شهرسازی آلاینده

سعید معنوی-نایب‌رئیس انجمن صنفی مهندسان مشاور معمار و شهرساز: وقتی از آلودگی هوا صحبت می‌شود، توجه‌ها یا به اگزوزهای وسایل نقلیه معطوف می‌شود یا به دودکش کارخانه‌ها و نیروگاه‌ها؛ اما آلودگی هوا یک بُعد مغفول بسیار مهم دارد و آن شهرسازی است. نقش شهرسازی در آلودگی هوا را در چند وجه می‌توان تحلیل کرد.

نخست، مسئله کریدورهای جریان هواست که در شهر تهران در غرب و شمال آن قرار دارد و انسداد آن با بلندمرتبه‌سازی‌ها به‌ویژه در مناطق یک و ٢٢ از عوامل رکود جریان هوا و ماندگاری آلودگی است.

دوم، موضوع رابطه شبکه و کاربری است. در مسئله تردد شهری، بخش مهمی از آن به گسیختگی نظام کاربری شهری بر‌می‌گردد که مقیاس سفرها را طولانی می‌‌کند. راهکارهایی همچون سوپربلوک‌ها، محله‌گرایی، تقویت اختلاط کاربری و TOD می‌تواند این چالش را تعدیل کند. در امتداد این بحث، شهر هوشمند هم مطرح است که می‌تواند بخشی از سفرها را حذف کند.

سوم، موضوع تأمین سرانه فضای سبز است که بنا بر قانون هوای پاک باید ١۵ مترمربع به ازای هر نفر باشد که در شهرهای با آلودگی ویژه نظیر تهران، اراک، اهواز و تبریز باید توجه ویژه‌تری شود و علاوه بر سرانه که در سطح محاسبه می‌شود، به‌عنوان پشتیبان باید از ظرفیت فضای سبز بام و بر به صورت حداکثری بهره برد. فضای سبز عمودی نمی‌تواند جایگزین سرانه‌های سبز سطح شود، بلکه باید پشتیبان آن باشد.

چهارم، مسئله عوامل اثرگذار بر گرمایش زمین و تغییر اقلیمی در شهرسازی است. نحوه تأمین انرژی، نوع بافت شهری، مصالح به‌کاررفته در ساختمان‌ها و سازه‌های شهری، همگی بر این موضوع مؤثر هستند. اتکای شهرها به سوخت فسیلی بر گرمایش بسیار مؤثر است. ایران رتبه هفتم را در گرمایش زمین در جهان دارد و در قعر جدول اقدامات برای مقابله با تغییرات اقلیمی قرار دارد. شهرهای فشرده (compact city) که تهران یکی از فشرده‌ترین شهرهاست، جزیره‌های حرارتی هستند و باید از فشردگی اجتناب کرد. مصالح سیمانی و مصالح متکی بر نفت، پلاستیک و در کل مصالح غیرتجدیدپذیر و غیربازیافتی و فقدان چرخه‌های مناسب بازیافت مصالح ساختمانی نیز بر گرمایش مؤثر هستند.

یک الگوی مطرح اکنون در جهان از‌جمله ایالات متحده آمریکا، الگوی بازسازی سبز است که در آمریکا به Green new deal یا همان توافق سبز نوین شهرت دارد. توافق سبز نوین الگویی برای بازسازی شهرها و زیرساخت‌ها بر اساس اقتصاد بدون کربن است که هم به محیط زیست یاری می‌رساند و هم رونق اقتصادی را به دنبال دارد. در ایران نیز برنامه راهبرد ملی تغییر اقلیم وجود دارد و می‌تواند مبنایی شود تا با توجه به مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران برای برنامه‌ریزی درباره الزامات اجرائی این برنامه، شهرسازی در خدمت یک برنامه بازسازی سبز قرار گیرد. برنامه‌ای که هم مسائل محیط‌زیستی شهرها را بهبود می‌بخشد و می‌تواند در راستای zero carbon city (شهرهای بدون کربن) عمل کند و هم رونق اقتصادی و اشتغال ایجاد کند و هم سرمایه‌ها را به جای سوداگری مستغلات به سمت بهبود کیفیت زندگی ببرد.