«شرق» از فشار آمریکا بر سلب حق غنی‌سازی ایران گزارش می‌دهد
دور چهارم، دور آخر؟
در آستانه دور چهارم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در عمان، اظهارات تند استیو ویتکاف، نماینده ویژه دونالد ترامپ، درباره سلب حق غنی‌سازی از ایران، این گفت‌وگوها را با چالش‌هایی جدی مواجه کرده است. ویتکاف با تأکید بر برچیدن کامل تأسیسات هسته‌ای نطنز، فردو و اصفهان، موضعی حداکثری اتخاذ کرده که بسیاری از ناظران آن را غیرواقعی و مانع پیشرفت مذاکرات می‌دانند.
مهدی بازرگان: در آستانه دور چهارم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در عمان، اظهارات تند استیو ویتکاف، نماینده ویژه دونالد ترامپ، درباره سلب حق غنی‌سازی از ایران، این گفت‌وگوها را با چالش‌هایی جدی مواجه کرده است. ویتکاف با تأکید بر برچیدن کامل تأسیسات هسته‌ای نطنز، فردو و اصفهان، موضعی حداکثری اتخاذ کرده که بسیاری از ناظران آن را غیرواقعی و مانع پیشرفت مذاکرات می‌دانند. برخی تحلیلگران هشدار داده‌اند پافشاری واشنگتن بر این خط قرمز می‌تواند این دور (چهارم) را به آخرین گفت‌وگوی دو طرف تبدیل کند. این مذاکرات که در آستانه سفر ترامپ به خاورمیانه (۱۳ تا ۱۶ می ۲۰۲۵) برگزار می‌شود، تحت تأثیر تنش‌های داخلی در تیم ترامپ و فشارهای نومحافظه‌کاران و از همه مهم‌‌تر اسرائیل و شخص نتانیاهو قرار دارد.
ادعاهای حداکثری ویتکاف؛ تناقض در دیپلماسی و زیاده‌خواهی
استیو ویتکاف در مصاحبه‌ای ۴۰دقیقه‌ای با بریتبارت‌نیوز که ۹ می انجام شد، با تکرار ادعاها درباره برنامه هسته‌ای ایران، خواستار توقف کامل غنی‌سازی و برچیدن تأسیسات نطنز، فردو و اصفهان شد. او این موضع را «خط قرمز» آمریکا خواند و مدعی شد ایران نباید سانتریفیوژ یا مواد غنی‌شده تا سطح تسلیحاتی (۹۰ درصد) داشته باشد. نماینده ترامپ با تأکید بر دیپلماسی به‌عنوان راه‌حل پایدار، ادعا کرد اگر ایران «داوطلبانه» از غنی‌سازی دست بکشد، از دستیابی به سلاح هسته‌ای جلوگیری خواهد شد. این اظهارات که با لحن تهدیدآمیز همراه بود، نشان‌دهنده تلاش آمریکا برای تحمیل شروطی غیرواقعی است که با واقعیت‌های فنی و سیاسی همخوانی ندارد.
ایران، به‌عنوان امضاکننده معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT)، حق غنی‌سازی برای مقاصد صلح‌آمیز را دارد؛ حقی که توسط کشورهای دیگر مانند ژاپن، برزیل و آرژانتین نیز اجرائی می‌شود. گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ۲۶ فوریه ۲۰۲۵ تأیید می‌کنند برنامه هسته‌ای ایران تحت نظارت دقیق بوده و هیچ انحرافی به سمت تسلیحاتی‌سازی نداشته است. با‌این‌حال، ویتکاف با نادیده‌گرفتن این حق و همکاری‌های ایران، خواستار خلع کامل برنامه هسته‌ای شده؛ موضعی که یادآور مدل لیبی است و از سوی بنیامین نتانیاهو و نومحافظه‌کاران حمایت می‌شود. وال‌استریت ژورنال به تاریخ ۹ می ۲۰۲۵ گزارش داد این موضع‌گیری‌ها در تیم ترامپ بحث‌های داخلی را برانگیخته است؛ زیرا برخی مقامات آن را غیرعملی می‌دانند.
ویتکاف در حالی که دیپلماسی را «بهترین نسخه» برای حل بحران می‌خواند، با تهدید به خروج از مذاکرات در صورت عدم پذیرش شروط آمریکا، تناقضی آشکار در رویکرد خود نشان داده است. او مدعی شد ایران «شکننده‌تر» از ۱۰ سال پیش است و چاره‌ای جز پذیرش شروط واشنگتن ندارد؛ ادعایی که با واقعیت‌های اقتصادی و دیپلماتیک ایران مغایرت دارد. ایران، با تقویت روابط منطقه‌ای و همکاری با آژانس، نشان داده قادر است در برابر فشارهای حداکثری مقاومت کند. این رویکرد هوشمندانه، تلاش‌های آمریکا برای به حاشیه راندن تهران را بی‌اثر و ابتکار عمل را در مذاکرات حفظ کرده است.
سفر ترامپ به خاورمیانه؛ فرصتی برای دیپلماسی یا تشدید تنش؟
مذاکرات عمان در حالی برگزار می‌شود که دونالد ترامپ آماده سفر به عربستان، قطر و امارات (۱۳ تا ۱۶ می ۲۰۲۵) می‌شود؛ سفری که می‌تواند بر فضای گفت‌وگوها تأثیر بگذارد. به گزارش آکسیوس، این سفر با هدف تقویت روابط با کشورهای خلیج فارس و پیشبرد توافق‌های منطقه‌ای انجام می‌شود. با‌این‌حال، موضع سخت‌گیرانه ویتکاف در قبال غنی‌سازی ایران که با فشارهای نتانیاهو و جمهوری‌خواهان کنگره همسو است، می‌تواند به بی‌اعتمادی کشورهای منطقه به سیاست‌های آمریکا منجر شود.
ایران با سفر اخیر وزیر خارجه خود به ریاض و دوحه، روابط خود را با کشورهای خلیج فارس تقویت و از شکاف میان واشنگتن و تل‌آویو بهره‌برداری کرده است. اظهارات ترامپ مبنی بر اولویت دیپلماسی بر اقدام نظامی، نشان‌دهنده تمایل او به توافق است، اما موضع‌گیری‌های ویتکاف این پیام را تضعیف می‌کند. کشورهای خلیج فارس که به ثبات منطقه‌ای علاقه‌مندند، ممکن است از رویکرد حداکثری آمریکا حمایت نکنند؛ به‌ویژه که ایران پیشنهادهای سازنده‌ای مانند محدودسازی غنی‌سازی به ۳.۶۷ درصد را ارائه کرده است (رویترز، ۳ می ۲۰۲۵). دیپلماسی فعال ایران، در آستانه سفر دونالد ترامپ، جایگاه تهران را به‌عنوان بازیگری مسئول تقویت و فشارهای واشنگتن را خنثی کرده است.
دور چهارم، دور آخر؟!
احتمال عدم موفقیت مذاکرات عمان، با توجه به موضع سخت‌گیرانه ویتکاف، موضوعی است که ناظران دیپلماتیک با احتیاط به آن می‌نگرند. دنیس سیترونوویچ، تحلیلگر اسرائیلی، در شبکه ایکس هشدار داد پافشاری آمریکا بر «برچیدن کامل» برنامه هسته‌ای ایران می‌تواند مذاکرات را به بن‌بست بکشاند. او پیشنهاد کرد توافقی موقت که غنی‌سازی محدود را حفظ کند اما هدف نهایی برچیدن باشد، ممکن است راه‌حل میانه‌ای باشد. با‌این‌حال، اظهارات ویتکاف مبنی بر عدم پذیرش هرگونه توافق شبیه برجام و رد حق غنی‌سازی، فضای گفت‌وگوها را تیره کرده است.
اگر مذاکرات به شکست منجر شود، مسئولیت آن بر عهده واشنگتن خواهد بود؛ زیرا ایران بارها آمادگی خود را برای مذاکره مسئولانه نشان داده است. همکاری نزدیک ایران با آژانس، تأیید‌شده توسط رافائل گروسی و پیشنهادهای منطقی تهران مانند تقویت نظارت و محدودسازی غنی‌سازی، گواه این تعهد است.
در مقابل، موضع حداکثری آمریکا که با فشارهای داخلی نومحافظه‌کاران و لابی اسرائیل تشدید شده است، به نظر می‌رسد بیش از آنکه به دنبال توافق باشد، در پی نمایش قدرت است. وال‌استریت ژورنال گزارش داد حتی در تیم ترامپ اجماعی درباره تعریف «برچیدن کامل» وجود ندارد و این سردرگمی می‌تواند مذاکرات را تضعیف کند.
با‌این‌حال، لحن دیپلماتیک ایران و تأکید بر اراده سیاسی برای توافق پایدار، امکان دستیابی به راه‌حل را زنده نگه داشته است. اگر آمریکا از زیاده‌خواهی دست بکشد و به حق غنی‌سازی صلح‌آمیز ایران احترام بگذارد، مذاکرات می‌تواند به توافقی معتبر منجر شود. در غیر این صورت، شکست مذاکرات نه‌تنها به بی‌اعتمادی منطقه‌ای دامن خواهد زد، بلکه آمریکا را در برابر متحدانش که به دیپلماسی باور دارند، در موضع ضعف قرار خواهد داد.
دفاع از حقوق هسته‌ای با دیپلماسی هوشمند
ایران در برابر اظهارات تند ویتکاف، با حفظ آرامش و تأکید بر حقوق خود در چارچوب NPT، موضعی قاطع اما دیپلماتیک اتخاذ کرده است. کما‌اینکه عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، قبل‌تر در شبکه ایکس نوشته بود: «غنی‌سازی صلح‌آمیز حق غیرقابل انکار ایران است و لفاظی‌های تحریک‌آمیز تنها شانس موفقیت را کاهش می‌دهد». این موضع که با همکاری شفاف ایران با آژانس تقویت شده، تلاش‌های آمریکا برای به تصویر کشیدن تهران به‌عنوان مانع توافق را خنثی کرده است. به گزارش گاردین، ادعاهای گروه‌های مخالف درباره تأسیسات هسته‌ای ایران، مشابه اتهامات قدیمی PMD، توسط آژانس بی‌اعتبار شناخته شده است. ایران با ارائه پیشنهادهای عملی مانند محدودسازی غنی‌سازی و پذیرش نظارت گسترده‌تر، نشان داده آماده مذاکره عملی و در عین حال عادلانه است.
این رویکرد، نه‌تنها حمایت میانجیگران عمانی را جلب کرده، بلکه کشورهای خلیج فارس را نیز به حمایت غیرمستقیم از دیپلماسی تهران ترغیب کرده است. در مقابل، تهدیدهای ویتکاف مبنی بر اقدام نظامی که با مخالفت متحدان اروپایی مانند فرانسه مواجه شده (ژان نوئل بارو، ۸ می ۲۰۲۵)، نشان‌دهنده انزوای نسبی آمریکا در این موضع است. ایران با بهره‌گیری از این شکاف‌ها، جایگاه خود را به‌عنوان بازیگری عقلانی تقویت کرده و فشارهای واشنگتن را به فرصتی برای نمایش اقتدار دیپلماتیک تبدیل کرده است.
برایند آنچه گفته شد، فضای مذاکرات را تیره کرده است. اظهارات ویتکاف درباره سلب حق غنی‌سازی ایران، مذاکرات عمان را در موقعیتی شکننده قرار داده است. این موضع حداکثری کاخ سفید که با تناقض‌های داخلی تیم ترامپ و فشارهای نومحافظه‌کاران همراه است، در تضاد با دیپلماسی هوشمند ایران قرار دارد. تهران با تکیه بر حقوق هسته‌ای، همکاری با آژانس و پیشنهادهای سازنده، ابتکار عمل را حفظ کرده و تلاش‌های آمریکا برای تحمیل شروط غیرواقعی را بی‌اثر کرده است. در آستانه سفر ترامپ به خاورمیانه، ایران با تقویت روابط منطقه‌ای و تأکید بر دیپلماسی، جایگاه خود را به‌عنوان بازیگری مسئول تثبیت کرده است. همان‌طور که قبلا اشاره شد، اگر در نهایت مذاکرات به بن‌بست برسد، مسئولیت آن بر عهده واشنگتن خواهد بود، اما ایران با انعطاف، مسیر خود را ادامه خواهد داد.
