یادی از زنان تاریخ‌ساز عرصه وکالت در ایران

مجسمه فرشته عدالت تندیس زنی است که چشم‌های او بسته است و ترازوی عدالت را در دست دارد. در قرن گذشته زنان زیادی در عرصه وکالت پیشتاز بوده و خوش درخشیده‌اند. در ادامه به تعدادی از برجسته‌ترین این افراد با تأکید بر تلاش در پیشبرد حرفه «وکالت» می‌پردازیم:

خدیجه کشاورز: وی نخستین زن ایرانی است که در 21 فروردین 1316 پروانه وکالت گرفته است. کشاورز پیش از پیوستن به جرگه وکالت، از رساله دکترای خود با عنوان «روابط کار زنان و کودکان در حقوق ایران» در دانشگاه تولوز فرانسه دفاع کرده بود. خانم کشاورز همسر عموی شادروان بهمن کشاورز وکیل سرشناس ایرانی است. بهمن کشاورز در بیان خاطره‌ای، جلسه اعطای پروانه وکالت به اولین زن را این‌گونه روایت کرده‌اند: «در آن زمان یکی از اعضای هیئت‌مدیره کانون وکلا گفته بود که اگر قرار است این خانم پروانه وکالت بگیرد من در این حرفه نمی‌مانم. ولی مرحوم سید هاشم وکیل به عنوان اولین رئیس هیئت مدیره کانون وکلای مستقل از دادگستری به خانم خدیجه کشاورز پروانه وکالت دادند و به آن شخص گفت اگر اعتراضی دارید می‌توانید بروید!».

کاترینا سعیدخانیان: او دومین بانوی ایرانی است که پروانه وکالت دریافت کرد. اطلاعات زیادی از فعالیت‌های وکالتی خانم سعیدخانیان در دست نیست، در همین حد که به زبان روسی مسلط بوده و در بخش حقوقی با سفارت اتحاد جماهیر شوروی سابق همکاری داشته‌اند.

مهرانگیز منوچهریان: از منحصربه‌فردترین حقوق‌دانان ایرانی است. منوچهریان اولین زن دانش‌آموخته دانشکده حقوق دانشگاه تهران بود که در سال 1325 با 13 دختر دیگر وارد دانشگاه شد و دکترای خود را در سال 1341 با دفاع از رساله‌ای با عنوان «جرائم اطفال؛ طرح تأمین محاکم کیفری اطفال» دریافت کرد. منوچهریان که پروانه وکالتش را در سال 1336 دریافت کرد، از سال 1342 تا 1351 به عنوان نخستین زن سناتور در ایران فعالیت کرد و نقش مؤثری در تصویب قانون «حمایت خانواده» داشت. گفته شده پس از اختلاف با نخست‌وزیر درباره موضوع سفر زنان به خارج از کشور بدون اجازه شوهرشان، از نمایندگی در سنا استعفا داد. منوچهریان به دلیل کوشش‌های خود در زمینه حقوقی، برنده دو جایزه صلح حقوق بشر سازمان ملل در سال 1968 م. و جایزه صلح مرکز جهانی صلح از طریق حقوق در سال 1971 م. شد. وی اولین استاد زن حقوق در ایران (دانشکده حقوق دانشگاه ملی ایران) و مؤسس «اتحادیه زنان حقوق‌دان ایران» نیز بود.

توران شهریاری (بهرامی): او از زرتشتیان اهل کرمان است. ششمین وکیل بانوی ایرانی، اولین زن اقلیت‌های دینی در ایران محسوب می‌شود که به عضویت هیئت مدیره کانون وکلا درآمده است. شهریاری در سال 1331 وارد دانشکده حقوق دانشگاه تهران می‌شود و در سال 1342 با کارآموزی نزد مهرانگیز منوچهریان پروانه وکالت دریافت می‌کند. بخشی از شهرت ایشان به طبع شاعرانه و تسلط بر تاریخ اساطیر ایران برمی‌گردد. ایشان در مستند «برای آزادی» که توسط حسین ترابی درباره وقایع انقلاب سال 1357 ساخته شده، در مقابل دوربین بیان می‌کند به عنوان یک زن زرتشتی به جمهوری اسلامی رأی می‌دهم. تاکنون سه کتاب شعر با نام‌ها «گوهر»، «نگار زن» و آخرین «دیوان توران» به قلم شهریاری منتشر شده است. در کتاب «نگار زن» تصویر 48 زن ایرانی در ادوار مختلف تاریخ پنج هزار ساله ایران انتخاب شده و 48 رباعی برای این تصاویر سروده شده‌ است. بخشی از شعر ایشان با نام «ایزدبانوی رَشن» یا همان فرشته عدالت را نقل می‌کنیم: «رشن با قامت رسا و بلند/هست با عدل و داد هم‌پیوند/ایزد رشن بین مهر و سروش/چشم را بسته با لبان خموش/اوست از باستان فرشته داد/با درستی و راستی همزاد/...هست الهام‌بخش هر قاضی/تا که روح قضا شود راضی/این نماد عدالت از ایران/مظهر داد شد کنون به جهان». همچنین شعری با مطلع «به مشهد سلام و به مشهد درود/سر آریم در بارگاهش فرود» در وصف امام رضا (ع) سروده‌اند.

بتول کیهانی: زمانی که تنها 17 سال داشت به عنوان کارمند در کانون وکلا مشغول می‌شود و از بخش اداره معاضدت تا مدیریت کتابخانه، معاونت امور داخلی و مدیر داخلی کانون (در دوران کارآموزی) را با شایستگی طی می‌کند. پس از انقلاب اسلامی دچار بی‌مهری‌هایی شد، اما با دل و جان از کیان کانون دفاع کرد. در سال‌های اخیر علاوه بر چندین دور عضویت در هیئت مدیره کانون وکلای دادگستری مرکز، ریاست شعبه هفتم دادگاه انتظامی وکلا را بر عهده داشتند. ایشان مطالب ارزشمندی را در کتاب «تاریخ شفاهی وکالت در ایران» روایت کرده‌اند که به دو مورد اشاره می‌شود: در گذشته هر وقت فردی وزیر دادگستری می‌شد، اولین اقدام او مراجعه به کانون برای دیدن رئیس کانون وکلا بود. و دیگر اینکه در زمان ریاست سیدهاشم وکیل وزیری در دعوت‌نامه خطاب به ریاست کانون واژه «جناب» را قید نمی‌کند، با تذکر کتبی نایب‌رئیس، وزیر عذرخواهی کرده و دعوت‌نامه را با قید واژه جناب در ابتدای نام رئیس کانون اصلاح می‌کند. نقش خانم کیهانی در نگهبانی از کانون وکلا در روزگار دشوار و پیشبرد اخلاق وکالت زبانزد است.

نوابه اسپهبدی: از وکلای پیش‌کسوت که چندین دور عضو هیئت‌مدیره و رئیس شعبه دادگاه انتظامی کانون وکلای دادگستری مرکز بوده‌اند. کوشش‌های ایشان در تدوین اخلاق حرفه‌ای وکالت غیرقابل کتمان است. سال‌ها پیش و در زمان حیات در جشن استقلال کانون وکلای دادگستری از یک عمر فعالیت حرفه‌ای و زحمات ایشان تقدیر به عمل آمد.

هما داوودی: او اولین بانوی ایرانی است که سمت ریاست کانون وکلای دادگستری را به دست آورده‌اند. در انتخابات نخستین دوره هیئت مدیره کانون وکلای دادگستری البرز که در بهمن‌ماه سال 1390 برگزار شد، خانم داوودی به عنوان عضو هیئت‌مدیره و رئیس انتخاب شد. البته در گذشته خانم فریده غیرت به عنوان اولین زن سمت نایب‌رئیس کانون وکلای دادگستری مرکز را عهده‌دار بود و بعدها خانم لیلا رئیسی به عنوان اولین بانوی رئیس کانون وکلای اصفهان برگزیده شد.