زیست‌سیاست مدرن

پارسا شهری

قانون هستی فی‌نفسه ندارد؛ راست آن است که‌ چون از منظری معین نظر کنیم، ذات قانون در خودِ زندگی آدمیان نهفته است.

فریدریش کارل فُن ساوینی

حقوق‌دان و تاریخ‌دان آلمانی قرن نوزدهم

قهرمان اصلی کتاب «هوموساکرِ» آگامبن، «حیات برهنه» است؛ حیات «هوموساکر» که آگامبن در این کتاب کارکرد اساسی‌اش را در سیاست مدرن پیگیری می‌کند. چنان‌که مترجمان «هوموساکر» در مقدمه‌ خود بر کتاب می‌نویسند، آگامبن در «هوموساکر» می‌کوشد مسئله‌ امکان محض و بالقوگی و قدرت را به مسئله‌ اخلاق سیاسی و اجتماعی در بستری پیوند زند که اخلاق مذکور شالوده‌ دینی و مابعدالطبیعی و فرهنگی سابق خویش را در آن از کف داده است. «آگامبن تحلیل جسته‌گریخته‌ زیست‌سیاست را در نوشته‌های فوکو راهنمای کار خویش می‌گیرد و با دیدی گسترده و باریک‌بین و موی‌شکاف حضور مخفی یا ضمنیِ برداشتی از زیست‌سیاست را در تاریخ نظریه سنتیِ سیاست می‌کاود. او می‌کوشد نشان دهد از کهن‌ترین رساله‌های نظریه‌ سیاست، به‌ویژه در تلقی ارسطو از انسان در مقام حیوان سیاسی (یا شهرنشین)، و در سرتاسر تاریخ تفکر غرب درباره‌ حاکمیت (خواه حاکمیت پادشاهان خواه حاکمیت دولت‌ها) تا به امروز برداشتی از قدرت مستتر است، قدرتی مستولی بر زندگی انسان‌». از دید آگامبن این تلقی از قدرت مستتر مانده است؛ چراکه ایده قداست را نمی‌توان از ایده قدرت جدا کرد. درواقع «هوموساکر»، پروژه فلسفی-سیاسی معروف آگامبن، به نقطه تقاطع الگوی حقوقی-نهادی و الگوی  زیست‌-سیاسی قدرت می‌پردازد. آگامبن‌ ادغام حیات برهنه در قلمرو سیاسی را برسازنده هسته آغازین قدرت حاکم می‌داند‌ و تولید یک بدن زیست‌-سیاسی همان دستاورد آغازین قدرت حاکم است. هوموساکر «چهره متعلق به قانون رومی کهن» است؛ قانونی که در آن حیات انسانی در هیئت حذفش در نظام حقوقی ادغام می‌شود و به این ترتیب، رمزهای قدرت سیاسی را آشکار می‌کند. به همین دلیل است که آگامبن هوموساکر را در مقام انسانی که بیرون از دایره قانون است، از حقوق روم قدیم وام می‌گیرد و این مفهوم را برای درک رمز سیاست مدرن به صحنه می‌آورد. کتاب «هوموساکر: قدرت حاکم و حیات برهنه» سه بخش یا به انتخاب مترجمان‌ سه دفتر دارد: «دفتر اول: منطق حاکمیت» شامل پارادوکس حاکمیت، نوموس باسیلئوس، بالقوگی و قانون و صورت قانون، «دفتر دوم: هومو ساکر» که به ابهام معنایی امر مقدس، زندگی مقدس، اختیار مرگ و زندگی، بدن حاکم و بدن مقدس و تحریم و گرگ پرداخته است‌ و «دفتر سوم: اردوگاه، سرمشق زیست‌سیاسی دنیای مدرن»‌ که هفت بخش دارد: سیاسی‌شدن زندگی، زیست‌سیاست و حقوق انسان، زندگی‌ای که شایسته زیستن نیست، سیاست یا شکل‌بخشیدن به زندگی مردم، VP، سیاسی‌ساختن مرگ و اردوگاه در مقام نوموسِ دنیای مدرن.