ایران در دو‌راهی شرم‌الشیخ

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

مالک مصدق

 دعوت از دکتر مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، برای حضور در اجلاس صلح شرم‌الشیخ، فضای تازه‌ای از گمانه‌زنی‌های سیاسی و دیپلماتیک را در تهران ایجاد کرده است. این دعوت که به گزارش خبرنگار اسکای‌نیوز و تأیید منابعی در وب‌سایت آکسیوس از سوی دولت مصر ارسال شده، به‌ منظور مشارکت ایران در نشستی است که امروز دوشنبه ۱۳ اکتبر ۲۰۲۵ با ریاست مشترک عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر، و دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، در شهر شرم‌الشیخ برگزار می‌شود. هدف این اجلاس، پایان‌دادن به جنگ در نوار غزه و آغاز روندی تازه برای صلح و ثبات در خاورمیانه اعلام شده است.

در این نشست سران بیش از ۲۰ کشور از‌جمله آمریکا، مصر، اردن، عربستان سعودی، فرانسه، آلمان و همچنین رژیم اسرائیل شرکت دارند. همین ترکیب شرکت‌کنندگان نشان می‌دهد که اجلاس شرم‌الشیخ نه‌فقط یک نشست برای بررسی بحران انسانی غزه، بلکه میدانی برای ترسیم نظم سیاسی و امنیتی جدید در منطقه پس از ماه‌ها درگیری است. در واکنش به این خبر، عبدالله رمضان‌زاده، سخنگوی پیشین دولت اصلاحات، در شبکه اجتماعی ایکس با هشتگ «دعوت‌نامه» نوشت که «ایران باید از این فرصت برای بازسازی چهره دیپلماتیک خود استفاده کند». او تأکید کرد که حضور در چنین اجلاسی می‌تواند فرصتی برای بازگشت تهران به گفت‌وگوهای بین‌المللی و ترمیم جایگاه سیاسی کشور در سطح منطقه باشد.

با این حال و تا لحظه تنظیم گزارش، در تهران هنوز موضع رسمی دولت یا وزارت امور خارجه درباره پذیرش یا رد دعوت مشخص نشده است. البته به گزارش خبرگزاری فارس، رئیس‌جمهور یکشنبه‌شب در نشستی ویژه با مقامات ارشد سیاست خارجی درباره حضورداشتن یا حضورنداشتن در اجلاس تصمیم‌گیری کرده است. این در حالی است که منابع نزدیک به دولت احتمال حضور ایران در نشست را «بسیار پایین» ارزیابی کرده‌اند. در نهایت، خبرگزاری تسنیم گزارش داد که ایران تصمیم گرفته در اجلاس شرم‌الشیخ شرکت نکند. بر‌اساس این گزارش، هرچند وزارت امور خارجه آمریکا دعوت‌نامه رسمی را برای تهران ارسال کرده بود، اما دولت ایران ترجیح داده در این نشست شرکت نکند. یک منبع آگاه در گفت‌وگو با تسنیم تأکید کرده که با وجود اهمیت موضوع غزه، شرایط سیاسی و ترکیب شرکت‌کنندگان باعث شده تهران از حضور در این اجلاس خودداری کند.

هرچند فعلا همه چیز در حد گمانه زنی رسانه‌ای است. اما فضای سیاست خارجی ایران در ماه‌های اخیر، به‌ویژه پس از فعال‌سازی مکانیسسم ماشه و بازگشت قطع‌نامه‌های شورای امنیت، حالتی انفعالی و محتاطانه یافته است. در چنین شرایطی، برخی تحلیلگران معتقدند حضور در شرم‌الشیخ می‌توانست فرصتی برای شکستن این بن‌بست و نمایش چهره‌ای فعال از ایران در عرصه بین‌المللی باشد. اما از سوی دیگر، حضور چهره‌هایی مانند دونالد ترامپ و احتمال مشارکت مقامات اسرائیلی در این اجلاس، حساسیت‌های سیاسی و امنیتی زیادی برای تهران ایجاد کرده است. به‌این‌ترتیب ماجرای دعوت از ایران به شرم‌الشیخ نه‌تنها یک رخداد خبری بلکه نمادی از موقعیت پیچیده و محتاطانه سیاست خارجی کشور در مقطع کنونی تلقی می‌شود؛ موقعیتی که همچنان در انتظار تصمیمی استراتژیک برای عبور از انفعال و ورود به مرحله‌ای تازه از تعاملات بین‌المللی است.

 موضع ایران در قبال آتش‌بس در  غزه موضعی جامع و واقع‌گرایانه است

گفتنی است که عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، در گفت‌وگوی شنبه‌شب خود درباره طرح آتش‌بس در غزه تأکید کرد که موضع جمهوری اسلامی ایران در قبال این توافق، موضعی میانه‌روانه نیست، بلکه رویکردی «واقع‌گرایانه و جامع» است. او توضیح داد که ایران از هر اقدامی که منجر به توقف جنایات، پایان نسل‌کشی، آغاز کمک‌رسانی انسانی و بازسازی غزه شود، حمایت می‌کند و در‌عین‌حال نسبت به «ترفندها و خیانت‌های احتمالی رژیم صهیونیستی» هشدار می‌دهد.

به گفته عراقچی، بررسی مفاد طرح فعلی نشان می‌دهد که برخی بندها می‌تواند در آینده مانعی برای تحقق کامل حقوق مردم فلسطین باشد؛ از‌این‌رو ایران ضمن استقبال از روند آتش‌بس، بر ضرورت هوشیاری در برابر این خطرات تأکید دارد. او یادآور شد که در بیانیه وزارت امور خارجه نیز بر نکته‌ای مهم تأکید شده است: اجرای آتش‌بس به‌هیچ‌وجه به معنای تبرئه عاملان جنایات در غزه نیست و جامعه جهانی همچنان مسئول پیگیری و مجازات آنهاست.

وزیر امور خارجه تصریح کرد که احکام دادگاه‌های بین‌المللی علیه نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی و دیگر مقامات این رژیم باید بدون وقفه دنبال شود. عراقچی افزود که موضع جمهوری اسلامی ایران در این زمینه چندبعدی است؛ هم از جنبه‌های انسانی و صلح‌طلبانه حمایت می‌کند، هم بر پیگیری حقوقی جنایتکاران اصرار دارد و هم نسبت به آینده و پیامدهای سیاسی این توافق هشدار می‌دهد؛ موضعی که او آن را «ترکیبی از واقع‌بینی و اصول‌گرایی در سیاست خارجی» توصیف کرد. مسئول سیاست خارجی کشورمان، موضع جمهوری اسلامی ایران درباره طرح موسوم به «ابراهیم» و آتش‌بس در غزه را روشن و صریح تشریح کرد و با رد ادعای رئیس‌جمهور آمریکا مبنی بر امکان پیوستن ایران به این طرح، تأکید کرد که «طرح ابراهیم هیچ تناسبی با آرمان‌های ما ندارد و پیوستن ایران به آن هرگز اتفاق نخواهد افتاد». به گفته عراقچی، این طرح که گرچه با نام مقدسی آمیخته شده، در‌واقع برنامه‌ای خائنانه برای محروم‌کردن مردم فلسطین از حقوق مشروع، شناسایی رژیم جعلی و اشغالگر اسرائیل و عادی‌سازی روابط با این رژیم جنایتکار و نسل‌کش است.

عراقچی همچنین با اشاره به تجربه ایران از تغییر مداوم مواضع دولت آمریکا، هشدار داد که وعده‌ها و ادعاهای مطرح‌شده درباره بازسازی و احقاق حقوق مردم فلسطین قابل اعتماد نیستند. او افزود که حتی مقامات منطقه‌ای و اعضای گروه‌های مقاومت نیز نسبت به اجرای فازهای بعدی آتش‌بس ابراز تردید کرده‌اند و تاکنون عملا تنها فاز نخست این توافق عملی شده است. وزیر امور خارجه ایران تأکید کرد که پس از پایان فاز اول، مراحل دشوارتر آغاز خواهد شد و میزان پایبندی آمریکایی‌ها و سایر طرف‌ها به وعده‌ها مشخص خواهد شد. به‌این‌ترتیب، سکاندار دیپلماسی کشور بر ضرورت هوشیاری و نگاه واقع‌گرایانه ایران نسبت به توافق‌های مطرح‌شده و طرح‌های منطقه‌ای تأکید و اعلام کرد که تهران تنها بر اصول خود، حمایت از حقوق مردم فلسطین و مقاومت در برابر اقدامات رژیم صهیونیستی پایبند است و هرگونه طرحی که با این اصول ناسازگار باشد، پذیرفتنی نخواهد بود.

عبدالرضا فرجی‌راد: دعوت از ایران به‌ خودی‌ خود فرصت است، ولی نه راه‌حل

عبدالرضا فرجی‌راد در گفت‌وگوی خود با «شرق» درباره دعوت ایران به اجلاس صلح شرم‌الشیخ و معنای آن برای تهران توضیح داد و با تأکید بر پیچیدگی معادلات منطقه‌ای و انگیزه‌های بازیگران بین‌المللی تأکید کرد که «دعوت کنونی را باید در چارچوب تلاش‌های بازیگران خارجی، به‌ویژه آمریکا برای نشان‌دادن توانایی در مدیریت پیامدهای غزه خواند». مدرس دانشگاه با اشاره به تجربه قبلی رقابت سیاست فشار و «اقتدارنمایی» عنوان کرد که «ترامپ و تیمش پس از راهبردهای سخت‌گیرانه به‌ویژه پس از جنگ 12روزه و فعال‌سازی ماشه، اکنون به دنبال نمایش توان دیپلماتیک و کسب سرمایه سیاسی داخلی‌اند و دعوت ایران می‌تواند بخشی از این محاسبه باشد». استاد ژئوپلیتیک در‌عین‌حال هشدار داد «پذیرش یا رد این دعوت، فراتر از یک پیام رسانه‌ای است؛ او یادآور شد که شکاف‌ها میان تهران و واشنگتن بسیار گسترده‌اند و یک دیدار نمادین هرگز نمی‌تواند خلأهای عمیق مذاکرات را پر کند». تحلیلگر ارشد حوزه بین‌الملل در واکنش به گمانه‌زنی‌های مطرح‌شده از سوی خبرگزاری‌های تسنیم و فارس درباره حضورنداشتن ایران در اجلاس صلح شرم‌الشیخ، تأکید می‌کند «هنوز هیچ موضع رسمی از سوی دولت اعلام نشده و باید منتظر اظهار نظر سخنگوی دولت یا وزارت امور خارجه بود». البته او معتقد است که «حتی در‌صورتی‌که تصمیم نهایی بر عدم حضور رئیس‌جمهور در این اجلاس باشد، منطق دیپلماتیک حکم می‌کند ایران نماینده‌ای در سطح پایین‌تر، همچون معاون وزیر یا نماینده ویژه، به این نشست اعزام کند تا از ظرفیت‌های آن برای آینده روابط منطقه‌ای بهره گیرد».

به گفته این استاد روابط بین‌الملل، حضور نمادین ایران، حتی در سطحی محدود می‌تواند پیام مهمی برای جامعه جهانی و به‌ویژه واشنگتن در بر داشته باشد، چرا‌که از منظر او، «آمریکایی‌ها حضور تهران را نه به‌عنوان تغییر در سیاست اصولی ایران بلکه به‌عنوان نشانه‌ای از تمایل به گفت‌وگو و تعامل تعبیر خواهند کرد؛ برداشتی که می‌تواند در فضای تنش‌زده کنونی منطقه، تأثیرات مثبتی بر سایر پرونده‌های سیاسی و امنیتی بگذارد». فرجی‌راد تأکید می‌کند «فرصت‌هایی از این دست، هرچند محدود و پرریسک، نباید از دست برود؛ زیرا غیبت ایران در چنین مجامعی، عملا میدان را برای رقبا و مخالفان باز می‌گذارد تا در غیاب صدای تهران، روایتی یک‌سویه از تحولات خاورمیانه ارائه دهند». به باور او، «حضور سنجیده و حساب‌شده حتی در سطوح میانی، می‌تواند گام کوچک، اما راهبردی در راستای بازگشت تدریجی ایران به صحنه دیپلماسی فعال منطقه‌ای باشد».

تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل در تحلیل خود افزود «ایران در گذشته نشان داده است که توان دیپلماسی نرم و مسیرهای غیرعلنی گفت‌وگو را در دستور کار داشته و گاهی حضور کوتاه یا سطح پایین در نشست‌های منطقه‌ای می‌تواند فضایی برای کاهش تنش‌ها فراهم آورد»، اما تصریح کرد «این منافع تنها در صورتی محقق می‌شود که پیش‌شرط‌های ایران رعایت شود». مدرس دانشگاه همچنین از این نکته سخن گفت که «برخی داخل کشور نگاه ابزارگونه به حضور در این‌گونه اجلاس‌ها دارند و قضاوت آنها صرفا بر‌اساس تصویر رسانه‌ای صورت می‌گیرد؛ در‌حالی‌که واقعیت میدانی پیچیده‌تر است و نیازمند محاسبه دقیق منافع و هزینه‌هاست».

استاد ژئوپلیتیک درباره ریسک‌های عدم‌ حضور توضیح داد که «سیاست خارجی انزواگرایانه نیز هزینه‌هایی دارد و ممکن است فرصت‌هایی برای تعامل محدود و کاهش فشار سیاسی از دست برود». در ادامه تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل عنوان کرد «دعوت به‌ خودی‌ خود فرصت است ولی نه راه‌حل؛ آنچه تعیین‌کننده است، طراحی حضور یا عدم‌ حضور در چارچوب استراتژی روشن، هماهنگی با متحدان منطقه‌ای و حفظ خطوط قرمز ملی است». به گفته او، «اگر تهران بخواهد از این پنجره دیپلماتیک بهره ببرد، باید پیش‌طرحی روشن برای اهداف، پیام‌ها و مرزهای تعامل داشته باشد تا حضور به نمایش رسانه‌ای بدل نشود و به اهرم واقعی کاهش تنش و بازتعریف معادلات منطقه‌ای تبدیل شود».

فرجی‌راد در ادامه تحلیل خود تأکید می‌کند «نگاه تهران به مسئله آتش‌بس پیشنهادی دولت ترامپ برای غزه، کاملا در چارچوب سیاست‌های کلان جمهوری اسلامی ایران در قبال آرمان فلسطین تعریف می‌شود و نباید تفسیر نادرستی از آن ارائه شود». به باور این استاد ژئوپلیتیک، «حضور احتمالی نماینده‌ای از ایران در اجلاس شرم‌الشیخ، حتی اگر صورت گیرد، به‌هیچ‌وجه به معنای همراهی با طرح‌های سیاسی مدنظر واشنگتن یا پذیرش مفاد توافق‌ آتش‌بس اخیر یا روندهای موسوم به پیمان ابراهیم نیست. سیاست تهران در قبال فلسطین بر محور حمایت از مقاومت، دفاع از حقوق ملت فلسطین و مخالفت با عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی است و این اصول، در هیچ شرایطی مورد معامله قرار نخواهد گرفت». او توضیح می‌دهد «حضور دیپلماتیک در چنین نشست‌هایی صرفا از منظر تبادل دیدگاه‌ها و بیان مواضع مستقل جمهوری اسلامی معنا دارد و نه مشارکت در تصمیم‌سازی‌های آمریکا و متحدانش». به گفته این تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل، «ایران با اتخاذ موضعی هوشمندانه می‌تواند هم پیام سیاسی خود را به جامعه جهانی منتقل کند و هم نشان دهد که در کنار مردم غزه و مخالف هرگونه سازش تحمیلی است؛ بنابراین سیاست تهران باید بر پایه حفظ استقلال عمل و در‌عین‌حال بهره‌گیری از فرصت‌های دیپلماتیک تنظیم شود».

آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.