بایدها و نبایدهای یک تصمیم

‌«بگذارید رسانه‌ها در سخن‌گفتن و در انتقادکردنشان آزاد باشند. خودمان را در معرض نقد قرار دهیم. دولتی که در معرض نقد قرار نگیرد، بدون شک اسیر فساد خواهد شد»؛ این عین اظهارات ابراهیم رئیسی در زمان تبلیغات انتخابات ریاست‌جمهوری سال 1400 است. او آن روزها هنوز سکان مدیریت قوه مجریه را به دست نگرفته بود و در قامت کاندیدای انتخابات ریاست‌جمهوری و البته رئیس قوه قضائیه به تشریح دیدگاه‌های خود می‌پرداخت. از آن روزها تاکنون حدود 10 ماه گذشته است. اوضاع هم به کلی دگرگون شده. اعتراضات در برخی شهرها و شهرستان‌ها به گواه خبرگزاری‌های وابسته به دولت در حال وقوع است. 

خبرگزاری جمهوری اسلامی، ایرنا دست‌کم هشت شهر را که شاهد برگزاری تجمعات مردمی بوده‌اند معرفی کرده است؛ لرستان، اندیمشک، ایذه، دزفول، یاسوج، شهرکرد، جونقان، خرم‌آباد، فارسان و فشافویه. ایرنا این تجمعات را «پراکنده» اعلام و از آسیب به اموال عمومی خبر داده و البته از پایان تجمعات با دخالت «نیروهای انتظامی» هم نوشته است. این شاید یکی از معدود اطلاع‌رسانی‌های صورت‌گرفته پس از افزایش قیمت‌ها و اقدامات دولت در زمینه تغییر نظام پرداخت یارانه نقدی و حذف ارز 4200 تومانی بوده است. اقداماتی که به گواه ناظران و فعالان سیاسی و مدنی و رسانه‌ای، چه در پیوست رسانه‌ای و اقناع افکار عمومی و چه نوع مواجهه با تجمعات مردمی، مانند آبان 98، دست رسانه‌ها بسته‌ است. گواه این مدعا هم شاید گزارش منتشرشده در نورنیوز، پایگاه اطلاع‌رسانی نزدیک به دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی باشد: «هر اقدامی که به صورت مستقیم و غیرمستقیم موجب ایجاد مانع در مسیر پرسنگلاخ دولت برای اجرای این قانون (اصلاح نظام پرداخت یارانه‌ها) شود، به طور قطع ضربه به منافع ملی تلقی شده و مستوجب برخوردی متناسب با اثرات مخرب آن است». اینکه این برخورد متناسب شامل چه مواردی است، چندان مشخص نیست همان‌طور که خبر دقیقی از تعداد بازداشتی‌ها و آسیب‌دیدگان احتمالی در دست نیست. از میان رسانه‌های رسمی، خبرگزاری ایرنا فقط بازداشت 22 نفر در دزفول و یاسوج را تأیید کرده است. پیگیری‌های خبرنگار «شرق» از منابع محلی آمارها را تأیید می‌کند و همزمان از بازداشت تعدادی دیگر از معترضان در اهواز و حمیدیه و آبادان و حتی خرم‌آباد و یاسوج حکایت دارد. قوه قضائیه اما تا این لحظه آماری از این مهم ارائه نکرده است.

خوزستان معترض است

آنچه در این میان و در خلال اخبار منتشرشده در خبرگزاری‌های دولتی و فیلم‌های انتشاریافته در شبکه‌های اجتماعی شاید به نوعی مغفول مانده، صدای مردم خوزستان است. محمد تمیمی یکی از فعالان مدنی خوزستانی است. تا پارسال ساکن سوسنگرد بود و امسال در اهواز زندگی می‌کند. دلیل این مهاجرت درون‌استانی هم کار است و مشکلات معیشتی. تمیمی در جریان گفت‌وگوی خود با خبرنگار «شرق»، اوضاع و احوال این‌روزهای شهرهای مختلف خوزستان را روایت کرده و گفته است: «پایه اصلی غذاهای ما در خوزستان نان است. نان که نباشد، انگار غذایی هم نیست. گرانی نان مستقیم روی زندگی مردم اثر می‌گذارد. سطح درآمدی در خوزستان بسیار پایین است. اعتراضات هم از مناطق کم‌برخوردارتر و حاشیه‌ای شروع شد. همچون تیرماه 1400. ما در خوزستان برای خرید نان، پول قرض می‌کنیم. بعضی از مردم هم نسیه نان می‌خرند و پول آن را با یارانه‌ها پرداخت می‌کنند. حالا تصور کنید که همین نان گران شود، خب مردمی که درآمد ثابت ندارند و عمدتا دست‌فروش‌اند، چطور قرار است نان شب خود را تهیه کنند؟ زمانی است که شما کارمند هستید و آخر هر ماه، درآمد مشخصی دارید اما وقتی این خبرها نیست، اگر یک روز کار نکنی، یک هفته گرسنه خواهی بود. در چنین شرایطی افزایش قیمت‌ها بلای جان مردم است. شاید ندانید اما بعضی از مردم در خوزستان دیگر پول خرید آب هم ندارند. اینجا ما مجبور به خرید آب معدنی هستیم چون آب لوله‌کشی نداریم. وقتی نه آب هست و نه نان، طبیعی است که مردم واکنش نشان دهند».

تمیمی، فعال مدنی ساکن خوزستان در بخش دیگری از اظهاراتش گفت: «اگر کسی به اشتباه مسجدی را آتش زد، نگویید همه معترضان اغتشاشگر هستند. چرا کسی حرف ما خوزستانی‌ها را گوش نمی‌دهد؟ درآمد مردم در خوزستان هر روز کمتر و کمتر شده است. ما دیگر توانایی خرید نان هم نداریم. چرا می‌گویید فقط چهار قلم کالا گران می‌شود؟ اینجا از کرایه تاکسی گرفته تا آرد و گندم گران شده است. همه چیز دومینووار در حال افزایش است و ما منبع درآمدی نداریم. نه کشاورزی و نه هیچ چیز دیگر».

سکوت پارلمان

نمایندگان هیچ‌یک از یک شهرهایی که درگیر تجمعات‌اند، حاضر به اظهارنظر درباره وضعیت مردم نیستند یا اگر هم هستند، جز انکار وضع موجود کار دیگری انجام نمی‌دهند. خبرنگار «شرق» روز گذشته حداقل با هرکدام از نمایندگان استان خوزستان سه مرتبه تماس گرفت اما هیچ‌یک از این 17 نفر حاضر به اظهارنظر درباره وضعیت خوزستان نشدند. قاسم ساعدی، نماینده حوزه انتخابیه هویزه از معدود نمایندگان این استان بود که تلفن همراهش را پاسخ داد اما حاضر به گفت‌وگو نشد. او گفت‌وگو درباره حوادث خوزستان و وضعیت فقر در این استان را به 20 دقیقه بعد موکول کرد اما دیگر تلفن همراه خود را پاسخ نداد. مجتبی یوسفی، نماینده اهواز هم حاضر به پاسخ‌گویی تلفن همراه خود نشد. سیدکریم حسینی، دیگر نماینده اهواز هم سه روزی هست که تلفن همراهش در دسترس نیست. سیدمحمد مولوی، نماینده آبادان هم تلفن همراه خود را خاموش کرده است. جلیل مختار و سیدمجتبی محفوظی، دیگر نمایندگان آبادان هم بیشتر از یک ساعت تلفن همراهشان اشغال بود همچون حبیب آقاجری، نماینده ماهشهر. فریدون حسنوند، نماینده اندیمشک و عبدالله ایزدپناه، نماینده ایذه هم حاضر به پاسخ‌گویی تلفن همراهشان نشدند. دیگر نمایندگان استان خوزستان هم به همین شکل یا روزهاست که در دسترس نیستند و تلفن همراهشان را خاموش کرده‌اند یا حاضر به پاسخ‌گویی نیستند. بعضا هم که تلفنشان را پاسخ می‌دهند، با شنیدن پرسش، شانه خالی کرده و حاضر به اظهارنظر نیستند. سیداحمد آوایی، یکی دیگر از نمایندگان خوزستان اما در گفت‌وگو با خبرگزاری ایلنا جان‌باختن یکی از تجمع‌کنندگان در جریان اعتراضات اندیمشک را تأیید کرده است.

قصه اینترنت

اوضاع و احوال اینترنت هم در این میان خوب نیست. اینترنت ایران از ابتدای دولت سیزدهم تا امروز قصه پرغصه‌ای را طی کرده است. سرعت به‌طور روزانه در حال کاهش است. اهالی فن از این وضعیت تحت عنوان throttle نام می‌برند. به زبان ساده‌تر، در چنین شرایطی دولت‌ها به جای قطع یکباره اینترنت، پهنای باند را به‌طور روزانه کاهش می‌دهند. اوضاع در شهرهای مختلف اما متفاوت است. اینترنت در این مناطق شب‌ها به مراتب بدتر از روزهاست. در اهواز اوضاع از دیشب بهتر شده است. در ایذه، حمیدیه، آبادان، یاسوج، اردبیل و دیگر شهرها نیز اختلال‌هایی گزارش شده که دست‌کم سه نفر از فعالان حوزه ارتباطات در گفت‌وگو با خبرنگار «شرق» به تأیید آن پرداخته‌اند. قدرت‌الله حمزه شلمزاری، نماینده مردم جونقان در مجلس اما این موضوع را تأیید نمی‌کند. او به «دیده‌بان ایران» گفته که اینترنت در تهران عالی است ولی خبری از حوزه انتخابیه خود ندارد حال آنکه گزارش‌هایی از اختلال در این شهر گزارش شده است.

هشدار کارشناسان

همه این اتفاقات و کنش و واکنش‌ها، ناظران را نگران کرده است. تقی آزادارمکی، جامعه‌شناس در بخشی از گفت‌وگوی خود با خبرنگار «شرق» به این مسئله پرداخته و با یادآوری گذشته گفته است: «اتفاقات امسال مانند اعتراضات سال ۹۸ به خاطر یک‌سری اقدامات عجولانه و از پیش اعلام‌نشده به وقوع پیوست. شهرهایی به غیر از تهران درگیر ماجرا هستند که همین امر هم وجه اشتراک اتفاقات امسال با ۹۸ است». او همچنین از غیبت طبقه متوسط در اعتراضات فعلی گفته و تأکید کرده است: «اگر طبقه متوسط معترض شود و با این طبقه برخورد شود، طبقه متوسط هم دست به عمل اعتراضی می‌زند». احمد نقیب‌زاده، استاد دانشگاه تهران نیز در بخشی از گفت‌وگوی خود با خبرنگار «شرق» گفته است: «محاسبات غلطی وجود دارد که اگر با معترضان برخورد نکنیم، اوضاع از کنترل خارج می‌شود. دولت اگر با مردم صادقانه برخورد کند و جلوی دزدی‌ها را بگیرد، شاید اوضاع فرق کند. الان مدت‌هاست پرونده‌های فساد را مسکوت گذاشته‌اند. ماجرای سیسمونی نوه قالیباف بهانه است. مردم به این بخش که هویدا شده، حمله و نقد می‌کنند. اما به این معنا نیست که مردم به خاطر چند قلم سیسمونی عصبانی شده‌اند. مردم از بسیاری چیزهای دیگر عصبانی هستند و هر چیز را بهانه می‌کنند تا بتوانند نارضایتی‌شان را عیان کنند». عباس عبدی، روزنامه‌نگار هم وجه دیگر شباهت اعتراضات اردیبهشت 1400 با آبان 98 را در فقدان توجه به افکار عمومی و اقناع مردم از سوی دولت دانسته و تأکید می‌کند که بهتر است به جای اینکه اجازه دهیم گذشته تکرار شود، برای اقناع افکار عمومی از طریق رسانه‌ها اقدام کنیم و نیز رسانه‌ها را در پوشش اخبار ماجرا و واکنش‌ها محدود نکنیم. باید دید در نهایت این توصیه‌ها و هشدارها چاره‌ساز خواهند بود و روندها متفاوت خواهند شد یا اینکه در همچنان بر همان پاشنه قبلی خواهد چرخید.