روایت «شرق» از بحران انسانی در غزه؛ شرایطی که زنان و کودکان را در وضعیتی هولناک فرو برده است
پشت ویرانی‌ها
در نوار غزه، جایی که بمباران و محاصره چهره‌ای آشکار از روی هولناک زندگی‌اند، آنچه کمتر دیده می‌شود، عمق بحرانی است که هر روز بر جان زنان و مردان و کودکان این سرزمین فرود می‌آید؛ بحرانی خاموش، اما مرگ‌بار. در حالی که جهان چشم به آمار تلفات جنگی دوخته شده است، نهادهای بین‌المللی از فاجعه‌ای انسانی هشدار می‌دهند که در پشت درهای بسته پناهگاه‌ها و بیمارستان‌های ویران، جان میلیون‌ها انسان بی‌دفاع را تهدید می‌کند؛ جایی که زنان و کودکان بیش از مردان با تهدیدی خاموش اما عمیق‌تر، یعنی خشونت مبتنی بر جنسیت، دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
مریم لطفی: در نوار غزه، جایی که بمباران و محاصره چهره‌ای آشکار از روی هولناک زندگی‌اند، آنچه کمتر دیده می‌شود، عمق بحرانی است که هر روز بر جان زنان و مردان و کودکان این سرزمین فرود می‌آید؛ بحرانی خاموش، اما مرگ‌بار. در حالی که جهان چشم به آمار تلفات جنگی دوخته شده است، نهادهای بین‌المللی از فاجعه‌ای انسانی هشدار می‌دهند که در پشت درهای بسته پناهگاه‌ها و بیمارستان‌های ویران، جان میلیون‌ها انسان بی‌دفاع را تهدید می‌کند؛ جایی که زنان و کودکان بیش از مردان با تهدیدی خاموش اما عمیق‌تر، یعنی خشونت مبتنی بر جنسیت، دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
در شرایطی که دسترسی به خدمات حیاتی به‌شدت محدود شده و فشارهای زندگی در پناهگاه‌های موقت بیشتر شده است، آسیب‌پذیرترین گروه‌ها در برابر انواع خشونت و تبعات روانی آن بیش از پیش آسیب‌پذیر شده‌اند. این گزارش روایتی است از فاجعه‌ای در سایه، اما با زخم‌هایی عمیق‌تر از هر گلوله که صدای بسیاری از بازماندگانش هنوز به گوش جهان نرسیده است. در دو ماه گذشته، وضعیت زنان و کودکان در نوار غزه به شکل فزاینده‌ای بحرانی شده است. براساس گزارش‌های نهادهای بین‌المللی معتبر از جمله یونیسف، دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل (OCHA)، سازمان جهانی بهداشت (WHO) و آژانس‌های تخصصی دیگر، بحران انسانی در این منطقه به سطحی بی‌سابقه رسیده و جان هزاران نفر، به‌ویژه کودکان و زنان، در معرض تهدیدی جدی قرار گرفته است.
از دوم مارس ۲۰۲۵، ورود هرگونه کمک بشردوستانه به غزه به طور کامل متوقف شده است. یونیسف در گزارشی در تاریخ ۵ آوریل ۲۰۲۵ هشدار داده که بیش از یک میلیون کودک در غزه به دلیل کمبود مواد غذایی، آب آشامیدنی سالم، دارو و مراقبت‌های بهداشتی، در خطر مرگ قرار دارند. بر اساس این گزارش، تعطیلی ۲۱ مرکز درمانی باعث شده بیش از ۳۵۰ کودک که تحت درمان سوءتغذیه بودند، بدون مراقبت رها شوند. ادوارد بیگبدر، مدیر منطقه‌ای یونیسف در خاورمیانه و شمال آفریقا، ضمن اشاره به هزاران پالت کمک پشت مرزهای غزه، تأکید کرده است: «این فقط یک انتخاب بشردوستانه نیست، بلکه تعهدی قانونی بر اساس حقوق بین‌الملل است».
بحران آب سالم؛ کاهش دسترسی و افزایش خطر بیماری
در کنار آمار مرگ‌ومیر و ویرانی‌های ناشی از جنگ، بحران‌های پنهان‌تری نیز در جریان‌اند که مستقیما سلامت و بقای روزمره مردم، به‌ویژه کودکان را تهدید می‌کنند. بحران تغذیه در غزه، به‌ویژه در هفته‌های اخیر، به سطحی هشداردهنده رسیده و بحران آب ابعاد فاجعه‌باری به خود گرفته است. یونیسف اعلام کرده که به‌دلیل تخریب چاه‌ها، آسیب به زیرساخت‌ها و اتمام سوخت، سهمیه آب آشامیدنی خانواده‌ها از ۱۶ لیتر به شش لیتر کاهش یافته و احتمال دارد این مقدار به کمتر از چهار لیتر برسد. این وضعیت موجب شده بسیاری از خانواده‌ها به منابع آب ناسالم روی بیاورند که خطر شیوع بیماری‌های واگیردار به‌ویژه میان کودکان را افزایش داده است.
از ۱۸ مارس ۲۰۲۵، تعطیلی ۲۱ مرکز درمانی (۱۵ درصد از مراکز درمانی سرپایی غزه) موجب شده منابع تغذیه‌ای حیاتی مانند شیر خشک آماده مصرف نیز تقریبا تمام شود. در مناطق مرکزی و جنوبی غزه، این منابع فقط برای ۴۰۰ نوزاد طی یک ماه آینده کافی است، در حالی که حدود ۱۰ هزار نوزاد زیر شش ماه نیازمند آن هستند. تشنگی، گرسنگی و محرومیت از مراقبت‌های ابتدایی، چهره‌ای تلخ و انسانی به جنگی داده که قربانیان اصلی‌اش، بی‌دفاع‌ترین ساکنان این سرزمین‌اند. کودکانی که نه سلاح دارند و نه انتخابی برای زندگی در جایی دیگر.
از سوی دیگر در پی ادامه درگیری‌ها و آوارگی‌های گسترده، خدمات روانی-اجتماعی و آموزش مراقبت‌های حمایتی برای کودکان نیز کاهش یافته یا متوقف شده‌اند. حتی کیت‌های تفریحی ویژه کودکان دارای معلولیت نیز به‌دلیل بسته بودن مسیرها، توزیع نشده‌اند.
با وجود محدودیت‌های یادشده، یونیسف برخی اقدامات اضطراری را به اجرا گذاشته است: تأمین ۲۱ دستگاه تنفس مصنوعی برای ۱۵۰ نوزاد، غربالگری بیش از ۳۳ هزار کودک برای سوءتغذیه حاد، رساندن غذای کمکی آماده به بیش از هفت هزارو ۸۰۰ کودک زیر دو سال و بازگرداندن بیش از ۳۰۰ کودک به والدین‌شان پس از جدایی ناشی از آوارگی.
یونیسف در پایان گزارش خود خواستار توقف فوری درگیری‌ها، برقراری آتش‌بس پایدار و فراهم‌شدن امکان ورود آزادانه کمک‌های بشردوستانه و کالاهای اساسی به سراسر نوار غزه شده است.
قفسه‌های خالی و افزایش قیمت‌ها
براساس گزارش گروه نظارت بر بازار و تحلیل امنیت غذایی (FSNWG) در آوریل ۲۰۲۵، هم‌زمان با انسداد کامل کمک‌ها از دوم مارس و از سرگیری خصومت‌ها از ۱۸ همان ماه، دسترسی به مواد غذایی به‌شدت کاهش یافته است. این گروه یک نهاد هماهنگ‌کننده منطقه‌ای است که با هدف پایش، تحلیل و پاسخ به وضعیت امنیت غذایی و تغذیه‌ای در شاخ آفریقا و مناطق هم‌جوار فعالیت می‌کند.
این گزارش گفته افزایش قیمت، توقف ارسال کمک‌های انسانی و کاهش کالاهای تجاری، مصرف اقلام اساسی مانند گوشت، لبنیات، میوه و سبزیجات را به حداقل رسانده و در بسیاری از مناطق، این اقلام عملا از رژیم غذایی حذف شده‌اند. در مناطق جنوبی، نان به قیمتی بین ۲۵ تا ۳۷ روپیه اندونزی (۶.۷۶ تا ۱۰ دلار آمریکا) فروخته می‌شود، در حالی که پیش از این نان معمولی فقط ۰.۵۴ دلار قیمت داشت.
گزارش FSNWG با استناد به بازرسی میدانی فروشگاه‌ها در خان‌یونس و دیرالبلح نشان داده قفسه‌ها تقریبا خالی‌اند و فقط مقدار اندکی مواد خوراکی مانند ماکارونی، چای و شیر خشک یافت می‌شود. در همین حال، بحران نقدینگی و نبود سیستم‌های پرداخت الکترونیکی، خرید بسیاری از اقلام ضروری را برای خانواده‌ها ناممکن کرده است. در ادامه شرایط بحرانی بهداشتی در مناطق پرجمعیت و اردوگاه‌های موقت، گزارش‌ها از بروز مشکلات جدیدی حکایت دارند که سلامت ساکنان به‌ویژه در نواحی جنوبی غزه را با تهدیدی مضاعف روبه‌رو کرده است. شرایط غیربهداشتی اردوگاه‌های آوارگان، موجب شیوع بیماری‌هایی نظیر کک و کنه شده است. نبود تجهیزات بهداشتی و داروهای دامپزشکی، این بحران را تشدید و مقامات محلی را مجبور به اعزام تیم‌های تخصصی برای ارزیابی وضعیت در منطقه المواسی خان‌یونس کرده است.
بحران مراقبت‌های بهداشتی برای زنان و نوزادان
پیش از این، یونیسف، سازمان جهانی بهداشت (WHO)، صندوق جمعیت سازمان ملل (UNFPA) و آژانس امداد و کار سازمان ملل برای آوارگان فلسطینی (UNRWA) در بیانیه‌ای مشترک هشدار داده بودند که زنان باردار و نوزادان در این جنگ بیشترین آسیب را دیده‌اند. تخریب یا تعطیلی بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی باعث شده بسیاری از زنان مجبور به زایمان در پناهگاه‌ها یا خیابان‌ها شوند. این وضعیت منجر به افزایش سقط جنین، زایمان زودرس و مرگ مادران و نوزادان شده است. در شمال غزه، بیمارستان کمال عدوان که تنها مرکز اصلی مراقبت‌های مادر و نوزاد بود، به دلیل حملات و کمبود منابع، تعطیل شده و نوزادان در این منطقه به دلیل نبود برق، تجهیزات پزشکی و انکوباتور جان خود را از دست داده‌اند.
افزایش خشونت مبتنی بر جنسیت
در سایه جنگ و ویرانی، آنچه کمتر دیده می‌شود، درد پنهان زنان و دخترانی است که نه‌تنها خانه و خانواده، بلکه امنیت فردی و کرامت انسانی‌شان را نیز از دست داده‌اند. در شرایطی که گلوله‌ها خاموشی نمی‌پذیرند و پناهگاه‌ها دیگر مأمن نیستند، خشونت مبتنی بر جنسیت، چون زخمی خاموش، در تاریکی اردوگاه‌ها، آوارگی و فقر، دهان باز کرده و زندگی هزاران زن، دختر و حتی مرد و پسر را تهدید می‌کند. غزه امروز فقط درگیر جنگی نظامی نیست؛ این سرزمین با بحرانی اجتماعی و انسانی به همان اندازه ویرانگر مواجه است: افزایش نگران‌کننده خشونت جنسی و فروپاشی خدمات حمایتی. بر اساس گزارش تازه گروه کاری خشونت مبتنی بر جنسیت (GBV AoR) که شرایط غزه از دسامبر ۲۰۲۴ تا مارس ۲۰۲۵ را بررسی کرده، خطر انواع خشونت علیه زنان و دختران در نوار غزه به‌شدت افزایش یافته است.
ازدحام پناهگاه‌ها، فروپاشی حمایت‌های اجتماعی، ضعف زیرساخت‌های خدماتی و تخریب مراکز حمایتی، موجب شده زنان و دختران، به‌ویژه آنان که بی‌خانمان، دارای معلولیت، بی‌سرپرست یا بیوه هستند، در معرض خشونت قرار گیرند. این گزارش همچنین به ابعاد کمتر‌دیده‌شده این بحران اشاره دارد؛ از جمله اینکه مردان و پسران، به‌ویژه در موقعیت‌های بازداشت یا جنگ، نیز در معرض خشونت جنسی هستند. اما به دلیل انگ اجتماعی، ترس از طرد‌شدن، و نبود خدمات تخصصی برای بازماندگان مرد، اغلب این موارد گزارش نمی‌شوند. در همین بازه، سه مرکز «فضای امن» که به طور اختصاصی برای ارائه حمایت‌های روانی-اجتماعی، مشاوره و پناه موقت برای زنان و دختران فعال بودند، تعطیل شده‌اند. فقط ۱۴ مرکز، آن هم به صورت محدود و از راه دور، همچنان فعالیت دارند. شرایط به‌گونه‌ای وخیم شده که موارد افکار خودکشی و خودآزاری در میان بازماندگان خشونت، روندی صعودی یافته است. به گفته فعالان محلی، تقاضا برای خدمات حمایت روانی، مشاوره بحران و پشتیبانی قانونی به‌شدت افزایش یافته، اما ظرفیت پاسخ‌گویی به این نیازها بسیار محدود شده است.
براساس داده‌های GBV AoR که یکی از زیرمجموعه‌های ساختار سازمان ملل متحد در هماهنگی امور بشردوستانه است، یکی از چالش‌های عمده، فقدان منابع مالی و تدارکاتی برای بازسازی مراکز خدماتی و اعزام کادر تخصصی به مناطق آسیب‌دیده است. این در حالی است که جمعیت زنان و دختران آسیب‌پذیر، در شرایط بحران، بیش از پیش نیازمند محافظت هدفمند هستند.
کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر جامعه جهانی برای تقویت زیرساخت‌های مراقبتی و افزایش منابع حمایت روانی‌اجتماعی اقدام فوری نکند، موج جدیدی از خشونت‌های خانگی، استثمار جنسی و آسیب‌های روانی بلندمدت، آینده نسل‌های بعدی در غزه را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد.
در میانه جنگ و ویرانی، زنان و دختران غزه با خشونت‌های پنهان و بحرانی اجتماعی روبه‌رو هستند که سایه‌اش زندگی هزاران نفر را تهدید می‌کند. بدون حمایت‌های کافی و منابع لازم، این بحران انسانی عمیق‌تر و طولانی‌تر خواهد شد.
