سارا؛ دختر ماه دی
در بین تمامی اتفاقات و واکنش‌هایی که دختران ورزشکار ایران بعد از مرگ مهسا امینی داشته‌اند، داستان ساراسادات خادمالشریعه از همه پیچیده‌تر است. واکنش او را می‌توان هم‌زمان در زمره تمامی واکنش‌ها گنجاند؛ جزو آن دسته از افرادی که حجاب از سر برداشته و آنهایی که از تیم ملی خداحافظی کرده‌اند. باوجود این، سارا در دسته‌بندی جدیدی هم می‌گنجد که آن مهاجرت از ایران است.
در بین تمامی اتفاقات و واکنش‌هایی که دختران ورزشکار ایران بعد از مرگ مهسا امینی داشته‌اند، داستان ساراسادات خادمالشریعه از همه پیچیده‌تر است. واکنش او را می‌توان هم‌زمان در زمره تمامی واکنش‌ها گنجاند؛ جزو آن دسته از افرادی که حجاب از سر برداشته و آنهایی که از تیم ملی خداحافظی کرده‌اند. باوجود این، سارا در دسته‌بندی جدیدی هم می‌گنجد که آن مهاجرت از ایران است. اگرچه خودش می‌گوید که مهاجرتش از ایران سیاسی نبوده، ولی مشخصا حضور بدون حجابش در رقابت‌های شطرنج قهرمانی جهان در آلماتی نوعی اعتراض در واکنش به اتفاقات رخ‌داده است. گو اینکه، سارا، استادبزرگ شطرنج زنان ایران و بهترین دختر شطرنج‌باز ایرانی، پیش از داستان مهسا امینی هم برای خودش روایت‌هایی اعتراضی داشت که چندان به چشم نیامد. این به چشم نیامدن هم موردی بود که خودش روی آن اصرار داشت. مثلا او با حمایت از مهاجرت و پناهندگی علیرضا فیروزجا، نابغه شطرنج ایران به فرانسه، با سختگیری‌هایی روبه‌رو شد. مهم‌ترین آنها ضبط پاسپورت و ممنوع‌الخروجی‌اش بود ولی در آن برهه، سارا تلاش کرد این موضوع کمتر جریان رسانه‌ای به خود بگیرد. او پیش از مهاجرتش از ایران، یک‌بار با نوشتن متنی در اینستاگرام که صدالبته متن مبهم و پرسش‌برانگیزی بود، از تیم ملی خداحافظی کرد و قریب به یک سال بعد، دوباره ملی‌پوش شد. همان زمان هم عنوان شد که او در پی مهاجرت از ایران است ولی در بازگشت به تیم ملی در گفت‌وگو با رسانه‌های داخلی شایعه مهاجرتش را تکذیب کرد و از این گفت که به دلیل مشکلاتی که با مدیریت فدراسیون شطرنج داشته ترجیح داده است مدتی بیرون از گود بماند.
با این حال، اتفاقی که داستان سارا خادمالشریعه را بیش از هر زمان دیگر سر زبان‌ها انداخت و سوژه رسانه‌های بین‌المللی کرد، اقدامش در رقابت‌های شطرنج سریع و برق‌آسیای آلماتی در قزاقستان بود. او در دی‌ماه، یکی دو ماه بعد از اتفاقات اخیر در ایران، از همان دور نخست رقابتش با شطرنج‌بازان مختلف، با برداشتن روسروی به عنوان نماینده ایران در این رقابت‌ها حضور پیدا کرد. این بار تعدد حضور بدون حجابش در مسابقات به قدری بود که نمی‌شد برخلاف سایر ورزشکاران از جمله الناز رکابی، بتوان آن را پای اتفاق گذاشت. انتشار تصاویر بدون حجاب سارا خادم در همان رقابت‌ها خیلی سریع با واکنش مسئولان فدراسیون شطرنج ایران همراه شد. طوری که حسن تأمینی، رئیس وقت فدراسیون شطرنج در این‌باره گفت: «این شطرنج‌باز به صورت آزاد و با هزینه شخصی در مسابقات سریع جهان که به میزبانی قزاقستان برگزار می‌شود حضور پیدا کرده است. هر سال یک‌سری مسابقات در کشورهای مختلف برگزار می‌شود که شطرنج‌بازان به صورت آزاد در رقابت‌ها حضور پیدا می‌کنند و بازیکنانی که از طریق فدراسیون اعزام می‌شوند مجوز شورای برون‌مرزی را دارند. خادمالشریعه از طریق فدراسیون در این رقابت‌ها حضور نداشته و به صورت آزاد رفته و این اقدام را انجام داده است. انتظار نداشتیم که این شطرنج‌باز این اقدام را انجام دهد چون در مسابقات قبل با رعایت موازین شرکت کرده بود».
اعلام برائت فدراسیون شطرنج از سارا خادمالشریعه باعث شد تا گمانه‌زنی درباره خروج او از ایران مطرح شود. اتفاقی که نهایتا رخ داد و سارا بعد از آلماتی، راهی اسپانیا شد تا جدیدترین ورزشکار مهاجر ایران نام بگیرد. در آن برهه اگرچه شایعاتی مبنی بر پناهندگی این شطرنج‌باز مطرح شد، ولی او با نوشتن متنی به نسبت بلند در اینستاگرام، به یکی دو شایعه رایج آن روزها واکنش نشان داد؛ یکی اقدام سیاسی‌اش و دیگری داستان پناهندگی: «مسابقات قهرمانی سریع و برق‌آسای جهان-آلماتی، اولین مسابقه جهانی بود که پس از یک سال و نیم دوری از شطرنج (به دلیل بارداری و تولد پسر ده‌ماهه‌ام، سام) با دعوت فدراسیون جهانی شطرنج و برگزارکنندگان مسابقه در آن شرکت کردم. شایعاتی درمورد پناهنده‌شدنم مطرح شده است که تصمیم دارم شفاف‌سازی کنم. من پناهنده هیچ کشوری نشدم! درحقیقت نیازی به این کار نبوده و سال‌هاست به دلیل موفقیت در رشته‌ام و همچنین چندملیتی بودن همسرم چنین امکانی برایم فراهم بوده و هیچ‌گاه دغدغه اخذ اقامت از طریق پناهندگی را نداشته‌ام. موضوع مهاجرت ما یک تصمیم خانوادگی است نه سیاسی. هنوز هم ایران خانه اول ماست و قطعا در زمانی مناسب به ایران بازخواهیم گشت. سه سال گذشته تعدادی از مسابقات مهم که عمری انتظار حضور در آنها را داشتم به علت ممنوع‌الخروجی از دست دادم. در مورد اینکه می‌فرمایند با هزینه دولت و فدراسیون یا بیت‌المال به اینجا رسیده‌ام هم خاطرنشان می‌کنم که از هشت سالگی با پول زحمت پدرم به مسابقات رفته‌ام و با جوایزی که در مسابقات بین‌المللی به دست آورده‌ام هزینه‌های هنگفت مربی خارجی را شخصا و از محل درآمدم پرداخت کرده‌ام و بیت‌المالی در کار نبوده است. البته سخنان اخیر رئیس فدراسیون در ارتباط با حضور من در مسابقات با هزینه شخصی، گویای موضوع و مهر تأییدی بر صحبت‌هایم است. در پایان به فدراسیون و وزارت ورزشی که سال‌هاست خواسته‌ای از آنها نداشته‌ام جوابگو نخواهم بود».
سارا که از هشت‌سالگی به‌طور جدی مسیر حرفه‌ای‌اش را در دنیای شطرنج استارت زد، خیلی زود نبوغش را نشان داد و موفق شد در رقابت‌های زیر 12 سال شطرنج در آسیا مدال‌آوری کند. اگرچه همان زمان و در بازگشت به ایران به جای تشویق شدن توسط معلمش مورد شماتت قرار گرفته بود که به جای شطرنج بهتر است عمرش را صرف یادگیری مسائلی به دردبخور مثل ریاضی کند.
به هر روی، مهاجرت او از ایران و حضورش در اسپانیا آن‌هم بعد از مرگ مهسا امینی، حساسیت رسانه‌های اروپایی را برانگیخت. او چندی بعد در گفت‌وگو با ال‌پائیس اسپانیا به بخشی از ابهامات پاسخ داد. مثلا در مورد اینکه بعد از مهاجرت نگران افراد نزدیکش در ایران است؟ گفت: «امیدوارم برایشان مشکلی پیش نیاید؛ چون اگر قرار باشد کسی درباره اقدام من توضیح بدهد، آن شخص خودم هستم؛ چون چنین تصمیمی را به‌تنهایی گرفتم». سارا خادمالشریعه درباره برداشتن حجابش در رقابت‌های قزاقستان هم گفت: «اینجا دیگر می‌خواهم با خودم روراست باشم. قبل از بازی‌های جهانی، به هر تورنمنتی که می‌رفتم، فقط جلوی دوربین حجاب می‌گذاشتم؛ چون نماینده ایران بودم. احساس خوبی نداشتم و تصمیم گرفتم به این شرایط پایان بدهم». سارا که در ایران حاضر به توضیح درباره دلیل خداحافظی موقتش از تیم ملی نشده بود، در آن گفت‌وگو به این موضوع هم اشاره کرد. ماجرایی که مربوط به سه سال قبل می‌شد. آن زمان سارا گفته بود تصمیمش به دلیل مشکل‌داشتن با مسئولان فدراسیون شطرنج است؛ ولی در گفت‌وگو با این روزنامه اسپانیایی گفته به دلیل شلیک به هواپیمای اوکراینی در ایران تصمیم گرفت از تیم ملی شطرنج ایران خداحافظی کند: «وقتی آن اتفاق افتاد قلب همه مردم ایران از‌جمله من شکست. آن موقع تصمیم گرفتم به همین دلیل از تیم ملی ایران خداحافظی کنم و تا مدتی اصلا شطرنج بازی نکنم».
سارا در انتها به دو مورد دیگر هم اشاره کرد؛ جوانان و زنان ایران: «خیلی از ایرانی‌ها به دلیل آشنایی با فضای مجازی می‌توانند ببینند که در بقیه کشورهای دنیا چه ارزشی برای حقوق بشر قائل هستند». او همچنین درباره تناقض موجود در جامعه ایران هم حرف زد؛ اینکه ۶۰ درصد دانشجویان ایرانی زن هستند؛ ولی در سوی مقابل فقط ۱۶ صندلی از ۲۹۰ صندلی نمایندگان مجلس به زنان اختصاص یافته است: «متأسفانه تعدادی از مسئولان تصور می‌کنند زنان قادر به اداره امور سیاسی و مواردی این‌چنینی نیستند».
سارا اگرچه در همان گفت‌وگو که بعد از مهاجرتش از ایران انجام داده تلاش کرد داستان خروجش از ایران را به مواردی غیرسیاسی ربط دهد، ولی ملاقاتش با نخست‌وزیر اسپانیا، درست چند روز بعد از ساکن شدن در اسپانیا، دوباره خبرساز شد. پدرو سانچز، نخست‌وزیر اسپانیا، یکی دو روز بعد از مصاحبه خادمالشریعه در کاخ مونکلوا این شطرنج‌باز ایرانی را ملاقات کرد و عنوان شد که آنها در حاشیه همین مراسم درباره شرایط زنان در ایران گفت‌وگویی داشته‌اند. پدرو سانچز سپس در توییتی از اینکه سارا برایش الهام‌بخش است، چنین نوشت: «امروز از زنی که برایم الهام‌بخش است خیلی چیز‌ها یاد گرفتم. من تمام و کمال از زنان ورزشکار حمایت می‌کنم. شما سرمشقی هستید که به پاس خدماتتان جهان جای بهتری است».
جزئیات دیگری از آن دیدار به بیرون درز نکره، ولی مشخصا ملاقات نخست‌وزیر اسپانیا با سارا خادمالشریعه که به‌تازگی از ایران مهاجرت کرده بود، می‌توانست سرآغاز مسائلی تازه باشد؛ به‌ویژه اینکه پیش از این، دیدار یکی دیگر از ورزشکاران ایرانی با رئیس‌جمهور آلمان هم حسابی خبرساز شده بود. گو اینکه برخلاف دیگر اقدام ورزشکاران زن ایرانی، این بار مسئولان ورزش ایران جبهه خاصی علیه سارا نگرفتند و اجازه دادند تا آن ماجرا در سکوت دنبال شود. البته بعدها مشخص شد با وجود مهاجرت سارا از ایران، مسئولان ورزشی می‌خواستند همچنان با این دختر نابغه همکاری کنند که به قرار همان دیدار با نخست‌وزیر اسپانیا کار را پیچیده کرد.
تلاش برای برگرداندن سارا؟
ساراسادات خادمالشریعه در بخشی از گفت‌وگویش با رسانه اسپانیایی «ال‌پائیس» بعد از مهاجرت از ایران عنوان کرده بود می‌خواهد همچنان با پرچم ایران در رقابت‌های بین‌المللی شرکت کند. این موضوع در ایران واکنشی به همراه نداشت تا اینکه تصاویری از دیدار این شطرنج‌باز با نخست‌وزیر اسپانیا منتشر شد. موردی که به زعم مسئولان شطرنج و ورزش ایران یک امر کاملا سیاسی تلقی شده و برخلاف ادعای اولیه خادمالشریعه است. این مورد اندکی فدراسیون فوتبال شطرنج را برای همکاری با این ورزشکار مهاجرت کرده به صرافت انداخت. در واقع این موضوعی بود که حسن تأمینی، رئیس وقت فدراسیون شطرنج در گفت‌وگویی به آن اشاره کرد و درباره شایعه بازگرداندن این ورزشکار ایرانی صحبت کرد. حسن تأمینی در مورد سارا خادم الشریعه و شرایط اخیر او در مسابقات جهانی و اینکه امکان ادامه همکاری او با شطرنج ایران وجود دارد؟ گفت: «پیش از اینکه سارا خادمالشریعه با نخست‌وزیر اسپانیا دیدار داشته باشد، صحبت‌ها و رایزنی‌هایی داشتیم برای اینکه بتوانیم کماکان او را در اختیار داشته باشیم، اما حالا شرایط فرق کرده است. البته فکر می‌کنم از علاقه و عرق خادمالشریعه به ایران کم نشده است. باید این مسئله خیلی اصولی پیگیری شود».
