هر عکسی واقعی نیست

حتما شما هم این تصویر را دیده‌اید؛ تصویر دو کودکی است که به دلیل بارش شدید باران، چادر آنها غرق در آب شده و نشان می‌دهد دو کودک در آب گل‌آلود خوابیده‌اند. کاربران شبکه‌های اجتماعی با انتشار این تصویر بسیار دردناک، سعی در تحریک احساسات مردم برای کمک به مردم سیستان‌و‌بلوچستان و در ادامه خشم‌ از حاکمیت به دلیل تعلل در امدادرسانی‌ داشتند. گرچه نمی‌توان عمق فاجعه پیش‌آمده و سهل‌انگاری در امدادرسانی را نفی کرد، اما به دلیل تجربه عینی از وضعیت سیستان‌و‌بلوچستان، نسبت به عکس انتشار‌یافته شک کردم، بااین‌حال در چند روز اخیر درگیر هماهنگی‌های لازم برای اعزام کمک‌های مردمی به منطقه سیل‌زده سیستان‌و‌بلوچستان بودم و فرصت کافی پیدا نشد که درستی عکس را مورد ارزیابی قرار دهم.

البته باز تأکید می‌کنم که وضعیت در سیستان‌و‌بلوچستان در روزهای اخیر متأثر از بارندگی‌ها، بسیار ناراحت‌کننده است و بیشترین ناراحتی به دلیل تعلل در امدادرسانی بود که بعضا خانواده‌های دارای فرزندان کوچک در منطقه‌ای که شب‌هایی سرد دارد، بی‌سرپناه مانده و امکانات گرمایشی نداشتند که وضعیت آنها کم از عکس انتشار‌یافته نبود. با‌این‌حال، فرصتی دست داد تا راستی‌آزمایی درباره عکس انتشار‌یافته را آغاز کنم. در ابتدا مشخص شد ‌سال گذشته میلادی (۲۰۲۳) و پس از شروع جنگ اسرائیل علیه غزه در 26 ژانویه، به دلیل بارش شدید باران، پناهگاه‌های متعددی در غزه غرق در آب شد. در میان این اتفاقات، عکسی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که نشان می‌داد دو کودک در آب گل‌آلود خوابیده‌اند. بسیاری می‌پنداشتند که تصویری واقعی از یک مکان متفاوت در هوای سرد است؛ اما نکته درخور توجه این است بر اساس تحقیقات تیم  Rumor Scanner، عکسی که منتشر شده معتبر نبوده و با استفاده از هوش مصنوعی (AI) تولید شده است. در ابتدای تحقیقات، عکس مد‌نظر در معرض جست‌وجوی معکوس تصویر در پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام، ایکس (توییتر) و سایر سایت‌های رسانه‌های اجتماعی که عکس در آنها منتشر شد، قرار گرفت. یکی از جزئیات شایان توجه مشاهده‌شده در این تصاویر به اشتراک گذاشته‌شده، وجود نام کاربری  (TikTok (@ufxyucxuucyd در گوشه سمت راست و پایین عکس است. تحقیقات بیشتر نشان داد که هیچ حسابی با این نام کاربری در TikTok وجود ندارد. با بررسی دقیق‌تر عکس، بی‌نظمی‌های خاصی از‌جمله ناهنجاری در انگشتان، دست‌ها، پاها و ویژگی‌های متمایز در بینی و گوش‌ها مشخص شد. این بی‌‌‌‌نظمی‌ها معمولا با تصاویر ایجاد‌شده با استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی مرتبط هستند. سپس درستی عکس از طریق دو وب‌سایت تشخیص هوش مصنوعی، «AI or Not» و «Hive Moderation»، تأیید شد که هر دو تأیید کردند تصویر با کمک هوش مصنوعی تولید شده است. نکته درخور توجه دیگر آنکه‌ علاوه بر این، اطلاعاتی از سازمان راستی‌آزمایی فلسطینی به‌ دست آمد که اعلام کرد: «بی‌‌شک با هوش مصنوعی ایجاد شده است. چرا مردم چنین تصاویری را که توسط هوش مصنوعی تولید شده، به اشتراک می‌گذارند». درعین‌حال خبرگزاری آلمانی دویچه‌وله نیز استفاده از هوش مصنوعی در تولید سه عکس از‌جمله عکسی را که بیشتر منتشر شده‌، تأیید کرده است. بر این اساس، تیم تحقیقاتی پردازش تصاویر اعلام کرد تصویر در حال چرخش تولید‌شده توسط هوش مصنوعی که به‌عنوان عکسی واقعی از خوابیدن دو کودک در مقابل یک چادر در غزه در میان شرایط بارانی اشتباه ارائه شده‌، گمراه‌کننده است. در نهایت آنکه بعضا برخی گرو‌ه‌ها یا افراد، هر یک به فراخور اهداف خود، با استفاده از ابزارهای خاص به افکار عمومی جهت‌ می‌دهند؛ گرچه ممکن است در برخی موارد نیت خیر وجود داشته باشد، اما در عصر هوش مصنوعی باید بیشتر مراقب بود تا در کنار کمک‌های انسان‌دوستانه، مراقب کرامت انسانی هم باشیم.