مردم بحرین در آرزوی انسجام اجتماعی و اعتدال دینی

روز شنبه 12 نوامبر در حدود 350 هزار رأی‌دهنده در پادشاهی بحرین پای صندوق‌های رأی رفتند. حدود 330 نامزد ازجمله 73 زن برای پیوستن به شورای نمایندگان مجلس سفلی در این رویداد که اپوزیسیون شیعه حق مشارکت در آن را نداشت، به رقابت پرداختند. نکته طنزآمیز اینکه پاپ فرانسیس در سفر اخیر خود به کشور پادشاهی بحرین، حمد بن‌عیسی آل‌خلیفه را به احترام و ترویج حقوق بشر فراخواند! واقعیت سیاسی و اجتماعی پادشاهی مشروطه بحرین با تقریبا 1.5 میلیون نفر جمعیت که بیش از نیمی از آنها کارگران خارجی هستند، با این انتخابات قانون‌گذاری نمایان می‌شود. بالطبع‌ حزب شیعه الوفاق (جمعیت وفاق ملی اسلامی) و حزب سکولار وعد که به ترتیب در سال‌های 2016 و 2017 ممنوع شدند، خواستار تحریم انتخابات بودند. به نظر می‌رسد انتخابات به دور دوم بینجامد. اما چگونه می‌توان کشوری سالم و بدون مخالف داشت؟

بحرین نمونه‌ای از حکومتی نفتی است که در سطوح داخلی و جمعیتی با تنش‌هایی روبه‌رو است. این کشور پادشاهی کوچک با جمعیتی متشکل از بیش از 65 درصد اتباع عمدتا شیعه، توسط اقلیت سنی و طایفه آل‌خلیفه اداره می‌شود. از نظر نمایندگان سازمان‌های غیردولتی بحرینی در تبعید، تبعیض نهادینه‌شده نسبت به اکثریت شیعه آنان را به یک اقلیت بیگانه تبدیل کرده است. فرهنگ، زبان و تاریخ خاص این سرزمین در داخل کشور پادشاهی انکار شده و شیعیان از پست‌های اداری و خدمات عمومی محروم می‌شوند.

بحرین یک کشور نفتی بسیار توسعه‌یافته با نابرابری‌های چشمگیر است که به‌طور مداوم با شورش‌های اجتماعی کم‌شدت دست‌به‌گریبان بوده است. به دنبال بهار عربی در سال 2011، تنش‌ها به اوج خود رسید و به‌طور بی‌رحمانه و خشونت‌آمیزی از سوی رژیم حاکم سرکوب شد. بیش از 10 سال است که جنبش‌های اعتراضی خواستار عدالت اجتماعی و دموکراسی در بحرین از سوی اکثریت شیعه برخاسته‌اند و هزینه گزافی نیز برای آن پرداخت شده است. تخمین زده می‌شود که حدود دو هزار نفر به دلیل مشارکت در این جنبش‌ها یا انتقاد از رژیم در زندان هستند.

از سوی دیگر، تنش‌های اجتماعی پیامد موقعیت جغرافیایی‌-سیاسی پیچیده بحرین است که از یک سو در فاصله 200‌کیلومتری ایران قرار دارد و از سوی دیگر به‌طور مستقیم از طریق گذرگاه زمینی ملک فهد با عربستان مرتبط است. این دو کشور پادشاهی به دلیل نزدیکی جغرافیایی، مذهبی و سیاسی، بی‌اعتمادی یکسانی را نسبت به ایران تجربه می‌کنند. ریاض که خواهان اجتناب از هرگونه انقلاب شیعی در همسایگی خود بود، فعالانه از رژیم آل‌خلیفه برای سرکوب بهار عربی در بحرین حمایت کرد. شیعیان بحرین مانند شیعیان عربستان سعودی همواره مورد سوءظن دائمی مقامات هستند و مطالبات آنان برای عدالت اجتماعی به‌عنوان اقدامات تروریستی در توجیه سرکوب تلقی می‌شود.

شرایط منطقه‌ای و مشکلات داخلی بحرین باید حکومت را وادار کند تا تعادل بیشتری برای حفظ ثبات خود رعایت کند. جای تعجب نیست که شیعیان بحرین نگاه خود را به سوی ایران معطوف می‌‌کنند و در جوامع عربی خاورمیانه خود را حامی تفاهم بین کشورشان و تهران نشان می‌دهند. با‌این‌حال، دستیابی به این پیشرفت همچنان دشوار است؛ زیرا حکومت بحرین تهران را متهم به تشویق مخالفان شیعه می‌کند. با کمال تعجب، هم شیعیان و هم سنی‌های بحرین متفق‌القول هستند که توافق هسته‌ای ایران یک تحول مثبت برای کشورشان محسوب می‌شود.

درباره پذیرش روابط با ایالات متحده و اسرائیل، جامعه به دو قسمت مساوی تقسیم شده است. کشور پادشاهی بحرین متحد استراتژیک غرب باقی مانده و میزبان ناوگان پنجم ایالات متحده با تقریبا هفت‌هزارو 800 سرباز آمریکایی مستقر و همچنین یک پایگاه برای قدرت استعماری سابق «بریتانیا» است. با‌این‌حال، تنها یک‌چهارم شیعیان، مانند هم‌وطنان سنی خود، بر این باورند که سفر تابستانی جو بایدن به خاورمیانه پیامدهای مثبتی در منطقه خواهد داشت. برعکس، اکثریت قاطع بر این باورند که تهاجم روسیه به اوکراین عواقب فاجعه‌باری برای ژئوپلیتیک خاورمیانه در بر خواهد داشت. این امر مانع از آن نمی‌شود که بحرینی‌ها به آمریکا که اکنون متحدی غیرقابل اعتماد به حساب می‌آید، مشکوک نباشند و در نتیجه خود را نیازمند اشکال دیگری از حمایت از جانب چین یا روسیه می‌بینند.

اگرچه بحرین به همراه مراکش، سودان و امارات متحده عربی از اولین امضاکنندگان توافق‌نامه ابراهیم در سال 2020 برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل بود، اما امروز نتایج این رویکرد متفاوت به نظر می‌رسد. بیش از 60 درصد از مردم بحرین بدون توجه به اختلاف‌های فرقه‌ای، از هرگونه تجارت با دولت یهود خودداری می‌کنند.

در نهایت، مردم بحرین تنها خواهان بهبود وضعیت اقتصادی و اعتدال دینی هستند. در صورت تأمین این خواسته‌ها، بحرین شاهد کاهش گسستگی و بهبود انسجام اجتماعی و اجتناب از خطرات ناشی از افراط‌گرایی خواهد بود. از این‌رو، جای بسی تأسف است که انتخابات صوری اخیر فرصتی به نمایندگان اکثریت مردم برای آزادی بیان و درخواست مطالبات مردم ‌نداد.