فاجعه‌‌ای که در سودان می‌گذرد
تقدیر و سرنوشت قاره آفریقا با پیچیدگی‌های سیاسی، قومی، زبانی، دینی و مذهبی رقم خورده است. امروزه آفریقا متشکل از 54 کشور (با احتساب دو نیمچه کشور صحرای غربی و سومالی‌لند) است. بیش از یک‌میلیارد‌و 550 میلیون نفر در قاره آفریقا سکونت دارند؛ یعنی در حال حاضر نزدیک به 20 درصد جمعیت کل جهان در این قاره ساکن است.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
تقدیر و سرنوشت قاره آفریقا با پیچیدگی‌های سیاسی، قومی، زبانی، دینی و مذهبی رقم خورده است. امروزه آفریقا متشکل از 54 کشور (با احتساب دو نیمچه کشور صحرای غربی و سومالی‌لند) است. بیش از یک‌میلیارد‌و 550 میلیون نفر در قاره آفریقا سکونت دارند؛ یعنی در حال حاضر نزدیک به 20 درصد جمعیت کل جهان در این قاره ساکن است. ساختار سنی جوان و رشد درخور توجه جمعیت قاره آفریقا، دیگر مشخصه جمعیت این قاره است. پیش‌بینی می‌شود با توجه به رشد جمعیت و جوانی ساختار جمعیت این قاره، در 25 سال آینده جمعیت آن بالغ بر دو‌و‌نیم میلیارد نفر شود.
قاره آفریقا سرزمین سکونت اقوام و قبایل مختلفی است که به صورت پیچیده و درهم‌تنیده‌ای در گستره این قاره پراکنده هستند. نزدیک به سه هزار گروه قومی با بیش از دو هزار زبان متفاوت در قاره آفریقا وجود دارد؛ یعنی حدود یک‌سوم زبان‌های جهان در این قاره گویشور دارند. حضور استعمار اروپایی و عثمانی در این قاره، به‌علاوه ویژگی‌های اقلیمی، انسانی، سیاسی، فرهنگی و مذهبی، ساختار نامتجانس و پیچیده‌ای را ایجاد کرده است. تشکیل کشورهای مصنوعی با مرزهای مصنوعی‌تر بر این پچیدگی‌ها افزوده است. این وضعیت موجب بی‌ثباتی گسترده‌ای در این قاره بزرگ و با‌اهمیت شده است. بر‌اساس یک بررسی علمی، از مجموع 832 کودتای نظامی که از سال 1950 تا 2023 در جهان روی داده، حدود 413 کودتا یا نیمی از کودتاهای جهان در این دوره در قاره آفریقا رخ داده است. قاره آفریقا به دلیل این ویژگی‌های، یکی از مناطق مستعد جنگ و درگیری‌های داخلی با احتمال زیاد است. در نتیجه، در همین دوره زمانی، یعنی از 1950 به بعد، حدود 35 درصد از جنگ‌های داخلی جهان با تراکم بالاتر درگیری در قاره آفریقا روی داده است.
سودان یکی از کشورهای بزرگ و راهبردی قاره آفریقا‌ست. سودان با مساحتی نزدیک به یک‌میلیون‌و 886 هزار کیلومتر مربع، سومین کشور پهناور قاره آفریقا محسوب می‌شود و با جمعیتی نزدیک به 50 میلیون نفر، پس از نیجریه و اتیوپی، سومین کشور پرجمعیت قاره است. سودان به دلیل موقعیت ارتباطی میان قاره آفریقا و کشورهای عربی، تنوع فوق‌العاده‌ای از گروه‌های زبانی و قومی و قبایل متنوع دارد؛ به‌گونه‌ای که در یک نگاه کلی، جمعیت سودان به دو گروه عرب سودانی و گروه آفریقایی غیر‌عرب تقسیم می‌شود که در مجموع بیش از 500 گروه قومی در این کشور مستقر هستند و برآورد می‌شود بیش از 400 زبان هم در سودان گویشور دارند.
از ابتدای استقلال سودان از انگلیس و مصر در سال 1956 تاکنون، بیش از 15 اقدام به کودتا یا کودتای موفق در آن روی داده است. کودتای جعفر نمیری در 1969 و کودتای عمر البشیر در 1980 از شناخته‌شده‌ترین کودتاهای موفق این کشور آفریقایی هستند. جنگ‌های داخلی سودان در قاره آفریقا به عنوان طولانی‌ترین و مرگ‌بارترین جنگ‌های داخلی این قاره و جهان شناخته می‌شوند که تجزیه سودان جنوبی یکی از نتایج این درگیری‌های خونین داخلی است.
از همان ابتدای استقلال سودان تا 1972، جنگ میان دولت عمدتا عرب و مسلمان با شورشیان جنوب سودان استمرار داشت. دوره دوم جنگ‌های سودان از 1983 تا 2005 به مدت 22 سال استمرار داشت که بیش از دو میلیون نفر کشته و چهار میلیون نفر آواره بر جای گذاشت و در سال 2011 سودان تجزیه و سودان جنوبی از آن کشور جدا شد. ضمن آنکه از 2003 تاکنون نیز منطقه دارفور شاهد جنگ داخلی قومی است. همچنین از سال 2023 تاکنون نیز شاهد جنگی تمام‌عیار بین ارتش سودان (SAF) و نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) در خارطوم هستیم. نیروهای پشتیبانی سریع که از حمایت برخی کشورهای قدرتمند و نیز حمایت آشکار امارات متحده عربی برخوردار است، دیدگاه‌های عرب-اسلامی‌گرایانه دارد. سودان در وضعیت کنونی به چند بخش تقسیم شده است؛ بخش شمالی و شرقی تحت کنترل ارتش سودان و بخش غربی و مرکزی نیز در کنترل نیروهای پشتیبانی سریع قرار دارد. دیگر گروه‌های مسلح و شورشی نیز بر دیگر بخش‌های سودان سیطره دارند. برآورد می‌شود بر اثر جنگ‌های داخلی طولانی سودان تاکنون نزدیک به سه میلیون نفر کشته و میلیون‌ها نفر نیز زخمی شده‌اند. همچنین برآورد می‌شود در سال‌های اخیر بیش از هشت میلیون نفر در داخل سودان آواره شده و بیش از دو میلیون نفر به کشورهای همسایه پناه برده‌اند. برخی برآوردها حاکی از صدها میلیارد دلار خسارت ناشی از جنگ‌های داخلی گسترده در سودان است. با جدایی سودان جنوبی، بیش از 25 درصد از قلمرو سودان تجزیه و 20 درصد جمعیت سودان نیز در قلمرو سودان جنوبی قرار گرفت. بیش از 75 درصد از ذخایر نفت سودان نیز در قلمرو سودان جنوبی قرار داشت.
سودان جنوبی نیز پس از تجزیه از سودان، در 14 سال گذشته شاهد جنگ‌های داخلی بر سر رقابت‌های قومی و قبیله‌ای، کنترل منابع نفت و دیگر عوامل بوده که تلفات درخور توجهی بر جای گذاشته و در نتیجه این کشور جدید و جنگ‌زده در ساختن یک ملت دچار شکست عمیقی شده است. در درگیری‌های قومی و سیاسی سودان جنوبی نیز افزون بر قحطی و صدمات و مرگ‌و‌میر ناشی از آن، بیش از 400 هزار نفر کشته و حدود یک‌سوم جمعیت یعنی چهار میلیون نفر آواره شده‌اند. سودان جنوبی، یعنی کشوری که در 14 سال گذشته از سودان تجزیه شد، با وجود منابع فراوان نفت، این روزها یکی از فقیرترین و جنگ‌زده‌ترین مناطق جهان محسوب می‌شود.
در روزهای گذشته، الفاشر، مرکز ایالت دارفور شمالی، پس از عقب‌نشینی ارتش سودان به دست نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) به رهبری محمد حمدان دقلو، یعنی نیروهای مورد حمایت امارات افتاده است. این شهر در 18 ماه گذشته در محاصره نیروهای پشتیبانی سریع قرار داشت و بالاخره سقوط کرد. گزارش‌های خبری حاکی از خشونت و قتل‌عام شهروندان در الفاشر است. با وجود گسترش دامنه درگیری‌ها و خشونت‌های سازمان‌یافته علیه غیرنظامیان، تاکنون برای آتش‌بس و حل‌وفصل مسائل سودان راه‌حلی غیر‌نظامی پیدا نشده است. این در حالی است که دامنه شکاف‌های زبانی و قومی در سودان روز به روز در حال گسترش است. آنچه در سودان در حال بروز است، نوک کوه یخی است که بر شانه تعارضات قومی و دمیدن بر قوم‌گرایی و نفرت‌پراکنی‌های قومی، زبانی و دینی استوار شده است. جهان در حالی ربع قرن بیست‌و‌یکم را پشت سر می‌گذارد که مباحث قومی به یکی از مهم‌ترین متغیرهای مؤثر بر جنگ و خونریزی بدل شده‌اند. آنچه در این روزهای خونین در سودان می‌گذرد، سنگینی هراس و اضطراب بزرگی بر وجدان بشریت است. آیا نهادهای آفریقایی یا سازمان‌های بین‌المللی چشمان خود را بر وقایع سودان همچنان بسته نگه می‌دارند؟ در سودان، انسانیت قربانی افراطی‌گری قومی، زبانی و دینی شده است؛ آیا مجالی برای تجدیدنظر در این مسیر خون‌بار فراهم می‌شود؟ آیا در کنار مسائل حاد امروز جهان، جایی هم برای توجه به رنج و آلام شهروندان سودانی تعریف می‌شود؟ آیا رسانه‌های جهان به وظایف حرفه‌ای خود در قبال سودان عمل می‌کنند؟
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
