دیپلماسی بار دیگر جان گرفت

در چهارمین دور از مذاکرات غیرمستقیم میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا که با میانجیگری فعال و بی‌طرفانه سلطنت عمان در مسقط برگزار شد، بار دیگر دیپلماسی در قامت ابزار مقاومت هوشمندانه و سیاست‌ورزی معطوف به تأمین منافع ملی ایران ظاهر شد؛ مذاکراتی که در بستر یک هفته پرتنش و در سایه تردیدهای عمیق نسبت به اراده واقعی واشنگتن برای راهبرد فشار حداکثری آغاز شد، اما با شکل‌گیری نوعی درک متقابل نسبت به ضرورت عبور از بن‌بست‌های سیاسی مزمن، به پایانی نسبتا مثبت رسید. در این دور از گفت‌وگوها، تهران با اتکا بر چارچوب‌های حقوقی مستحکم و گفتمان ثبات‌گرای خود، بار دیگر بر لزوم رفع تحریم‌های غیرقانونی، صیانت از حقوق هسته‌ای تثبیت‌شده و حفظ استقلال راهبردی در مناسبات بین‌المللی تأکید کرد مواضعی که در عین قاطعیت، از آمادگی برای اعتمادسازی و تعامل سازنده نیز حکایت داشت.

در نقطه مقابل، ایالات متحده که همچنان میان وسوسه تداوم ابزار تحریم و الزامات بازگشت به دیپلماسی واقعی سرگردان است، با وجود اظهارات متناقض مقاماتش، نشان داد که برای ترمیم اعتماد ازدست‌رفته، ناگزیر به بازنگری در رفتارهای خود خواهد بود. مسقط این بار نیز نه صرفا میزبانی بی‌طرف، بلکه تسهیلگری فعال برای بازکردن قفل‌هایی بود که در طول سال‌های اخیر، نه با هیاهوی رسانه‌ای بلکه با دیالوگ فشرده و پیچیده دیپلماتیک قابلیت گشایش داشته‌اند.

برگزاری مذاکرات در شرایط حساس و فضای پرتنش

چهارمین دور مذاکرات که به دلیل موانع فنی و لجستیکی هفته گذشته به تعویق افتاده بود، ظهر شنبه در پایتخت عمان  از سر گرفته شد. ریاست هیئت ایرانی همچون گذشته بر عهده دکتر سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه و رهبری هیئت آمریکایی بر عهده استیو ویتکاف بود. مذاکرات همچنان به‌صورت غیرمستقیم و از طریق هماهنگی‌های دیپلماتیک دولت عمان انجام شد.

عراقچی پیش از آغاز مذاکرات، ضمن اشاره به مواضع اصولی ایران، تأکید کرده بود که غنی‌سازی و برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران از حقوق ملت ایران است و این دستاورد قابل معامله نیست. او گفت: «اگر هدف اطمینان از عدم دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای است، توافق در این زمینه قابل حصول خواهد بود، اما تقاضاهای غیرواقع‌بینانه روند مذاکرات را با مشکل مواجه می‌کند».

وزیر امور خارجه کشورمان با اشاره به سفر خود به «ریاض و دوحه» در روز شنبه گفت: بعد از سفری که به منطقه داشتم و رایزنی‌هایی که با عربستان و قطر صورت گرفت، در تهران مشورت‌های بیشتری داشتیم و در این دور امیدواریم که به نقطه تعیین‌کننده‌ای برسیم. عراقچی با بیان اینکه «متأسفانه صحبت‌های ضد و نقیض زیاد از طرف مقابل می‌شنویم» گفت: هم در مصاحبه و هم در مواضعی که می‌گیرند تناقض وجود دارد. مواضعشان داخل مذاکره با بیرون مذاکره عوض می‌شود و این امر یکی از مشکلات مذاکره است. وزیر امور خارجه ایران تصریح کرد: برعکس طرف مقابل، جمهوری اسلامی ایران مواضع شناخته‌شده‌ای دارد که بر اصولی قرار دارد و ما در یک خط مستقیم حرکت کردیم. مواضع ما کاملا روشن است. برنامه هسته‌ای ایران از پایه‌های حقوقی و قانونی قوی برخوردار است و تمامی ابعاد آن صلح‌آمیز است. همواره تحت نظارت آژانس بوده و خواهد بود. این جزء حقوق مردم ایران است که قابل حتی مذاکره و معامله نیست. او «غنی‌سازی را یکی از دستاوردها و افتخارات ملت ایران» دانست و گفت: برای این غنی‌سازی هزینه زیادی پرداخته شده است. خون دانشمندان هسته‌ای ما پای این دستاورد وجود دارد و قطعا قابل معامله نیست.

این موضع روشن ما بوده و همواره گفتیم. عراقچی همچنین اظهار داشت: البته اگر سؤالاتی، ابهاماتی و نگرانی‌هایی وجود داشته باشد، آماده هستیم که اعتمادسازی کنیم و اقداماتی را انجام دهیم که اعتماد بیشتری جلب شود. این منطق ما همیشه از اول بوده و در مذاکرات گذشته هم منطق ما همین بود. اکنون هم بر اساس همین منطق به طرف‌های مقابل طرحی که می‌تواند تضمین کند برنامه هسته‌ای ایران همواره صلح‌آمیز است را ارائه دادیم. وی ادامه داد: من در آستانه دور جدید لازم است تکرار کنم که حقوق مردم ایران کاملا مشخص است. اصول و مواضع ما کاملا روشن است و اینها چیزهایی نیست که قابل مصالحه یا معامله باشد ولی برای اعتمادسازی و شفاف‌سازی بیشتر از آنچه که هست ما آمادگی داریم و امیدواریم طرف مقابل هم با منطق مذاکراتی روشن باشد.

عراقچی گفت: مباحث مذاکراتی باید در پشت میز مذاکره انجام شود و طرح رسانه‌ای آنان برخلاف منش مذاکرات است و جدیت و اراده طرف مقابل را زیر سؤال می‌برد. ما امیدواریم در این دور از مذاکرات بتوانیم یک مذاکرات کاملا سازنده و رو به جلو با حفظ مواضع اصولی ایران داشته باشیم. وزیر امور خارجه تصریح کرد: اگر غرض این است که اطمینان حاصل شود ایران سلاح هسته‌ای نخواهد داشت این کاملا قابل حصول است و توافقی که بخواهد این مضمون را داشته باشد، حتما قابل دسترس است. ولی بیشتر از آن اگر تقاضاهای غیرمعمول و غیرواقعی داشته باشند که قابل عملیاتی‌شدن نیست، طبیعی است که مذاکرات با مشکل مواجه خواهد شد.

وی همچنین بیان داشت: ما در مذاکرات گذشته با فضای مثبت و سازنده‌ای مواجه بودیم. طرف مقابل ما اصرار داشته همواره جدیت خودش و علاقه‌مندی خودش برای رسیدن به یک توافق را نشان دهد. ولی این جدیت الزاماتی دارد و با برخی از مواضع آنان که در خارج از مذاکرات می‌گیرند، بعضا تناقض پیدا می‌کند و این روند مذاکره را دچار ابهام و از مسیر صحیح خودش خارج می‌کند. عراقچی ادامه داد: ما درک می‌کنیم که آنان مخاطبان مختلفی دارند و عواملی هستند که فشار می‌آورند و دنبال جنگ‌افروزی هستند. اما این مشکل آنان است و مشکل مذاکره نباید باشد. در پشت میز مذاکره اصول و مرامی است که باید رعایت شود و آن هم این است که مسائل مذاکراتی در بیرون محیط و از طریق رسانه‌ها نمی‌تواند مذاکره صورت بگیرد. وی تأکید کرد: ما انتظار مواضع ثابت از طرف مقابل داریم همان‌طورکه مواضع ایران کاملا ثابت، اصولی و بنیادین است.

محتوای مذاکرات و نقاط اختلاف

طبق گزارش‌ها، در این دور از مذاکرات، تمرکز اصلی بر یافتن راهکارهایی برای رفع تحریم‌ها، تضمین ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران و ایجاد چارچوب‌های قابل اتکا برای ادامه گفت‌وگوها بود. تیم کارشناسی جمهوری اسلامی ایران شامل متخصصان حقوقی، هسته‌ای و اقتصادی نیز برای پشتیبانی فنی در مذاکرات حضور داشتند.

با وجود اینکه ابتدا شایعه شده بود هیئت آمریکایی بدون تیم فنی در مذاکرات شرکت خواهد کرد اما اعضای 12 نفری هیئت آمریکایی برخلاف این گمانه‌زنی‌ها بود. همچنین وزیر امور خارجه ایران هم در این رابطه اعلام کرد هیئت ایرانی در صورت لزوم از تیم کارشناسی مستقر خود بهره خواهد گرفت. البته رسانه‌های آمریکایی نیز مدعی شده‌اند که این مذاکرات در سطحی محدود برگزار شده است، موضوعی که از سوی منابع ایرانی تأیید نشد.

قاطع، همراه با تعامل

در میانه مذاکرات، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، اسماعیل بقائی، در بیانیه‌ای تأکید کرد که ایران مصمم به حفظ حقوق قانونی خود در چارچوب معاهده NPT است و آمادگی کامل دارد تا تعاملات دیپلماتیک خود را ادامه دهد. وی همچنین تصریح کرد که هدف اصلی ایران رفع کامل تحریم‌های غیرقانونی و ظالمانه‌ای است که علیه ملت ایران اعمال شده است.

دیدارهای جانبی و مواضع بین‌المللی

در این بین پیش از آغاز مذاکرات، عراقچی با بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان، دیدار و گفت‌وگو کرد و از تلاش‌های عمان برای تسهیل روند مذاکرات قدردانی کرد.  وزیر امور خارجه آلمان نیز با ابراز نگرانی نسبت به برنامه هسته‌ای ایران اعلام کرد که خواهان دیدار با عراقچی در ماه می‌است. او تأکید کرد که مسیر مذاکرات هنوز باز است، مشروط به آنکه ایران از تلاش برای دستیابی به سلاح هسته‌ای صرف‌نظر کند؛ در حالی که ایران همواره بر صلح‌آمیزبودن برنامه‌اش تأکید داشته است و گزارش‌های آژانس هم بارها این حقیقت را تأیید کرده‌اند.

پایان مذاکرات و مسیر آینده

مذاکرات مسقط، با وجود دشواری‌ها و فضای پرچالش، با درکی بهتر از مواضع طرفین و شناسایی راهکارهای واقع‌بینانه برای حل اختلافات به پایان رسید. سخنگوی وزارت خارجه اعلام کرد که ادامه مذاکرات در دور پنجم به‌زودی و با اعلام زمان و مکان از سوی طرف عمانی پیگیری خواهد شد. در همین راستا رویترز نیز به نقل از یک مقام ارشد آمریکایی گزارش داد که توافقی حاصل شده است تا همکاری‌ها از طریق گفت‌وگوهای فنی ادامه یابد. این نشانه‌ای از احتمال استمرار تعاملات، با وجود وجود شکاف‌های جدی، در مسیر رسیدن به توافقی پایدار تلقی می‌شود.

 مذاکرات با ایران وارد جزئیات بیشتری شده است

در همین راستا، معاون رئیس ستاد کارکنان کاخ سفید، با اشاره به ادامه روند مذاکرات با جمهوری اسلامی ایران، گفت هر دور از گفت‌وگوها نسبت به قبل جزئی‌تر و دقیق‌تر شده است. جیمز بلر در گفت‌وگو با شبکه خبری فاکس‌نیوز بار دیگر صحبت‌های تیم ترامپ درباره تسلیحات اتمی را تکرار کرد و گفت «رئیس‌جمهور ترامپ به‌صراحت اعلام کرده که ایران نباید به سلاح هسته‌ای دست یابد. ما هیچ‌گونه استفاده تسلیحاتی از غنی‌سازی یا تأسیسات مرتبط با آن را نمی‌پذیریم و تنها گزینه قابل قبول، برنامه هسته‌ای غیرنظامی است». بلر با بیان اینکه بحث درباره برنامه هسته‌ای غیرنظامی ایران در مذاکرات مطرح شده، افزود: «سفیر ویتکاف (نماینده ترامپ در مذاکرات غیرمستقیم با ایران) نیز این موضوع را به‌عنوان یک گزینه مورد بحث قرار داده است.

اما هدف ما از این مذاکرات، رسیدن به گام‌های بعدی در مسیر توافق است». وی در پایان ابراز امیدواری کرد که دور جدید مذاکرات در پایان هفته جاری، ادامه روند مثبت گفت‌وگوهای قبلی باشد و گفت: «هر مرحله از گفت‌وگوها نسبت به مرحله پیشین، جزئیات بیشتری داشته و امیدواریم این مسیر در روزهای آینده نیز ادامه یابد». اکسیوس هم به نقل از یک مقام آمریکایی گفت: «توافق حاصل شد که مذاکرات با ایران برای ادامه بررسی جنبه‌های فنی پیش برود. ما از نتیجه امروز دلگرم شده‌ایم و مشتاقانه منتظر نشست بعدی‌مان هستیم که در آینده نزدیک برگزار خواهد شد». وزیر امورخارجه عمان هم در پایان این نشست گفت: مذاکرات ایران و آمریکا دربردارنده  اید‌ه‌های مفید و خلاقانه بود.

اگرچه دور چهارم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در مسقط به توافق نهایی منجر نشد که البته چنین توقعی هم دور از انتظار بود، اما بر پایه واقع‌گرایی دیپلماتیک و انسجام موضعی ایران، توانست زمینه‌ای ملموس برای ادامه مسیر گفت‌وگو فراهم آورد. استمرار این روند البته منوط به آن است که واشنگتن، فراتر از ژست‌های سیاسی و سخنان متناقض، اراده‌ای عملی برای ترک عادت تاریخی تحریم‌محور خود نشان دهد و به جای بازی دوگانه در میز مذاکره و رسانه، به مسیر شفاف‌تری از تعامل پایبند بماند. از این منظر، مسقط نه پایان یک فصل بلکه آغاز مرحله‌ای حساس‌تر از دیپلماسی است؛ مرحله‌ای که موفقیت آن نه صرفا در چانه‌زنی‌های فنی، بلکه در بلوغ استراتژیک طرفین برای عبور از تقابل به سوی تفاهم تعریف خواهد شد.

عراقچی: مذاکرات بسیار  صریح‌تر و جدی‌تر از گذشته بود

‌وزیر امور خارجه ایران در پایان دور چهارم گفت‌وگوهای غیرمستقیم تهران-واشنگتن، توضیحاتی را در‌این‌باره ارائه داد. «سید‌عباس عراقچی»، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، روز یکشنبه و پس از پایان دور چهارم گفت‌وگوهای غیرمستقیم ایران و آمریکا در مسقط که مانند گذشته با میانجیگری عمان برگزار شد، توضیحاتی را درباره این دور از گفت‌وگوها ارائه داد. وزیر خارجه ایران با بیان اینکه این دور از مذاکرات «صریح‌تر و جدی‌تر» از سه دور قبل بوده است، گفت: مقدار زیادی از فضای کلی فاصله گرفته‌ایم و وارد مسائل جزئی‌تر شدیم و در این شرایط مذاکرات دشوارتر می‌شود. با وجود دشواری و صراحت در این مذاکرات، بحث‌های بسیار مفیدی انجام شد. عراقچی همچنین گفت احتمالا دور بعدی مذاکرات با فاصله یک هفته و یک روز کم و زیاد برگزار خواهد شد. او در ادامه گفت: موضوع غنی‌سازی و رفع تحریم‌ها دو موضوع مهم در مذاکرات بودند.

از نظر ما غنی‌سازی موضوعی است که حتما باید ادامه پیدا کند و و جای هیچ مصالحه‌ای وجود ندارد، البته شاید درباره ابعاد و سطح آن به خاطر اعتمادسازی در یک دوره محدودیت قائل شویم، ولی اصل غنی‌سازی قابل مذاکره نیست. وزیر خارجه ایران همچنین تأکید کرد: منظور از مذاکرات رفع تحریم‌هاست و در هر شرایطی رفع تحریم‌ها علیه ملت ایران یکی از پایه‌های مذاکرات است و این مورد توافق دو طرف است. او تأکید کرد: در موضوعات اختلافی خیلی به هم نزدیک شدیم. در‌واقع می‌توان گفت درک بهتری حاصل شده است و امیدواریم در ادامه پیشرفت بیشتری داشته باشیم. وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران همچنین درباره مواضع ضد‌ و‌ نقیض مقامات آمریکایی درباره خواسته‌های آنها در مذاکرات، گفت: متأسفانه مواضع ضد ‌و ‌نقیضی از سوی آمریکایی‌ها در عرصه رسانه‌ای و عمومی می‌شنویم که این کمکی نمی‌کند و این یکی از موضوعات مورد بحث ما بود که این روش مذاکرات نیست و باید اصلاح شود؛ همان‌طورکه ایران در مذاکرات و اصول خود ثابت‌قدم است.