کفه سنگین هزینه‌ها به درآمدهای اپراتورهای تلفن همراه

سهیلا روزبان: سرمایه‌گذاری اپراتورها به یک‌پنجم نیاز واقعی کاهش پیدا کرده است. بر اساس آماری که رئیس سازمان فناوری اطلاعات به‌تازگی اعلام کرده، اپراتورها باید سالی یک میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کنند اما این عدد به زیر ۲۰۰ میلیون دلار کاهش پیدا کرده است.

مهم‌ترین دلیل این کاهش سرمایه‌گذاری را می‌توان سیاست‌های دستوری و قیمت‌گذاری تکلیفی دانست. اپراتورهای تلفن همراه می‌گویند‌ از دی سال 1402 درخواست تغییر قیمت بسته‌های اینترنتی خود را به سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی ارائه داده‌اند اما تا حالا هیچ تصمیمی  در این باره گرفته نشده است. بی‌توجهی به درخواست تغییر قیمت بسته‌های اینترنتی در شرایطی است که در این مدت دست‌کم نرخ دلار 2.5 برابر شده و کشور با تورم حدود 40‌درصدی دست‌و‌پنجه نرم می‌کند. جدای از این، به گفته فعالان این صنعت، تحریم‌ها هزینه‌های اپراتورهای ایرانی را دست‌کم 20 تا 30 درصد هزینه از دریافت خدمات و تجهیزات بازارهای جهانی بالا برده است.

طی سال‌های گذشته افزایش هزینه‌های ارزی برای تأمین پهنای باند بین‌المللی از یک‌ سو و افزایش هزینه‌های نگهداری و گسترش شبکه اینترنت ثابت و سیار از سوی دیگر بر اپراتورهای تلفن همراه فشار آورده است. همچنین تورم و جهش نرخ دلار در بازار ارز، افزایش روزافزون تحریم‌های اقتصادی علیه ایران و در نهایت توقف توسعه اینترنت ثابت و ارائه تکنولوژی منسوخ DSL چندین عامل افزایش هزینه‌های ارائه خدمات اینترنتی است که فعالان این صنعت به آنها اشاره می‌کنند.

دردسرهای قوانین حقوقی و رگولاتوری برای اقتصاد دیجیتال

گزارش شاخص جهانی نوآوری (GII) که اخیرا منتشر شده، از افت ایران در این شاخص خبر می‌دهد. در این گزارش آمده‌ رتبه این در شاخص جهانی نوآوری در سال 1403 به جایگاه 64 دنیا در بین 133 کشور مورد بررسی تنزل یافته است. این در حالی است که طبق گفته‌های ادیب، رئیس هیئت‌مدیره انجمن شرکت‌های فناور هوش مصنوعی و اقتصاد دیجیتال، دو سال پیش ایران در جایگاه پنجاه‌وسوم دنیا در این شاخص قرار داشت. دلایل متعددی برای این افت اعلام می‌شود که مهم‌ترین آنها را می‌توان تحریم‌ها و کاهش سرمایه‌گذاری در حوزه دانست.

سمیع‌زاده از فعالان این حوزه می‌گوید: در حال حاضر بیشترین چالش‌های بخش اقتصاد دیجیتال مربوط به قوانین حقوقی و رگولاتوری می‌شود.

آمارهای موجود هم نشان می‌دهد که ناترازی بین درآمدها و هزینه‌ها در وضعیت پیش‌آمده خیلی هم بی‌تأثیر نبوده است.

گزارش‌های منتشر‌شده در بخش شاخص‌های اقتصادی بخش ICT در سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد‌ درآمدهای این بخش بیش از ۱۲۷ هزار میلیارد تومان بوده است. در این بین سرمایه‌گذاری در این بخش به بیش از ۳۸ هزار میلیارد تومان رسیده که با وجود افزایش نرخ ارز به‌خوبی روند سودهی کم در این صنعت را نمایش می‌دهد.

آژیر قرمز برای خروج سرمایه به صدا درآمد

دولت‌ها عقیده دارند افزایش تعرفه باعث افزایش تورم و کاهش رشد اقتصادی می‌شود و باید با اجرای سیاست‌های کنترل قیمت و حمایت مصرف‌کنندگان از آن جلوگیری شود؛ اما کارشناسان و فعالان این صنعت نظر دیگری دارند. آنها می‌گویند‌: این امر اگرچه به عنوان نفع مصرف‌کننده پی گرفته می‌شود، اما در حقیقت آسیب‌زاست؛ چراکه ثابت‌ماندن درآمدها در شرایطی که هزینه‌ها مدام در حال افزایش است، قدرت سرمایه‌گذاری‌های جدید را از اپراتورها گرفته و در نتیجه آنها نمی‌توانند خدمات باکیفیت و پیشرفته‌ای به مشترکان خود ارائه دهند. جدای از این وقتی هزینه و درآمد با هم نمی‌خواند ممکن است منجر به خروج سرمایه از این بازار شود.

یکی از فعالان این صنعت در این باره می‌گوید: اگر ثبات غیر‌منطقی قیمت‌ها ادامه پیدا کند، اپراتورهای تلفن همراه هم به سرنوشت جاده‌مخصوص‌‌نشین‌ها دچار شده و ورشکسته می‌شوند. شاید برای شما هم این سؤال پیش آمده که صورت‌های مالی اپراتورهایی همچون همراه اول از رشد 30‌درصدی درآمدهای این شرکت خبر می‌دهد پس چطور چنین ادعایی را می‌توان پذیرفت. باید بدانید که رشد 30 درصد درآمدها، حاصل فروش بیشتر خدمات بوده و ربطی به صرفه اقتصادی خدمات ندارد. بماند که این رشد درآمد با رشد هزینه‌ها و تورم موجود در سطح جامعه نمی‌خواند.

به گزارش «فن‌زی»، مشترکان تلفن‌ همراه در پاییز ۱۴۰۳ به ۱۵۹ میلیون‌و ۳۸۸ هزار‌و ۶۵۵ نفر رسیده که نسبت به همین زمان در سال ۱۴۰۲ از خود ۵.۷۹ درصد رشد نشان می‌دهد. مشترکان پهنای باند سیار هم در پاییز سال جاری نسبت به پاییز ۱۴۰۲ بیش از شش درصد رشد داشته است و از بیش از ۱۰۹ میلیون مشترک به بیش از ۱۱۶ میلیون مشترک رسیده است.

چه تعداد سایت فعال 5G در کشور فعال است؟

صنعت آی‌تی به‌سرعت غیر‌قابل باوری در حال رشد بوده و همین مسئله اهمیت و ضرورت سرمایه‌گذاری‌های جدید در این حوزه را چند برابر کرده است. به عنوان مثال، گفته می‌شود‌ دنیا تا چند سال آینده از اینترنت 5G عبور می‌کند. ستار هاشمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات هم یکی از مهم‌ترین اولویت‌های کاری‌ خود در وزارت ارتباطات را فراگیری و پیاده‌سازی 5G در کشور اعلام می‌کند. این صحبت‌ها در شرایطی مطرح می‌شود که فعال‌سازی سایت‌های 5G هزینه بسیاری برای اپراتورها به همراه دارد. فعالان این صنعت می‌گویند‌ با درآمد فعلی خود، نمی‌توانند سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در این حوزه انجام دهند و سرمایه‌گذاری برای آنها توجیه اقتصادی ندارد.

با وجود منطقی‌نبودن تعرفه‌های ارتباطی، همراه اول تعداد راه‌اندازی سایت‌های 5G را در یک سال تا دو برابر افزایش داده است. جالب است‌ بدانید در آخرین گزارشی که رگولاتوری از وضعیت پوشش و اتصال پاییز سال ۱۴۰۳ ارائه کرد، همراه اول هزار‌و ۱۷۵ و ایرانسل هزار‌و ۱۵۳ سایت فعال 5G داشتند. این آمار در زمستان ۱۴۰۲ (زمان تغییر تعرفه) برای همراه اول ۵۷۳ و ایرانسل ۷۴۰ سایت 5G بود.

درصد سایت‌های فیزیکی فعال 4G در زمستان ۱۴۰۲، برای همراه اول، رایتل و ایرانسل به ترتیب ۵۲، ۸ و ۴۰ درصد بود. این آمار در آخرین گزارش آماری رگولاتوری از پاییز ۱۴۰۳ ثابت ماند.

بهبود وضعیت اینترنت پیش‌شرط توسعه اقتصاد دیجیتال

آمارهای اعلامی نشان می‌دهد‌ اقتصاد دیجیتال سهم اندکی از تولید ناخالص داخلی ایران را به خود اختصاص داده است. طبق گفته‌های علی اسدی، رئیس پارک علم و فناوری دانشگاه تهران، سهم اقتصاد دیجیتال از سرانه تولید ناخالص داخلی (GDP) در دنیا حدود 18 و در ایران هشت درصد است. این آمارها نشان می‌دهد‌ ما همچنان در اول راه هستیم.

برای اینکه سهم خود از اقتصاد دیجیتال را افزایش دهیم در ابتدای راه باید فکری به حال توسعه زیرساخت‌های اینترنتی خود در کشور کنیم.

رئیس پارک علم و فناوری دانشگاه تهران در این باره می‌گوید: بهبود و ارتقای دسترسی به اینترنت پرسرعت را که همراه اول می‌تواند نقش اساسی در این بخش داشته باشد، زمینه تحول در حوزه اقتصاد دیجیتال دانست و گفت‌ اهرم دیگر هم‌افزایی بخش‌های دولتی و خصوصی کشور است.

بهبود سرعت اینترنت موبایل در ایران

هرچند‌ بسیاری از کاربران از وضعیت سرعت اینترنت در ایران گله داشته و تلاش اپراتورها در این باره را کافی نمی‌دانند. اما آمارهای جهانی از واقعیت دیگری خبر می‌دهد. آخرین گزارش‌های موجود نشان می‌دهد‌ سرعت اینترنت موبایل در ایران روبه بهبود است.

بر اساس آخرین گزارش اسپیدتست از وضعیت اینترنت جهان در مارس ۲۰۲۵، اینترنت موبایل ایران افزایش سرعت و بهبود رتبه در جدول میانه سرعت اینترنت سیار را نشان می‌دهد. طبق این آمار سرعت اینترنت همراه در سومین ماه میلادی ۵۲.۷۹ مگابیت‌ بر ثانیه بوده که نسبت به ماه قبل از آن (۴۹.۲۰ مگابیت‌ بر ثانیه) افزایش داشته و رتبه ایران هم در این جدول از ۷۲ در ماه فوریه به ۶۸ رسیده است.

اما و اگرهای دلیل کاهش کیفیت اینترنت در ایران

جدای از این نباید فراموش کرد که کیفیت اینترنت در ایران تمام و کمال در اختیار اپراتورها نیست. در واقع کاهش کیفیت اینترنت بیش از آنکه تصمیمی اقتصادی از سوی بنگاه‌ها باشد، یک تصمیم حاکمیتی است. سرعت اینترنت و فیلترینگ باعث می‌شود کالایی در اختیار مصرف‌کننده قرار گیرد که بی‌کیفیت باشد.

داوود سوری، اقتصاد‌دان، پیش‌تر در این باره گفته بود‌ رشد‌نکردن کیفیت اینترنت در ایران دو دلیل هم دارد: اول آنکه کندی اینترنت همان‌طور که گفتم تصمیم حاکمیتی است و نه تصمیم بنگاه‌ها، دوم آنکه با این قیمت‌های کنترل‌شده بنگاه انگیزه‌ای برای افزایش کیفیت ندارد.

قیمت هر پیامک همراه اول کمتر از 10 تومان

سیاست‌های دستوری و قیمت‌گذاری تکلیفی فقط محدود به قیمت بسته‌های اینترنتی نمی‌شود. بررسی‌های قیمت‌ها نشان می‌دهد که سال‌هاست تعرفه پیامک و مکالمه درون‌شبکه‌ای اپراتورهای تلفن همراه در ایران ثابت مانده است. جالب است‌ بدانید هم‌اکنون قیمت هر پیامک فارسی برای کاربران دائمی همراه اول فقط 8.9 تومان (89 ریال) و برای کابران با سیم‌کارت‌های اعتباری فقط 10.6 تومان (106 ریال) است؛ البته این هزینه در سایر اپراتورها کمی بالاتر است. به عنوان مثال، دارندگان سیم‌کارت‌های دائمی ایرانسل به ازای هر پیامک فارسی 12.9 تومان و برای دارندگان سیم‌کارت‌های اعتباری 14.6 تومان است.

ثبات قیمت هزینه‌های مکالمه‌های درون‌شبکه‌ای و پیامک اپراتورهای تلفن همراه در حالی است که حتی نرخ خدمات دولتی از آب و برق تا قیمت گاز هر سال درصدی افزایش می‌یابد.

تغییر قیمتی که کافی نبود

در ایران نیز اپراتورهای تلفن همراه، به‌ویژه «همراه اول» همواره در تلاش برای حرکت بر اساس تکنولوژی روز بودند‌. این اپراتور نقش کلیدی در «توسعه فناوری 5G» و «سرمایه‌گذاری در خدمات نوین دیجیتال» دارد اما برای ادامه‌دادن و حرکت در این مسیر به سرمایه‌های جدیدی نیاز دارد.

بر همین اساس سه اپراتور اصلی کشور طی نامه‌ای به رئیس سازمان تنظیم مقررات اعلام کردند افزایش تعرفه اینترنت همراه در سال گذشته کافی نبوده و «شرایط پرچالش اقتصاد کشور ناشی از تحریم‌ها و افزایش نرخ ارز در سال گذشته»، هزینه تأمین تجهیزات شبکه که عمدتا خرید خارجی است را متأثر کرده و با توجه به لزوم توسعه شبکه‌های ارتباطی و به‌روزرسانی زیرساخت‌ها که پیش‌نیاز اصلی برای حفظ سطح خدمات است، در نظر دارند بسته‌های جدید خدمات داده‌های همراه خود را ارائه دهند.

جای خالی رقابت در فضای دستوری قیمت‌ها

واقعیت این است که هر عقل سلیمی می‌داند راه رشد کسب‌وکارها از رقابت می‌گذرد. اگر ما رقابت را محدود کنیم و شرایطی را فراهم کنیم که کسب‌وکارها در فضای گلخانه‌ای فعالیت کنند نه‌تنها رشد نمی‌کنند، بلکه سقفشان هم محدود خواهد شد.

در چنین شرایطی وقتی قیمت‌گذاری دستوری ادامه پیدا کند، خبری از ایجاد فضای رقابتی نخواهد بود. بی‌تردید با محدودیت هیچ رقابتی در کار نیست و وقتی رقابتی در کار نیست، قاعدتا رشد و توسعه‌ای هم در کار نیست.

با توجه به خصوصی‌بودن ماهیت بیزینس اپراتورهای کشور همچون همراه اول و عدم تخصیص ردیف بودجه و سوبسید از سمت دولت، طبیعی است که این هزینه‌ها باید در قالب ردیف‌های تعرفه‌ای دیده و در نظر گرفته شود تا روند توسعه با کندی مواجه یا در بدترین حالت متوقف نشود.