دیپلماسی آشتی ترکیه

‌دهه گذشته برای ترکیه مترادف با تشدید مداخله‌گری نظامی با انگیزه پویایی امپراتوری نوین عثمانی، اشتها برای انرژی و تمایل به تحمیل خود به عنوان قدرت بزرگ منطقه‌ای بوده است. ترکیه اغلب دیدگاه مخالف با سایر ملل جهان عرب اسلام، حتی به بهای درگیری با آنها را داشته است. برای مثال، آنکارا از شورشیان سوری و رئیس‌جمهور سابق مصر «محمد مرسی» حمایت کرد. ترکیه در کنار دولت وحدت ملی در جنگ داخلی لیبی مداخله کرد. ترکیه از شرکت در محاصره قطر خودداری و مواضع کاملا مخالف با عربستان سعودی و امارات متحده عربی اتخاذ کرد.

 به همین ترتیب، پس از چندین دهه روابط نسبتا خوب، اردوغان به مدت چهار سال روابط دیپلماتیک خود را با اسرائیل قطع کرد و خود را قهرمان آرمان فلسطین معرفی کرد تا به این‌ ترتیب در نقطه مقابل پادشاهی‌های نفتی بی‌تفاوت قرار بگیرد. اما به نظر می‌رسد که رئیس‌جمهور ترکیه در یک سال اخیر استراتژی خود را تغییر داده و وارد دیپلماسی آشتی با متحدان سنتی خود در خاورمیانه شده است. بین ماه‌های فوریه و می ‌2022، روابط آنکارا با ریاض و ابوظبی در پس‌زمینه تقویت همکاری‌های دوجانبه و انتقال پرونده خاشقجی به عربستان سعودی و خاتمه منازعه‌ای که از سال 2018 ادامه داشت، به‌طور قابل توجهی بهبود یافته است. در پاییز گذشته برقراری ارتباط با رئیس‌جمهور مصر «عبدالفتاح السیسی» که در عین حال از مخالفان سرسخت اخوان‌المسلمین است، مورد بررسی قرار گرفت. اردوغان که در آغاز جنگ داخلی سوریه خواهان برکناری بشار اسد بود، حتی برقراری ارتباط با او را نیز مورد بررسی قرار داده است. سرانجام، در دسامبر گذشته سفیر اسرائیل استوارنامه خود را در ترکیه به اردوغان تقدیم کرد و به این‌ ترتیب ازسرگیری کامل روابط دیپلماتیک بین آنها تأیید شد. این تغییر استراتژیک یادآور سیاست «تنش صفر با همسایگان» است که توسط احمد داووداوغلو وزیر امور خارجه و نخست‌وزیر اسبق ترکیه با هدف حفظ روابط مسالمت‌آمیز با کشورهای همسایه و درنتیجه تقویت نفوذ منطقه‌ای این کشور ایجاد شد. این استراتژی در دوران طلایی ترکیه نتیجه داد، تا جایی که ترکیه از یک تصویر عالی در صحنه بین‌المللی، مشارکت‌های اقتصادی و فرهنگی غنی و همچنین بهره‌مندی از آثار اصلاحات اقتصادی بهره‌مند شد. به دنبال بهار عربی و با بهره‌مندی از ثبات قدرت ظاهری، اردوغان تصمیم به ترک بی‌طرفی گرفت و تلاش کرد تا ترکیه را به جای عربستان سعودی به عنوان رهبر جهان اسلام سنی به دنیا تحمیل کند. با این حال، ساخت یک آرمان نوین از یک آرمان قدیمی به‌خصوص در زمانی که جهان تغییر کرده، بسیار دشوار است. ترکیه 2023 دیگر ترکیه اوایل دهه 2000 نیست. در آن زمان ترکیه می‌توانست به رشد دورقمی خود ببالد، سیاست «تنش صفر با همسایگان» این کشور را قادر کرد تا به بازارهای اقتصادی جدید در حوزه خلیج فارس دست یابد و در عین حال روابط خوبی با کشورهای خاورمیانه و دنیای غرب داشته باشد تا جایی که خود را به عنوان الگوی ایدئال جامعه دموکراتیک و مسلمان معرفی کرد. از سال 2018 به دنبال تصمیمات فاجعه‌بار اردوغان درخصوص مالیات، ترکیه با بحران اقتصادی وخیمی مواجه شده است. درحالی‌که در اکتبر گذشته تورم به 85 درصد رسید، کشور همچنان در رکود به سر می‌برد. اردوغان با وسواس ملی‌گرایانه و حملات متعدد به نهادهای دموکراتیک و حقوق اساسی ترک‌ها، کشور را از دید غربی‌ها به یک متحد دست‌وپاگیر تبدیل کرده است. کشوری که تا دیروز گل سرسبد جهان اسلام بود و می‌توانست با قرارگرفتن در بین 10 اقتصاد برتر جهان پل ارتباطی بین شرق و غرب باشد، امروز به یک قدرت متوسط تنزل پیدا کرده است. گواه این امر نیز امتیازات بسیار ضعیفی است که مصالحات اردوغان به ارمغان آورده است. آنکارا که نیازمند سرمایه‌گذاری 10 میلیارد دلاری امارات است، هیچ واکنشی برای تأثیرگذاری بر سیاست ابوظبی علیه اخوان‌المسلمین نشان نداد. به همین ترتیب، دادگستری ترکیه برخلاف وعده‌های اردوغان، با تسلیم پرونده خاشقجی به مقامات سعودی نقش پونتیوس پیلاتس را بازی کرد و این به منزله بسته‌شدن این پرونده و بی‌عدالتی است. رئیس‌جمهور ترکیه که خود را قهرمان آرمان فلسطین معرفی می‌کرد، کوچک‌ترین پیشرفتی با اسرائیل در این زمینه نداشت و فلسطینی‌ها امروز حتی در وضعیت بسیار بحرانی‌تری نسبت به سال 2010 قرار دارند. اردوغان برای بازگرداندن چهار میلیون آواره سوری مقیم ترکیه و احتمالا حل مسئله کردها نیاز به برقراری رابطه نزدیک با بشار اسد دارد، اما احتمالا قادر نخواهد بود تا به اهداف خود برسد چراکه بشار اسد مدت‌هاست که نسبت به این مسئله بی‌تفاوت است. بنابراین، دیپلماسی آشتی بیش از هر چیز به عنوان یک مانور ناامیدانه و دیرهنگام قبل از ضرب‌الاجل انتخاباتی دشوار برای رئیس‌جمهور در حال خروج از قدرت به نظر می‌رسد. فاجعه وحشتناک زلزله در ششم فوریه که دست‌کم 45 هزار نفر را در ترکیه به کام مرگ کشاند، حاکی از انزوای ترکیه در 10 سال گذشته به دلیل سیاست‌های غلط اردوغان است. کمک‌های بین‌المللی تا یک هفته پس از زلزله به ترکیه نرسیدند. چند میلیون دلاری که فرانسه یا بریتانیا برای کمک به زلزله‌زدگان اختصاص دادند در مقایسه با میلیاردها دلاری که برای جنگ در اوکراین متعهد شدند، بسیار کم‌رنگ است. اکنون ترک‌ها با خون خود تاوان 20 سال غفلت و فساد قدرت حاکم را می‌دهند که در اساسی‌ترین وعده‌های خود یعنی امنیت و رفاه شکست خورده است.