گزارشی از ترکیه، یک ماه بعد از فاجعه

از اواخر هفته قبل، مشغول بازدید و مطالعه میدانی در منطقه زلزله‌زده ترکیه و شمال سوریه هستم. یک ماه پیش زمین‌لرزه‌های متوالی جنوب شرق ترکیه و شمال غرب سوریه را لرزاند و ویرانی و دل‌شکستگی را برای میلیون‌ها نفر به جا گذاشت. آمار تلفات در ترکیه 46 هزار نفر و در سوریه حدود هشت هزار نفر اعلام شد (سرجمع حدود 52 هزار نفر). با این وجود، ارزیابی‌ها از احتمال کشته‌شدن حدود 70 تا 80 هزار نفر خبر می‌دهد. یک ماه بعد هنوز انتظار می‌رود شمارش دقیق تعداد قربانیان حتی بیشتر شود؛ زیرا هنوز تعداد زیادی قربانی شناسایی نشده‌اند. بسیاری از مردم هنوز به‌طور رسمی به عنوان مرده ثبت نشده‌اند؛ زیرا بازماندگان همچنان به دنبال عزیزان خود هستند. بازماندگان با غم از‌دست‌دادن عزیزان‌شان و تخریب خانه و محله‌شان زندگی می‌کنند. بستر زندگی آنها در حین جست‌وجوی سرپناه، غذا و مراقبت‌های پزشکی ویران شده است.

نزدیک به 960 هزار نفر برای اقلام غیرخوراکی ازجمله واحدهای مسکونی، اجاق گاز، ملافه، لباس زمستانی و اقلام بهداشتی در هشت استان آسیب‌دیده در جنوب شرقی ترکیه تماس گرفته‌اند. تا ششم مارس 2023، یک ماه بعد از زلزله، بیش از 140 کامیون حامل کمک‌های بشردوستانه از زمان زلزله وارد شمال غرب سوریه شده‌اند. 214 هزار ساختمان فروریخته یا در معرض خطر فروریختن قرار دارند. میلیون‌ها نفر همچنان به کمک فوری نیاز دارند. تلفات و خسارات از 11 استان ترکیه گزارش می‌شود.

صدها هزار نفر هنوز به سرپناه و سرویس بهداشتی کافی نیاز دارند و درخواست یک میلیارد دلار برای کمک به بازماندگان تنها 10 درصد تأمین می‌شود که مانع از تلاش‌ها برای مقابله با بحران انسانی می‌شود. در سوریه کشته‌ها و تخریب‌ها عمدتا در شمال غرب کشور بوده که تحت کنترل شورشیان است. بر اساس آمار دولت ترکیه، حدود دو میلیون نفر از بازماندگان اسکان موقت داده شده‌اند یا از منطقه ویران‌شده زلزله تخلیه شده‌اند. حدود 1.5 میلیون نفر در چادرها اسکان داده شده‌اند و 46 هزار نفر دیگر به خانه‌های کانتینری منتقل شده‌اند. بقیه هم در خوابگاه‌ها و مهمانخانه‌ها زندگی می‌کنند. سازمان ملل درخواست فوری 397.6 میلیون دلار برای کمک به زلزله‌زدگان سوریه و درخواست یک میلیارد دلار برای قربانیان در ترکیه برای تأمین نیازهای اضطراری مانند غذا، حفاظت، آب آموزشی و سرپناه به مدت سه ماه کرد. ترکیه کشوری بوده است که در چند سال گذشته از چهار میلیون آواره سوری حمایت کرده است. بر اساس گزارش آژانس پناهندگان سازمان ملل متحد، بیش از 1.74 میلیون پناهنده در 11 استان زلزله‌زده ترکیه زندگی می‌کنند. حدود 40 هزار سوری در ترکیه برای بررسی دارایی‌های خانوادگی یا اقتصادی مانند زمین یا مسکن که ممکن است بر اثر زلزله آسیب دیده باشد، به خانه بازگشته‌اند.

بلافاصله پس از زلزله، اندوه بازماندگان با خشم آمیخته شد. مردم شروع به این سؤال کردند که چطور ممکن است این همه ساختمان که ظاهرا ضدزلزله هستند به سادگی فرو ریخته باشند و تقصیر را به گردن مقامات انداختند و آنها را به سهل‌انگاری متهم کردند.

به نظر می‌رسد که شرکت‌های ساختمانی از قوانین ایمنی ساختمان پیروی نکرده‌اند. تا به امروز، نزدیک به هزار نفر به‌طور رسمی مظنون به نقض مقررات ساخت‌وساز هستند. حداقل 235 نفر دستگیر شده‌اند، 330 نفر تحت نظارت قضائی و چهار نفر در بازداشت موقت هستند. حکم دستگیری ۲۷۰ مظنون دیگر نیز صادر شده است. از پیمانکاران، پنج نفر به خارج از کشور فرار کرده‌اند، 

82 نفر تا حالا آزاد شده‌اند و 32 نفر نیز فوت کرده‌اند.

سازمان مدیریت سوانح و شرایط اضطرار ترکیه (آفاد) حداقل از سال 2010 درباره عواقب فاجعه‌بار احتمالی یک زلزله هشدار داده بود. همچنین از سال 2019 تا 2021 برنامه‌هایی را برای کاهش ریسک ناشی از سوانح تهیه کرده بود. در سال 2020 یکی از این طرح‌ها پیش‌بینی می‌کرد که زلزله‌ای به بزرگای 7.5 در استان قهرمان‌مراش رخ دهد. این پیش‌بینی در ششم فوریه محقق شد.

براساس گزارش یونیسف، حدود پنج میلیون کودک بر اثر زلزله آسیب دیده‌اند. در اول مارس، وزارت خانواده و خدمات اجتماعی ترکیه اعلام کرد که از هزارو 911 کودک نجات‌یافته از خرابه‌ها که نیازی به مداخله پزشکی سنگین نداشته‌اند، هزارو 543 کودک به خانواده‌های خود بازگردانده شده‌اند. تقریبا صد مورد تحت مراقبت خود وزارتخانه هستند و هویت 81 مورد هنوز شناسایی نشده‌ است.

این وزارتخانه گزارش‌هایی مبنی بر تحویل برخی از کودکان به گروه‌ها و انجمن‌های دینی رسمی را رد کرد. هالک تی‌وی (یک تلویزیون منتقد دولت) گزارش داده است که 60 کودک در سه ساختمان در منطقه بیکوز استانبول -ظاهرا زیر نظر گروه‌های دینی- قرار گرفته‌اند.

با توجه به اینکه ترکیه برای انتخابات ریاست‌جمهوری و پارلمانی در سال جاری میلادی آماده می‌شود، دولت در معرض انتقاد قرار گرفته است. این کمپین انتقادی پس از زلزله برای مدت کوتاهی قطع شد، اما اکنون به نظر می‌رسد که به‌طور جدی دوباره شروع شده است.

در اول مارس2023، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه در یک سخنرانی از مخالفان انتقاد کرد و گفت انتخابات 14 می ‌برگزار می‌شود و اعلامیه‌ای را که در ژانویه قبل از فاجعه زلزله داده بود مجددا مورد تأکید قرار داد. هنوز مشخص نیست که رأی‌گیری در شهرهایی که بیشترین تأثیر را از زلزله داشته‌اند، چگونه برگزار می‌شود. پیشنهاد شده است که رأی‌دهندگان مناطق زلزله‌زده می‌توانند در شهرهای دیگر رأی خود را برای انتخابات ریاست‌جمهوری به صندوق بیندازند اما برای انتخابات مجلس چنین نخواهد بود.

کار بزرگ بازسازی در حالی انجام می‌شود که ترکیه در بحبوحه یک بحران اقتصادی قرار دارد. بانک جهانی تخمین زده است که این زلزله 34.2 میلیارد دلار خسارت فیزیکی مستقیم -معادل چهار درصد از تولید ناخالص داخلی ترکیه در سال 2021- وارد کرده است. بر اساس آمار اداره آمار ترکیه، حدود 14 میلیون نفر در 

11 شهر اصلی منطقه زلزله‌زده زندگی می‌کنند. اقتصاد منطقه‌ای که حدود 9.8 درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را تشکیل می‌دهد، بر پایه کشاورزی و دامپروری و نیز منسوجات، فولاد و انرژی استوار است.

آواربرداری، تعمیر ساختمان‌های مسکونی و زیرساخت‌های آسیب‌دیده، ساخت خانه‌های جدید و کمک مالی دولتی 

2.5 میلیارد دلاری در مجموع به 48.7 میلیارد دلار می‌رسد. از این مبلغ 27 میلیارد دلار صرف ساخت مسکن جدید می‌شود. این تخریب منجر به افزایش تقاضا برای بسیاری از محصولات و خدمات می‌شود که به نوبه خود باعث افزایش تورم می‌شود که در حال حاضر بالاست. تورم تا پایان سال 2023 به حداقل 50 درصد خواهد رسید.

آزادی بیان و مطبوعات پس از زلزله در ترکیه محدودتر شده است. شورای عالی رادیو و تلویزیون پیش از این جریمه‌هایی به مبلغ حدود هشت میلیون لیره ترکیه (حدود 397 هزار یورو / 426 هزار دلار) برای سه شبکه تلویزیونی به دلیل پوشش این فاجعه اعمال کرده است. هواداران باشگاه‌های بزرگ فوتبال فنرباغچه و بشیکتاش که اخیرا از اردوغان و دولتش خواسته‌اند استعفا دهند، از حضور در رویدادهای ورزشی منع شده‌اند و تیم‌ها در استادیوم‌های خالی بازی می‌کنند.

در هفته‌های پس از فاجعه، اطلاعات کمتری از سوریه به دست آمده است و بسیاری پس از سال‌ها جنگ در مکان‌های مخاطره‌آمیزی زندگی می‌کنند. سازمان ملل تخمین زده است که حدود 8.8 میلیون نفر تحت اثر این زمین‌لرزه‌ها قرار گرفته‌اند که بسیاری از آنها اکنون بی‌خانمان هستند. به‌طور رسمی، این کشور پنج‌هزارو 900 مرگ را گزارش کرده است، اما رقم واقعی احتمالا بسیار بیشتر است.

با مسدودشدن مرزهای بین‌المللی، بسیاری از سوری‌ها در چند روز اول پس از زلزله هیچ کمکی دریافت نکردند. اگرچه کمک‌ها اکنون به سوریه ارسال می‌شود، اما به مردم آسیب‌دیده نمی‌رسد. بخش بزرگی از منطقه زلزله‌زده تحت کنترل کامل دولت نیست. شهر ادلب که درواقع آخرین پایگاه شورشیان و محل زندگی بیش از دو میلیون نفر است، عمدتا توسط شبه‌نظامیان اسلام‌گرا کنترل می‌شود. ناظران گفته‌اند کمک‌های رسمی به اینجا نمی‌رسد. پیش از زمین‌لرزه‌ها، حدود 1.8 میلیون آواره در چادرها، پناهگاه‌ها و خانه‌های موقت در شمال غرب سوریه زندگی می‌کردند. در حال حاضر، بسیاری مجبور به زندگی در خارج از منزل در دمای سرد زمستان هستند.