نقطه پایانی بر چهار دهه نبرد مسلحانه علیه دولت ترکیه ‌گذاشته است؛ مناقشه‌ای خونین که بیش از ۴۰ هزار قربانی به‌ جا گذاشت‌. روز جمعه، در منطقه کردنشین شمال عراق، مراسمی کوچک برگزار شد که در آن‌ ۲۰ تا ۳۰ نفر از نیروهای پ‌ک‌ک سلاح‌های خود را نابود کردند؛ اقدامی نمادین که نه با تحویل سلاح به دولت یا نهادی خاص، بلکه به شکلی مستقل و تحت تدابیر شدید امنیتی انجام شد و انتظار می‌رود این فرایند در طول تابستان ادامه پیدا کند. عبدالله اوجالان، رهبر سرشناس و زندانی حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک)، روز چهارشنبه در ویدئویی کم‌سابقه، پایان رسمی مبارزه مسلحانه این گروه علیه دولت ترکیه را اعلام کرد و خواستار گذار کامل به سیاست‌ورزی دموکراتیک شد. این پیام‌ که از سوی خبرگزاری فرات ‌-وابسته به پ‌ک‌ک- منتشر شد، نقطه‌ عطفی در تاریخ چهار‌دهه‌ای نبرد مسلحانه و کشمکش میان کردها و دولت ترکیه به شمار می‌رود.

در این ویدئوی هفت‌دقیقه‌ای، اوجالان با لحنی آرام و قاطع گفت: «مرحله مبارزه مسلحانه به پایان رسیده است. این نه یک شکست، بلکه دستاوردی تاریخی است‌». او تأکید کرد‌ اکنون باید جای سلاح را سیاست و قانون بگیرد‌ و این تغییر رویکرد را نه تسلیم، بلکه تحقق هدف اصلی‌ -یعنی به رسمیت شناخته‌‌شدن هویت کردها- دانست: «هدف اصلی محقق شده است؛ اکنون تکرار بیش از حد و راهی بی‌انتها باقی می‌ماند‌».

پ‌ک‌ک چگونه به اینجا رسید؟

«پ‌ک‌ک‌» که در سال ۱۹۷۸ به ابتکار اوجالان و گروهی از فعالان کُرد پایه‌گذاری شد، از سال ۱۹۸۴ مبارزه مسلحانه‌ای را با هدف تأسیس کشوری مستقل برای کردها آغاز کرد. این نبرد پرهزینه تاکنون بیش از ۴۰ هزار قربانی بر جای گذاشته، خسارت‌های اقتصادی سنگینی به دو طرف تحمیل کرده و شکاف‌های عمیق اجتماعی و سیاسی را در جامعه ترکیه به وجود آورده است. در دهه‌های اخیر، بسیاری از کردهای ساکن جنوب شرق ترکیه، در پی خشونت‌ها، ناگزیر به مهاجرت به شهرهای شمالی‌تر شدند. این مناقشه نه‌تنها بافت جمعیتی مناطق کردنشین را تغییر داد، بلکه تأثیرات پایداری بر اقتصاد، آموزش و زیرساخت‌های این مناطق به ‌جا گذاشت.

اوجالان در پیام خود پیشنهاد تشکیل کمیسیونی در پارلمان ترکیه برای نظارت بر روند خلع سلاح و مدیریت فرایند صلح را مطرح کرد. او همچنین بر نقش تعیین‌کننده حزب دموکراتیک خلق‌ها (سومین حزب بزرگ پارلمان ترکیه و نماینده اصلی کردها) در پیشبرد مذاکرات صلح و تسهیل تصمیم پ‌ک‌ک به خلع سلاح تأکید کرد. به گفته اوجالان، حالا باید با همکاری سایر احزاب سیاسی، زمینه تحقق مطالبات کردها و انتقال کامل به سیاست‌ورزی دموکراتیک فراهم شود.

اوجالان که در سال ۱۹۴۸ در روستایی فقیرنشین در استان شانلی‌اورفا به دنیا آمد، پس از تحصیل در رشته علوم سیاسی دانشگاه آنکارا، به‌ تدریج به فعالیت سیاسی روی آورد و در نهایت پایه‌گذار یکی از مهم‌ترین جنبش‌های معاصر کردی شد. او از سال ۱۹۹۹ در زندان به‌ سر می‌برد، اما همچنان در میان کردها و طرفدارانش، شخصیتی تأثیرگذار محسوب می‌شود. نفوذ معنوی او، حتی از پشت میله‌های زندان، نقش بسزایی در جهت‌دهی تصمیمات استراتژیک جنبش کردی داشته است.

اولین گام‌ها در خلع سلاح

انتشار این پیام در آستانه مراسم آغاز خلع سلاح مبارزان پ‌ک‌ک در منطقه سلیمانیه عراق، نشانه‌ای از جدیت گروه در اجرای تصمیم جدید بود. قرار است مبارزان در گروه‌های مختلف سلاح‌های خود را تحویل دهند. اوجالان همچنین از مقامات ترکیه خواست‌ با حساسیت و تدبیر، روند خلع سلاح و گذار به سیاست را مدیریت کنند. او تصریح کرد: «دقت و حساسیت در این مرحله ضروری است. جزئیات این فرایند باید به‌سرعت و با هماهنگی کامل تعیین و اجرا شود‌». این اقدام‌ از نظر بسیاری از تحلیلگران‌ می‌تواند سرآغاز دوران تازه‌ای در روابط آنکارا با کردها باشد.

دولت ترکیه چه می‌گوید؟

هم‌زمان با انتشار پیام اوجالان، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه،‌ نیز در سخنرانی‌اش در جمع نمایندگان حزب حاکم، از امیدواری برای پیشرفت سریع روند صلح سخن گفت: «وقتی دیوار ترور فرو بریزد، به لطف خدا همه چیز تغییر خواهد کرد. از درد و رنج‌های بیشتری پیشگیری خواهد شد‌». اردوغان تأکید کرد که برندگان این فرایند نه‌فقط ترک‌ها، بلکه همه اقوام از جمله کردها و عرب‌های ترکیه خواهند بود: «امیدواریم این فرایند پربرکت، بدون هیچ حادثه و مانع، با موفقیت به پایان برسد و از دخالت عناصر خرابکار در امان بماند». به نظر می‌رسد دولت نیز نسبت به تداوم روند صلح و موفقیت‌آمیز‌بودن آن، محتاط اما امیدوار است. اکنون نگاه‌ها به آنکارا دوخته شده تا ببینند دولت و پارلمان ترکیه چگونه به این تحول پاسخ خواهند داد. پ‌ک‌ک و حزب دموکراتیک خلق‌ها انتظار دارند دولت هرچه زودتر به مطالبات سیاسی کردها رسیدگی کند تا زمینه تحویل کامل سلاح‌ها در داخل ترکیه نیز فراهم شود. در این میان، دیدارهای دیپلماتیک مسئولان امنیتی ترکیه با مقامات عراقی و اقلیم کردستان عراق، برای هماهنگی بیشتر در اجرای این فرایند، حیاتی ارزیابی می‌شود. از سوی دیگر، ابراهیم کالین، رئیس سازمان اطلاعات ترکیه، به‌تازگی به بغداد و اربیل سفر کرده تا با مقام‌های عراقی درباره تقویت امنیت مرزی و حذف کامل گروه‌های مسلح گفت‌وگو کند. دولت عراق نیز حمایت کامل خود را از تلاش‌های مشترک برای ایجاد منطقه‌ای عاری از گروه‌های مسلح اعلام کرده است. نقش بغداد و اربیل در این روند می‌تواند از اهمیت زیادی برخوردار باشد؛ چرا‌که بسیاری از نیروهای پ‌ک‌ک در سال‌های اخیر در مناطق کوهستانی شمال عراق مستقر شده‌اند.

چالش‌های مسیر صلح

با وجود فضای امیدواری، تردیدها و نگرانی‌هایی هم وجود دارد. آیشگل دوغان، سخنگوی حزب دموکراتیک خلق‌ها، تأکید کرده‌ که لازم است برای تضمین موفقیت‌آمیز‌بودن روند خلع سلاح، حمایت‌های قانونی و مکانیسم‌های شفاف برای گذار به سیاست تدوین شود. بسیاری از ناظران بر این باورند که اگرچه پایان جنگ مسلحانه دستاورد بزرگی است، اما آینده این فرایند به اراده سیاسی دولت، اجماع داخلی و حمایت منطقه‌ای و بین‌المللی وابسته است. بی‌اعتمادی‌های قدیمی و تجارب تلخ شکست مذاکرات قبلی همچنان سایه انداخته‌اند و مسیر تازه، نیازمند اعتمادسازی و تضمین‌های عملی است.