ساختمان‌های کاهنده آلودگی هوا
راهکارهای نوین در سازه‌ها و ساخت‌وسازها با رویکرد مقابله با هوای ناسالم
در دهه‌های اخیر، شهرهای بزرگ به‌عنوان مراکز فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، نقش بسزایی در زندگی انسان‌ها ایفا کرده‌اند. با افزایش جمعیت و توسعه شهرنشینی، موضوعات محیط‌زیستی به چالش‌های جدیدی برای ساکنان این شهرها تبدیل شده‌اند. یکی از مسائل اصلی که تأثیر بسزایی بر کیفیت هوای شهرها دارد، نقش ساختمان‌ها در تولید آلودگی هواست.
کیهان زرین‌نقش-عضو اتاق فکر استان اصفهان: در دهه‌های اخیر، شهرهای بزرگ به‌عنوان مراکز فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، نقش بسزایی در زندگی انسان‌ها ایفا کرده‌اند. با افزایش جمعیت و توسعه شهرنشینی، موضوعات محیط‌زیستی به چالش‌های جدیدی برای ساکنان این شهرها تبدیل شده‌اند. یکی از مسائل اصلی که تأثیر بسزایی بر کیفیت هوای شهرها دارد، نقش ساختمان‌ها در تولید آلودگی هواست. ساختمان‌ها اگرچه خاموش‌اند اما برای تولید و بهره‌برداری از آنها آلودگی زیادی ایجاد می‌شود. ازجمله نقش‌های مهم ساختمان‌ها در تولید آلودگی هوا می‌توان به تأثیر انرژی‌های فسیلی برای سیستم‌های گرمایش، تهویه و برق که منجر به انتشار دی‌اکسید کربن (Co2) و سایر گازهای گلخانه‌ای می‌شوند، ساخت‌وسازهای بزرگ که باعث افزایش ذرات معلق در هوا و تولید مواد شیمیایی مختلف می‌شوند و تأثیر ترافیک و پارکینگ که افزایش تردد و استفاده از وسایل نقلیه سوخت‌سوز را به همراه دارد، اشاره کرد. با این وجود راهکارهایی برای حل این مسئله وجود دارد. راهکارهایی که از بستر اصول توسعه پایدار درصنعت ساختمان می‌گذرد و توانایی کاهش اثر منفی ساختمان‌ها در آلودگی هوا را دارد.
چالش آلودگی هوا یک مسئله نوظهور نیست، مشکلی است که سال‌هاست به‌عنوان یک چالش جدی برای شهرهای بزرگ مطرح است. در بخش ساختمان، افزایش تعداد ساختمان‌ها و استفاده از انرژی‌های فسیلی در فرایندهای ساختمانی عوامل اصلی تولید آلودگی هوا در محیط شهری محسوب می‌شوند. در این مقاله، به بررسی راهکارهای جدید برای تبدیل ساختمان‌ها به عوامل کاهنده آثار منفی آلودگی هوا می‌پردازیم و تجارب کشورهای توسعه‌یافته را در زمینه ساختمانسازی پایدار مورد بررسی قرار می‌دهیم. راهی اجتناب‌ناپذیر که ما نیز مجبور به گام‌برداشتن در آن هستیم.
نقش ساختمان‌ها در آلودگی هوا
روند تولید دی‌اکسید کربن در جهان روندی همواره رو به رشد است. ایران نیز متأسفانه به لحاظ تولید آلاینده‌های هوا جزء 10 کشور اول دنیا قرار دارد. در بخش ساختمان به‌عنوان یکی از حجیم‌ترین بخش‌های صنایع، آلودگی‌ها مضاعف است. تمام 10 کشور اول تولیدکننده دی‌اکسید کربن درگیر آلودگی و کیفیت پایین هوا هستند. ساختمان‌ها مسئول حدود 30 درصد از انتشار دی‌اکسید کربن به هوا و 40 درصد تمام آلودگی‌های ساخته دست بشر هستند. بنابراین موضوع توسعه پایدار در تمام سطوح خرد، متوسط و کلان اقتصادی به بخش ساختمان نیز مرتبط است و گریزی از آن نیست. این آلودگی در دو بخش تولید مصالح و ساخت ساختمان و دیگری در زمان بهره‌برداری از آن ایجاد می‌شود. در بخش ساخت، تولید سیمان و فولاد آلاینده‌ترین جزء ساختمانسازی محسوب می‌شوند به‌طوری‌که به ازای یک تن سیمان یک تن دی‌اکسید کربن وارد جو می‌شود. در بخش بهره‌برداری نیز مصرف بالای انرژی و آلاینده‌های سیستم گرمایش و سرمایش مزید بر علت است؛ بنابراین به حداقل رساندن اندازه ساختمان‌ها به خاطر کاهش تولید و مصرف مصالح و کاهش آلودگی یک توصیه عمومی در این خصوص است. اما در سطح بالاتر راهکار غلبه بر این چالش چیست؟ برای پاسخ به این سؤال قبل از همه باید بپذیریم مسئله آلودگی یک مسئله آنی نبوده که بتوان به‌سرعت آن را حل کرد. هر راهکاری نیاز به زمان دارد، البته همکاری مردم و سیاست‌های دولت نقش مهمی در کوتاه‌شدن زمان حل این معضل دارد. در اینجا به مهم‌ترین و تأثیرگذارترین راهکارهایی می‌پردازیم که کشورهای توسعه‌یافته نیز در این جهت گام‌های جدی برداشته‌اند. کشورهایی مانند دانمارک، سوئد و آلمان با استفاده از استانداردهای ساختمانسازی پایدار و افزایش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، توانسته‌اند در کاهش آلودگی هوا پیشرو باشند. همچنین، سیاست‌های حمایتی از ساختمان‌های سبز و تشویق به استفاده از فناوری‌های نوین در ساختمان‌ها نقش مهمی در این تحولات داشته‌اند. با توجه به چالش‌های آلودگی هوا، مفهوم ساختمانسازی پایدار به‌عنوان یک راه‌حل مؤثر در کاهش آثار منفی ساختمان‌ها مطرح است. استفاده از مواد بازیافتی، بهینه‌سازی مصرف انرژی و افزودن تجهیزات هوشمند به ساختمان‌ها از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و آلاینده‌های هوایی کمک کنند.
راهکارهای مهندسی
در سطح مهندسی راهکارهای عملی که پیشنهاد می‌شود به شرح زیر است:
1- طراحی پایدار و ازجمله ساختمان سبز: ساختمان‌ها با طراحی‌های سبز می‌توانند در به حداقل رساندن تأثیرات منفی بر محیط زیست کمک کنند. سقف‌های سبز، استفاده از نواحی سبز در داخل ساختمان و استفاده از مواد بازیافتی و تأسیسات کم‌مصرف ازجمله اقداماتی هستند که می‌تواند به بهبود کیفیت هوا کمک کند.
2- به‌کارگیری فناوری هوشمند در ساختمان: استفاده از فناوری هوشمند در ساختمان‌ها می‌تواند به بهینه‌سازی مصرف انرژی و کاهش انتشار گازهای آلاینده کمک کند. سیستم‌های هوشمند در تهویه، نورپردازی و سیستم‌های انرژی می‌توانند به کاهش مصرف انرژی و حفظ کیفیت هوا کمک مؤثری کنند.
3- افزایش حمل‌ونقل عمومی به جای وسیله شخصی: طراحی و تسهیل استفاده از حمل‌ونقل عمومی و کاهش وابستگی به وسایل نقلیه شخصی می‌تواند به کاهش ترافیک و انتشار آلاینده‌ها در هوا کمک کند. سیستم‌های مدیریت ترافیک مؤثر نیز می‌توانند تأثیرات منفی ساختمان‌ها را کاهش دهند. توجه داشته باشید که تعداد شایان توجهی از مشاغل وابسته به بخش ساختمان هستند.
4- استفاده از منابع انرژی پاک در ساختمان‌ها تا حد ممکن: تغییر به سوی منابع انرژی تجدیدپذیر مانند خورشید و باد می‌تواند تأثیرات مثبتی بر کاهش آلودگی هوا داشته باشد. اگرچه به خاطر انرژی ارزان در کشور به‌کارگیری منابع پاک فراگیر نشده است اما این ارزانی امروز باعث شده تا دیگر قادر به نفس‌کشیدن در شهرها نباشیم؛ بنابراین به‌کارگیری این سیستم‌ها تا حد ممکن، کمک شایانی به کاهش آلودگی‌ها می‌کند.
5- ساخت‌وساز به روش پایدار: اجرای ساختمان فقط با مقررات ملی اگرچه لازم اما کافی نیست. رعایت اصول توسعه پایدار در صنعت ساختمان می‌تواند آلودگی هوا را با کاهش چشمگیری روبه‌رو کند. برای این کار ابتدا باید از سازنده‌ها و مهندسین حوزه ساختمان شروع کرد. ساختمانسازی پایدار (sustainable construction) تنها راه آینده برای توسعه شهرها است.
راهکارهای دولتی
به منظور دستیابی به این تحولات، اقدامات جدی در دو سطح اجتماعی و سیاست‌گذاری از طرف دولت لازم است. ازجمله اقدامات مهم در این خصوص می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- ایجاد آگاهی عمومی: ایجاد آگاهی در میان جامعه درخصوص اثرات آلودگی هوا و نقش ساختمان‌ها در این آلودگی، گام اول به سوی تغییرات مثبت است. برگزاری کمپین‌های آموزشی و ترویجی درباره ساختمان‌های پایدار و استفاده از انرژی‌های پاک می‌تواند افراد را به انتخاب‌های هوشمندانه‌تر در ساختمان‌های خود ترغیب کند.
2- وضع قوانین و ایجاد سیاست‌های حمایتی: دولتها باید هم در وضع قوانین مرتبط با موضوع بسیار جدی باشند و هم در به‌کارگیری سیاست‌های حمایتی برای تشویق به ساختمانسازی پایدار و استفاده از فناوری‌های هوشمند و کاهش مصرف انرژی در ساختمان. اعطای تسهیلات مالی، ایجاد استانداردهای ساختمانی پایدار و اجرای مقررات برای کاهش انتشارات آلاینده در ساختمان‌ها ازجمله دیگر اقدامات شایان توجه دولتها در این خصوص هستند.
3- تشویق به تحقیق و توسعه: سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه فناوری‌های نوین در صنعت ساختمان می‌تواند به تولید مواد و مصالح با کارایی بالا و تکنولوژی‌های هوشمند در ساختمان‌ها منجر شود. این اقدامات می‌توانند به بهبود عملکرد انرژی ساختمان‌ها و کاهش انتشار آلاینده‌ها کمک کنند.
4- تلاش برای همکاری‌های بین‌المللی: تجربیات کشورهای توسعه‌یافته نشان می‌دهد که همکاری بین‌المللی و تبادل تجربیات در زمینه ساختمان‌های پایدار بسیار مؤثر است. تبادل دانش، تکنولوژی و مدل‌های موفق اجرائی می‌تواند به دیگر کشورها در استقرار تفکر پایداری در صنایع و در ارتقای کیفیت هوا کمک کند.
نتیجه
نقش ساختمان‌ها در تولید آلودگی هوا یک چالش جدی برای افرادی است که در شهرهای بزرگ زندگی می‌کنند. با اتخاذ راهکارهای هوشمندانه مانند استفاده از انرژی‌های پاک، طراحی ساختمان‌های سبز و ترویج حمل‌ونقل عمومی، می‌توان به بهبود کیفیت هوا و کاهش آلودگی در شهرها کمک کرد. این اقدامات نه‌تنها به سلامت انسان‌ها بلکه به حفظ محیط زیست نیز کمک خواهند کرد. تحول ساختمان‌ها به عوامل کاهنده آثار منفی آلودگی هوا نیازمند همکاری میان دولتها و جامعه است. با توجه به تجربیات مثبت کشورهای توسعه‌یافته و اجرای راهکارهای نوین، می‌توان انتظار داشت که این همکاری به بهبود کیفیت هوا و حفظ محیط زیست کمک کند. بهینه‌سازی ساختمان‌ها به لحاظ پایداری و کاهش تأثیرات منفی آنها بر کیفیت هوا و محیط زیست امروز یک الزام است. اتخاذ اقداماتی مانند استفاده از انرژی‌های پاک، طراحی ساختمان‌های سبز و افزایش حمل‌ونقل عمومی در کنار وضع قوانین صحیح و حمایتی دولت در راستای موضوع، می‌تواند به بهبود وضعیت آلودگی هوا و کاهش تأثیرات منفی شهرها کمک شایانی کند.
