بازچرخانی آب گرفتار کمبود سرمایه

عاطفه علیان: تشدید بحران آب و فرونشست زمین در اصفهان چاره‌ای جز تصفیه فاضلاب و استفاده مجدد از آن باقی نگذاشته است؛ فرایندی که در اصطلاح به آن بازچرخانی آب می‌گویند؛ اما متولیان آب و فاضلاب استان اصفهان می‌گویند که چالش اصلی در این زمینه کمبود سرمایه است.

این در حالی است که با افزایش حجم فاضلاب شهری و نوآوری در تصفیه آن، کشورهای جهان کوشش درخورتوجهی در زمینه تصفیه فاضلاب، استخراج مواد مغذی و انرژی ناشی از جریان پسماندهای شهری انجام داده‌اند.

تخمین‌ها حاکی از آن است که سالانه 380 میلیارد مترمکعب پساب در سراسر جهان تولید می‌شود که این حجم بیش از پنج برابر حجم آب سالانه از آبشارهای نیاگارا است. پیش‌بینی می‌شود تولید فاضلاب در سطح جهان تا سال 2030 و 2050 به ترتیب 470 و 575 میلیارد مترمکعب افزایش یابد. در ‌این ‌میان مواد مغذی اصلی موجود در فاضلاب شامل سالانه 16.6 میلیون تن ازت، سه میلیون تن فسفر و 3.6 میلیون تن پتاسیم است که در سراسر جهان یافت شده است. تصفیه کامل مواد مغذی از فاضلاب 13.4 درصد از تقاضای جهانی این مواد را کشاورزی جبران می‌کند.

از سال 1364 قوانین و برنامه‌های اجرائی برای بازچرخانی فاضلاب ایران مطرح شده است که آخرین آنها در سال گذشته با عنوان دستورالعمل مشارکت عمومی-خصوصی برای طرح‌های بازتخصیص آب با جایگزینی پساب و کاهش هدررفت آب است.

سعید شمسایی، مدیر دفتر مطالعات و بررسی‌های فنی فاضلاب استان اصفهان، می‌گوید که «در استان اصفهان بالغ بر هشت هزار کیلومتر شبکه فاضلاب است که سه هزار کیلومتر آن در شهر اصفهان جانمایی شده که به طور متوسط 92 درصد شهر اصفهان به شبکه فاضلاب مجهز است و این مقدار در استان اصفهان بالغ بر 67 درصد تخمین زده می‌شود. از بالادست رودخانه زاینده‌رود تا تالاب گاوخونی چهار زون برای توسعه شبکه فاضلاب تعریف شده است که کشاورزی غیرمثمر، تزریق پساب به آب‌های سطحی، صنعت، بیابان‌زدایی و تزریق پساب به آبخوان هدف‌گذاری شده است که در‌حال‌حاضر تزریق پساب به آبخوان در استان اصفهان اجرا نمی‌شود. این نکته را تأکید می‌کنم که پساب خروجی در 31 تصفیه‌خانه فعال در استان اصفهان زیر نظر استانداردهای محیط زیست و بهداشت محیط تولید می‌شود و پس از آنکه تصفیه پساب در تصفیه‌خانه‌ها انجام شد، متناسب با هدف تعریف‌شده بهره‌برداری می‌شود».

او ادامه می‌دهد: «در تابستان سال گذشته دستورالعمل مشارکت عمومی-خصوصی برای طرح‌های بازتخصیص آب با جایگزینی پساب و کاهش هدررفت آب از سمت وزارت نیرو به آبفای استان اصفهان ابلاغ شد. اهداف این طرح توسعه بازار آب و پساب، تحقق نسبی خودگردانی شرکت‌های آب و فاضلاب، تسهیل در جایگزینی پساب باکیفیت در بخش صنعت و شهرداری‌ها، جلوگیری از آلودگی منابع آب، توسعه بازچرخانی آب در فرایندهای صنعتی و مصارف با کاهش برداشت از منابع آبی، تغذیه آبخوان‌های آبرفتی از پساب برای کاهش فرونشست زمین و ایجاد پنجره واحد در زمینه سرمایه‌گذاری بخش خصوصی است».

مدیر دفتر مطالعات و بررسی‌های فنی فاضلاب استان اصفهان با اشاره به اینکه عمر تصفیه‌خانه‌های پساب در استان اصفهان به نیم‌قرن می‌رسد، توضیح می‌دهد: «در‌حال‌حاضر 31 تصفیه‌خانه در استان اصفهان بالغ بر شش مترمکعب در ثانیه پساب تولید می‌کنند که از این مقدار دو مترمکعب پساب در اختیار صنعت قرار می‌گیرد که پس از انجام فرایند تکمیلی در چرخه تولید قرار دهند و دو مترمکعب هم برای کشاورزی غیرمثمر بهره‌برداری می‌شود. کیفیت پساب خروجی متناسب با استانداردهای محیط زیست و بهداشت است که بر اساس‌این در بخش‌های تعریف‌شده در ابلاغیه وزارت نیرو استفاده می‌شود. برای نمونه پساب تولیدی در تصفیه‌خانه جنوب اصفهان وارد رودخانه زاینده‌رود می‌شود و پساب تولیدی در تصفیه‌خانه شمال اصفهان برای مصرف در کشاروزی غیرمثمر بهره‌برداری می‌شود».

شمسایی درباره علت توسعه‌نیافتگی شبکه فاضلاب در برخی مناطق استان اصفهان از همکاری‌نکردن شهرداری انتقاد کرده و می‌گوید: «در مناطقی که شبکه فاضلاب موجود نیست و اقدامی برای توسعه شبکه فاضلاب انجام نشده است، شهرداری‌ها مسئول فاضلاب‌ها هستند و در آیین‌نامه جدید وزارت نیرو مقرر شده که در قرارداد بیع متقابل آبفا با شهرداری بتوانیم نسبت به تأمین اعتبارات ارزی و ریالی لازم در توسعه تصفیه‌خانه پساب شهری اقدام کنیم. ضمن اینکه تکنولوژی تصفیه‌خانه فاضلاب، خارجی است و نیازمند تأمین اعتبارات مالی ارزی و ریالی است و در این زمینه با مشکلاتی روبه‌رو هستیم و امیدواریم در شرایط موجود که با تغییر اقلیم آب‌وهوا و کاهش بارندگی‌ها مواجه هستیم، بتوانیم با بازچرخانی آب مانع از هدررفت آب خام شویم که چاره‌ای جز این نیست».