تغییرات مشهود

ششمین همایش پژوهش اجتماعی و فرهنگی در جامعه ایران ساعت 20 جمعه چهارم اسفند به پایان رسید. این همایش که با موضوع بازاندیشی در علوم اجتماعی و موضوع ویژه زنانگی و تحول فرهنگی-اجتماعی برگزار شد، در مدت پنج روز از 30 بهمن تا چهارم اسفند محملی برای ارائه 137 مقاله بود که با در‌نظر‌گرفتن سخنرانی‌های غیرمقاله‌ای، تعداد سخنرانی‌ها به 144 رسید که نشان از استقبال درخور و ارزشمند اندیشمندان و پژوهشگران علوم اجتماعی از این همایش دارد. مجموع سخنرانی‌ها در 36 نشست (پنل تخصصی) ارائه شد: یک نشست در دانشگاه شیراز، یک نشست در دانشگاه رازی کرمانشاه، یک نشست در دانشگاه خوارزمی کرج، دو نشست در فضای مجازی و 29 نشست در خانه اندیشمندان علوم انسانی در تهران. درباره این نشست می‌توان چندین یاداشت نوشت. در این یادداشت به برخی از ویژگی‌های همایش اشاره می‌کنم.

1. این همایش به همت انجمن جامعه‌شناسی ایران و همراهی چندین انجمن علمی دیگر و تلاش داوطلبانه حدود 60 نفر از استادان و دانشجویان و فارغ‌التحصیلان علوم اجتماعی برنامه‌ریزی و اجرا شد. این همایش نشان داد که از یک سو، نهادهای مدنی واجد ظرفیتی هستند که بدون همراهی نهادهای دولتی به‌راحتی می‌توانند فعالیت علمی گسترده و ماندگاری را به انجام برسانند و از سوی دیگر، حتی اگر کمکی از سوی نهادهای دولتی انجام نشود، هر‌چند این جزء وظایف آنان است که از بودجه‌ها و امکانات دولتی برای تقویت نهادهای علمی و مدنی استفاده کنند، اگر آنان در برگزاری فعالیت‌های علمی، مداخله‌های بازدارنده نداشته باشند، می‌توان تلاش‌های علمی ارزشمندی را در نهادهای مدنی علمی به ثمر رساند.

2. حضور زنان در این همایش بسیار چشمگیر بود. این حضور خود را در دو بخش علمی و اجرائی به‌خوبی نشان داد. از مجموع مقاله‌های ارائه‌شده، زنان سهمی 44.6‌درصدی داشتند که نشانه‌ای از حضور جدی آنان در تحلیل مسائل اجتماعی ایران است. علاوه بر اینکه مدیریت 64 درصد از نشست‌ها بر عهده زنان بود و مردان تنها 36 درصد از نشست‌ها را مدیریت کردند. بر این نکته باید افزود که در گروه اجرائی نشست‌های تهران در مدت سه روز در سه سالن خانه اندیشمندان علوم انسانی زنان نقش بیشتری داشتند و آنان با تلاش و نظمی مثال‌زدنی، برگزاری هر نشست را در زمان‌بندی خود با پوشش عکاسی، فیلم‌برداری، تنظیم صدا و اتصال به فضای اسکای‌روم به انجام رساندند.

3. نسل جدید فارغ‌التحصیلان علوم اجتماعی در این همایش، هم در میان سخنرانان و هم در میان شنوندگان جایگاهی ویژه و اثربخش داشت. تعداد حاضران از نسل پیشین بسیار کمتر از نسل جوان بود. این‌بار تریبون دست جوانان بود تا آنان دیدگاه‌ها و تحلیل‌های خود را از جامعه‌شناسی و مسائل اجتماعی و فرهنگی در ایران بازگو کنند و نسل پیشین بیشتر شنونده بود. همین نکته موجب شد تا برخی از نشست‌ها از شور و هیجان خاصی نیز برخوردار شود و روح پرشور جوانی، در مباحث و ایده‌های مطرح‌شده دمیده شود.

4. بخش ویژه این همایش که به زنانگی و تحول اجتماعی-فرهنگی در ایران امروز اختصاص داشت، با 11 نشست، یعنی 30 درصد از نشست‌ها برگزار شد که در آنها 48 مقاله ارائه شد؛ به عبارتی 35 درصد از مقاله‌ها و سخنرانی‌های ارائه‌شده در این همایش مختص بخش زنان بود. البته تعداد مقاله‌های مرتبط با زنان بیش از این مقدار است؛ چراکه برخی از مقاله‌های بخش بازاندیشی نیز به وضعیت زنان در ایران اختصاص داشت. در بخش ویژه زنانگی مباحث بسیار متنوعی ارائه شد که در این‌ میان یک نشست با چهار مقاله به وضعیت زنان مهاجر افغانستانی اختصاص داشت و نشان می‌دهد مسائل هویتی و زیست زنان افغانستانی، به‌طور خاص مورد توجه زنان پژوهشگر قرار گرفته است.

5. تجربه برگزاری این همایش حکایت از تداوم حیات علمی علوم اجتماعی در بیرون از دانشگاه دارد. با این حال، ای کاش این همایش در فضای دانشگاهی برگزار می‌شد تا ارتباط تنگاتنگی با زمینه علمی خود می‌یافت و فضایی برای حضور بیشتر و معنادار دانشجویان فراهم می‌آورد. دور‌شدن برگزاری چنین همایش‌هایی در دانشگاه‌ها، به زمینه‌های فعالیت انجمن‌های علمی به‌ویژه انجمن جامعه‌شناسی در دو، سه سال اخیر در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران بازمی‌گردد که در مقایسه با گذشته بسیار محدود شده و امکان برگزاری نشست‌های انجمن در آن دانشکده از بین رفته است. امید داشته باشیم تا یکی از نتایج این همایش، فراهم‌شدن امکان برگزاری نشست‌های علمی انجمن جامعه‌شناسی در دانشگاه تهران، مانند گذشته و بدون مداخلات و ملاحظات خاص فراهم آید.