جنگ، بقا و خاورمیانه جدید

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

شرق: حملات گسترده روز گذشته اسرائیل به مواضع کلیدی حکومت جدید سوریه به رهبری ابومحمد جولانی، صرفا یک رویداد نظامی مقطعی نیست، بلکه بازتاب‌دهنده منطق عمیق‌تر و دیرپایی است که بنیامین نتانیاهو در تمام سال‌های رهبری‌اش بر اسرائیل دنبال کرده است؛ بقای سیاسی و قدرت بر لبه بحران و با استمرار فضای جنگی در محیط پیرامونی.

منطق اسرائیل و نتانیاهو در قبال سوریه به‌روشنی براساس یک نگاه واقع‌گرایانه و تا حد زیادی بدبینانه نسبت به تحولات منطقه استوار است. در ماه‌های گذشته، جولانی تلاش کرد با دور‌شدن از محور اخوان‌المسلمین و نزدیکی به کشورهای عربی خلیج فارس، هم حمایت مالی بیشتری کسب کند و هم در معادلات بین‌المللی برای خود حاشیه امنی بسازد؛ بااین‌حال، اسرائیل این تغییر آرایش سیاسی را نه به منزله فرصتی برای آشتی، بلکه به چشم تهدیدی برای منافع خود دید. برای تل‌آویو، شکل‌گیری یک قدرت مرکزی مقتدر و یکپارچه در دمشق‌ با رویکردی مخالف تل‌آویو و به‌ویژه اگر با حمایت ترکیه و همدلی عرب‌های خلیج فارس همراه باشد، معنایی جز ایجاد یک بلوک ژئوپلیتیک جدید و بالقوه ضداسرائیلی ندارد.

اسرائیل به رهبری نتانیاهو، سود خود را همواره در تداوم ضعف، بی‌ثباتی و غیرنظامی‌بودن سوریه دیده است. راهبرد تل‌آویو در سال‌های اخیر، از اشغال و تخریب مواضع نظامی گرفته تا تلاش برای جذب برخی اقلیت‌های سوری به سمت خود، با هدف جلوگیری از تثبیت دولت مرکزی در دمشق دنبال شده است. در حملات اخیر نیز همین الگوی آشنا تکرار شد: هر نشانه‌ای از احیای قدرت دفاعی یا سیاسی حکومت جولانی، با واکنشی تهاجمی مواجه می‌شود؛ بی‌آنکه اسرائیل امیدی به سازش یا توافق بلندمدت داشته باشد. این تضاد نه‌تنها ماهوی، بلکه عملا حل‌نشدنی به نظر می‌رسد. حتی در شرایطی که ترکیه و کشورهای عربی سعی می‌کنند از شدت تضادها بکاهند و برای تغییر موضع اسرائیل در قبال سوریه مذاکره کنند، نتانیاهو با خلق بحران و اعمال فشار نظامی، برعکس به دنبال سرعت‌بخشی به روند درگیری و گرفتن هر‌چه سریع‌تر نتیجه و شکل‌دادن خاورمیانه جدید مورد نظر خود است. در حقیقت، اسرائیل حاضر نیست صبر کند تا توازن به سود دمشق تغییر کند؛ سیاست تل‌آویو مشخص است: «امشب بهتر از فردا شب».

در پس این رویکرد تهاجمی، پیوند ناگسستنی میان حیات سیاسی نتانیاهو و استمرار فضای جنگی کاملا قابل مشاهده است. هر بار که فشار داخلی -چه به خاطر بحران‌های سیاسی و اعتراضات و چه در پرونده‌های قضائی- بر نتانیاهو افزایش یافته، او با بازی هوشمندانه بر کارت بحران و امنیت، تلاش کرده افکار عمومی را از مسائل داخلی منحرف کند و خود را به عنوان تنها رهبر مقتدر در فضای پرخطر منطقه نشان دهد. تعویق‌های پی‌درپی دادگاه‌های نتانیاهو که آخرین آن‌ روز گذشته بود، با استناد به تهدیدات امنیتی نیز کاملا در این چارچوب معنا پیدا می‌کند.

نکته مهم دیگر، نقش متغیرهای خارجی است. حمایت سنتی کشورهای خلیج فارس از حکومت جولانی -با هدف بازگرداندن سوریه به جمع عربی و کاهش نفوذ ترکیه- اکنون جای خود را به سکوت یا احتیاط داده است. ترکیه نیز برای جلوگیری از تحریک اسرائیل، از نقش‌آفرینی علنی عقب نشسته است. در چنین فضایی، اسرائیل فرصت بیشتری برای تحمیل اراده نظامی و سیاسی خود یافته و راهبرد بی‌ثبات‌سازی را با شدت بیشتری دنبال می‌کند.

اما این پروژه فقط به سوریه محدود نیست. ماجراجویی‌های منطقه‌ای اسرائیل از لبنان تا غزه و به‌ویژه پرونده ایران، همگی بر‌اساس همین منطق حرکت می‌کنند؛ جلوگیری از شکل‌گیری هرگونه قدرت یا بلوک مخالف و حفظ ابتکار استراتژیک در منطقه. اکنون که با بازگشت ترامپ به قدرت در آمریکا و همراهی نزدیکش با نتانیاهو، فضای سیاسی مطلوب‌تری برای تل‌آویو فراهم شده، نخست‌وزیر اسرائیل با اعتماد‌به‌نفس بیشتری به دنبال تحقق همان خاورمیانه جدیدی است که وعده‌اش را داده بود؛ خاورمیانه‌ای که نه نشانه‌ای از ثبات و توسعه، بلکه تداوم بی‌ثباتی، صف‌بندی‌های متغیر و نبردهای نیابتی و مستقیم در آن دیده می‌شود.

در مجموع، اگرچه باید هوشمندی یا شاید مهارت بقامحور نتانیاهو را مورد توجه قرار داد، اما تداوم این مسیر هزینه‌های سنگینی برای آینده منطقه و حتی خود اسرائیل در پی دارد. منطق بحران‌محور تل‌آویو‌ شاید در کوتاه‌مدت موجب بقای سیاسی یک رهبر یا پیروزی در یک پرونده قضائی شود، اما خاورمیانه جدیدی که بر ویرانه‌های بحران بنا می‌شود، نه چشم‌اندازی برای صلح و رفاه، بلکه آینده‌ای متزلزل و پرخطر رقم خواهد زد.