سفر عراقچی به ریاض و دوحه در راستای تحرکات دیپلماتیک در آستانه مذاکرات مسقط
پیام تهران به منطقه
در آستانه برگزاری دور جدید مذاکرات غیرمستقیم میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده در پایتخت عمان، وزیر امور خارجه کشورمان، سید‌عباس عراقچی، با هدف رایزنی و هماهنگی منطقه‌ای، راهی عربستان سعودی و سپس قطر شد.
در آستانه برگزاری دور جدید مذاکرات غیرمستقیم میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده در پایتخت عمان، وزیر امور خارجه کشورمان، سید‌عباس عراقچی، با هدف رایزنی و هماهنگی منطقه‌ای، راهی عربستان سعودی و سپس قطر شد. این سفر در حالی صورت می‌گیرد که فضای سیاسی منطقه به‌شدت تحت تأثیر تحولات منطقه، تنش‌های هسته‌ای و تغییرات در سیاست خارجی بازیگران کلیدی منطقه است؛ آن‌هم در شرایطی که اواسط هفته رئیس‌جمهور آمریکا عازم منطقه خواهد شد و نگرانی‌هایی از مواضع او در دیدار با کشورهای عربی به‌خصوص احتمال تغییر نام خلیج فارس به درخواست اعراب وجود دارد و ایران لازم می‌داند تبعات این‌گونه رفتارهای غیرسازنده را به این کشورها هشدار دهد.
همسویی محتاطانه تهران و ریاض
عراقچی روز شنبه ۲۰ اردیبهشت با فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان سعودی، در ریاض دیدار و درباره مهم‌ترین مسائل دوجانبه و منطقه‌ای گفت‌وگو کرد. این دومین سفر رسمی وزیر امور خارجه ایران به عربستان در کمتر از یک سال گذشته محسوب شده و در امتداد روند احیای روابط سیاسی دو کشور ارزیابی می‌شود. بر‌اساس اعلام منابع مطلع، دو طرف در این دیدار علاوه بر موضوعات دوجانبه، به بررسی تحولات منطقه پرداختند. ایران تلاش دارد با رایزنی مستمر، مقامات سعودی را در جریان روند گفت‌وگوهای خود با غرب قرار دهد. عراقچی پیش‌تر نیز با تأکید بر ضرورت «اطلاع‌رسانی مداوم به کشورهای منطقه»، از نقش عربستان بهعنوان یک بازیگر تأثیرگذار در ثبات منطقه‌ای یاد کرده بود.
عراقچی پیش از سفر در گفت‌وگویی درباره اهداف این سفرها گفت: سفر به عربستان، در ادامه مشورت‌هایی است که ما در‌خصوص مسائل منطقه‌ای و مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا انجام خواهیم داد. ما از ابتدا در این مذاکرات رایزنی مستمر و اطلاع‌رسانی دائم به کشورهای منطقه را مدنظر داشته‌ایم؛ چرا‌که پایداری هرگونه توافق احتمالی به میزان زیادی بستگی به ملاحظات و نگرانی‌های کشورهای منطقه در حوزه هسته‌ای و منافع مشترک آنها با جمهوری اسلامی دارد. عراقچی ادامه داد: به هر حال، آنها نگرانی‌هایی دارند و منافع مشترکی وجود دارد؛ بنابراین ما کشورها را به‌طور مداوم در جریان قرار می‌دهیم. به نظرم این اقدام مثبتی است که از همان ابتدا در پیش گرفته‌ایم و اثرات خوبی نیز داشته است. خوشبختانه، کشورها همراهی خوبی در این مذاکرات نشان داده‌اند.
فردا در همین خصوص، صبح به عربستان خواهم رفت تا دیدارهایی داشته باشم و بعد‌از‌ظهر یا غروب به قطر خواهم رفت. در قطر نیز در همایش گفت‌وگوهای ایران و اعراب که بین شورای همکاری و شورای راهبردی روابط خارجی ایران و مرکز مطالعات الجزیره قطر برگزار می‌شود، حضور خواهم داشت. وی با اشاره به اینکه این دور، چهارمین دوره همایش گفت‌وگوهای ایران و اعراب است و من در برگزاری سه دوره گذشته، زمانی که در شورا بودم، نقش داشتم، گفت: در افتتاحیه این همایش، صحبت خواهم کرد. این همایش بسیار مهم بوده و هدف آن ایجاد مفاهمه بیشتر بین ایران و کشورهای عربی است. در دوره‌های گذشته بحث‌های خوبی در این همایش مطرح شد و بسیار مهم است که هر دو طرف از دیدگاه‌ها، نگرانی‌ها و زمینه‌های مشترک همکاری یکدیگر آگاه باشند. این موضوع به درک متقابل بیشتر و کاهش تفاوت‌ها و در نتیجه کاهش تنش در روابط بین کشورهای منطقه کمک می‌کند.
از ریاض تا دوحه؛ دیپلماسی چندلایه ایران در آستانه مذاکرات با آمریکا
پس از دیدارهای فشرده در ریاض، عراقچی عصر همان روز راهی دوحه شد تا در چهارمین دور همایش گفت‌وگوهای ایرانی-عربی با عنوان «روابط مستحکم و منافع متقابل» شرکت کند. این همایش که به ابتکار شورای راهبردی روابط خارجی ایران و با مشارکت مرکز مطالعات الجزیره برگزار می‌شود، بستری برای گفت‌وگوی راهبردی میان تهران و پایتخت‌های عربی فراهم کرده است. در این نشست سه‌روزه که از ۲۰ تا ۲۲ اردیبهشت در دوحه برگزار می‌شود، موضوعاتی از‌جمله امنیت منطقه‌ای، بحران‌های غرب آسیا، همکاری اقتصادی، وضعیت فلسطین و ضرورت شکل‌گیری یک سازوکار همکاری پایدار میان ایران و جهان عرب مورد بحث قرار می‌گیرد. عراقچی قرار است در افتتاحیه این نشست سخنرانی کند (تا زمان تنظیم این گزارش، متن سخنرانی وزیر منتشر نشده است).
زمینه‌سازی برای مذاکرات مسقط؛ تهران به دنبال اجماع منطقه‌ای
این تحرکات دیپلماتیک درست در آستانه مذاکرات ایران و آمریکا در عمان انجام می‌شود. مذاکراتی که قرار است امروز (یکشنبه ۲۱ اردیبهشت) در مسقط با میانجیگری عمان و به‌صورت غیرمستقیم برگزار شود. تحلیلگران معتقدند ایران در تلاش است تا با همسویی بیشتر با کشورهای منطقه، نه‌تنها پشتوانه سیاسی برای خود فراهم کند، بلکه مسیر دستیابی به توافقی منطقه‌پذیر را نیز هموار کند. از سوی دیگر، سکوت رسمی عربستان درباره احتمال میزبانی از این مذاکرات، با توجه به استقبال مقامات سعودی از اطلاع‌رسانی ایران و تمایل این کشور به کاهش تنش با واشنگتن، حاوی پیام‌های معناداری است.
بازتعریف سیاست خارجی عربستان؛ از تقابل به توسعه‌محوری
سفر وزیر خارجه ایران به ریاض در شرایطی انجام می‌شود که عربستان نیز طی سال گذشته با بازنگری در سیاست‌های منطقه‌ای خود، تلاش دارد تمرکز بیشتری بر توسعه اقتصادی و ثبات منطقه‌ای داشته باشد. سفر اخیر خالد بن‌سلمان، وزیر دفاع عربستان، به تهران و دیدار با رهبر معظم انقلاب، گواهی دیگر بر این تغییر رویکرد است. کارشناسان معتقدند عربستان دیگر همان بازیگر تهاجمی دوره نخست دولت ترامپ نیست و اکنون با چرخش به سمت سیاست‌های متوازن‌تر، به گفت‌وگوهای منطقه‌ای نه بهعنوان گزینه، بلکه بهعنوان الزام می‌نگرد.
پیام روشن تهران به منطقه و فرامنطقه
سفر هم‌زمان عراقچی به ریاض و دوحه را می‌توان بخشی از راهبرد چندسطحی ایران در تقویت دیپلماسی منطقه‌ای، کاهش فشارهای بین‌المللی و پیشبرد اهداف در مذاکرات هسته‌ای دانست. تهران با حضور فعال در همایش‌های منطقه‌ای، گفت‌وگو با بازیگران کلیدی عرب و تقویت اعتمادسازی، در تلاش است تا جایگاه خود را در معادلات غرب آسیا تثبیت کند. تلاقی سه مسیر گفت‌وگو با عربستان، مشارکت در نشست دوحه و مذاکره غیرمستقیم با آمریکا، نشان‌دهنده بلوغ راهبردی در سیاست خارجی ایران و حرکت به سوی نظم جدید منطقه‌ای مبتنی بر گفت‌وگو، اعتماد و منافع مشترک است.
خواست عربستان، منطقه‌ای آرام و عاری از درگیری‌های احتمالی بین ایران و آمریکا‌ست
محمدعلی سبحانی، سفیر پیشین ایران در لبنان، اردن و قطر، در گفت‌وگویی با ایرنا، در رابطه با سفر وزیر امور خارجه در آستانه سفر رئیس‌جمهور ایالات متحده به منطقه و عربستان و همچنین پس از سفر مهم وزیر دفاع عربستان به ایران، گفته است: «با وجود فراز‌و‌نشیب‌های تاریخی در روابط ایران و عربستان که گاه تلخ و گاه شیرین بوده است، به‌طور کلی، وجود یک ایران و منطقه‌ای آرام و عاری از درگیری‌های احتمالی بین ایران و آمریکا، برای عربستان سعودی و همه کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس مطلوب‌تر است. من معتقدم عربستان این گزینه را بسیار می‌پسندد، اما این به معنای آن نیست که هیچ‌یک از طرف‌ها از منافع خود به نفع دیگری، به‌ویژه ایران، چشم‌پوشی کنند. ایران باید بر پایه یک بازی برد-برد که متناسب با تغییرات نظام بین‌الملل در جهان امروز است، منافع خود را تعریف و پیگیری کند». وی افزود: «به نظر من، عربستان در جهت‌گیری خود برای حل مشکلات بین ایران و آمریکا صادق است و دستاوردهای این روند برایش قطعا بیشتر از زیان‌های احتمالی خواهد بود. برخی تحلیل‌ها، چه در داخل و چه در خارج، مطرح می‌کنند که اگر روابط ایران و آمریکا بهبود یابد، ممکن است جایگاه عربستان سعودی در برخی حوزه‌ها محدود شود.
اما باید توجه داشت که آنچه عربستان از این روند به دست می‌آورد، بسیار بیشتر از چیزی است که ممکن است در این مسیر از دست بدهد». او همچنین گفته است: «ارزیابی کلی من این است که عربستان در صورت دستیابی ایران و آمریکا به توافق، همراهی بیشتری با ما خواهد داشت. اما اگر توافقی حاصل نشود، شرایط کاملا متفاوت خواهد بود و باید در زمان خودش به آن پرداخت. اکنون که با سفر دونالد ترامپ به منطقه و سفر آقای عراقچی به عربستان مواجه هستیم، بعید است در گفت‌وگوهای ایران و عربستان هیچ سخنی درباره مذاکرات ایران و آمریکا مطرح نشود. قطعا ما توصیه‌هایی برای عربستان داریم و عربستان نیز دیدگاه‌هایی خواهد داشت که با ما در میان خواهد گذاشت. این مشورت‌ها به نظر من نه‌تنها بجا بلکه بسیار ضروری است».
