غم مدرسه

 مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در ۱۸ دی‌ماه امسال گزارشی را با عنوان «بررسی روند ترک تحصیل و بازماندگی از تحصیل در آموزش و پرورش» منتشر کرده که داده‌های آماری حدفاصل سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۰ را بررسی کرده است. آمارهای این گزارش نشان می‌دهد وضعیت ترک تحصیل و بازماندگی از تحصیل در ایران روندی صعودی داشته است. بر اساس این گزارش، تنها در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ چیزی حدود هشت درصد کل دانش‌آموزان کشور در سر کلاس‌های درس حضور نداشتند. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس به بررسی روند دو شاخص ترک تحصیل از سال تحصیلی 1393-1394 تا 1400-1401 پرداخته است.

بازماندگی از تحصیل و ترک تحصیل یکی از اصلی‌ترین چالش‌های نظام آموزش و پرورش ایران است که در سال‌های اخیر، به‌ویژه پس از همه‌گیری کووید‌19 و غیرحضوری‌شدن آموزش‌ها، رشد چشمگیری داشته است. طبق آخرین آمارهای اعلامی از سوی وزارتخانه آموزش و پرورش در سال تحصیلی 1400-1401 هرچند تلاش‌هایی برای جذب بازماندگان و تارکان از تحصیل و کاهش آمار نسبت به سال تحصیلی 1399-1400 انجام شده است، اما همچنان بیش از 911 هزار نفر در مقاطع مختلف از تحصیل بازمانده‌اند و 279 هزار دانش‌آموز نیز ترک تحصیل کرده‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که پنج استان سیستان‌و‌بلوچستان، خراسان رضوی، تهران، خوزستان و آذربایجان غربی دارای بیشترین فراوانی مطلق بازماندگان از تحصیل هستند. همچنین استان‌های سیستان‌و‌بلوچستان، خراسان رضوی، خوزستان، آذربایجان غربی و کرمان نیز به ترتیب دارای بیشترین آمار تارکان از تحصیل در سال 1400-1401 هستند. در این گزارش تأکید شده که اطلاعات مرتبط با این دو شاخص در سال‌های قبل از 1393 در سالنامه‌های آماری وزارت آموزش و پرورش وجود ندارد. در ادامه نگاهی داریم به چند عدد و رقم مهم از این گزارش که متن کاملش در وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی منتشر شده است.

چند عدد و رقم تکان‌دهنده

آنچه در اعداد و ارقام گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس به وضوح دیده می‌شود، روند صعودی ترک تحصیل یا بازماندگی از تحصیل است. مطابق این گزارش، تعداد کل افراد بازمانده از تحصیل در سال تحصیلی 1394- 1395 برابر 777هزارو 862 نفر است که در سال تحصیلی 1400-1401 با 26 درصد رشد به 911هزارو 272 نفر افزایش یافته است. طبق گزارش سال تحصیلی 1400-1401‌، پنج استان سیستان‌و‌بلوچستان، خراسان رضوی، تهران، خوزستان و آذربایجان غربی دارای بیشترین فراوانی مطلق بازماندگان از تحصیل هستند. از این میان، استان سیستان‌و‌بلوچستان وضعیت بغرنجی دارد؛ به نحوی که از سال تحصیلی 13914- 1395 تاکنون بیشترین فراوانی مطلق و نسبی را در شاخص مذکور دارد و در سال تحصیلی 1400-1401 تعداد 145هزارو 340 کودک بازمانده از تحصیل دارد. همچنین تعداد دانش‌آموزان ترک تحصیلی در سال تحصیلی 1393-1394 برابر با 347هزارو 203 نفر بوده که با کاهش ۱۹.۶‌درصدی در سال تحصیلی 1400-1401 به 279هزارو 19 نفر رسیده است. با‌این‌حال، آمار دانش‌آموزان ترک‌‌‌‌تحصیل دوره متوسطه اول در بازه زمانی پیش‌گفته رو به رشد بوده؛ به نحوی که در شاخص مذکور از 60 هزار نفر به بیش از 154 هزار نفر افزایش یافته است. استان‌های سیستان‌‌و‌بلوچستان، خراسان رضوی، خوزستان، آذربایجان غربی و کرمان به ترتیب دارای بیشترین آمار تارکان از تحصیل در سال ۱۴۰0-۱۴۰1 هستند.یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد نرخ جذب بسیار ناچیز کودکان بازمانده از تحصیل در کنار تعداد بالای ترک تحصیل سالانه (از ۳۴۷ هزار نفر تا ۲۷۰ هزار نفر) سبب شده است روند بازماندگی از تحصیل در نظام آموزش و پرورش تا سال 1399-۱۴۰۰ رو به رشد باشد. از سوی دیگر متأسفانه جمعیت ترک‌‌ تحصیل در دوره ابتدایی و متوسطه اول (دوره آموزش و پرورش عمومی) از سال تحصیلی ۱۳۹3-۱۳۹4 تا سال تحصیلی ۱۳۹8-۱۳۹9 رو به افزایش نهاده است که این موضوع به تشدید روند بازماندگی از تحصیل خواهد انجامید.

بازماندگی از تحصیل

تعداد کل افراد بازمانده از تحصیل در سال تحصیلی ۱۳۹4-۱۳۹5 برابر 777هزارو 862 نفر است که در سال تحصیلی ۱۴۰0-۱۴۰1 با ۱۷.۱۵ درصد رشد، به 911هزارو 272 نفر رسیده است.

همچنین روند بازماندگی از تحصیل از سال ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۶ رو به کاهش بوده، اما در سال تحصیلی ۱۳۹7-۱۳۹8 یکباره با رشد ۳۳.۴ درصدی مواجه شده است. بررسی این رشد ناگهانی نشان می‌دهد در همین سال تحصیلی آمار بازماندگان از تحصیل در دوره ابتدایی و متوسطه اول رو به کاهش بوده، اما این آمار در دوره متوسطه دوم نسبت به سال قبل رشد ۶۸.۱ درصدی داشته است. همچنین آمار بازماندگان از تحصیل شش‌ساله (اول ابتدایی) در سال 1399-1400 با رشد چشمگیر ۱۲۰ درصد نسبت به سال قبل آن همراه بوده که به نظر می‌رسد علت آن، شیوع پدیده ویروس کرونا بوده، اما با کاهش و جلوگیری از شیوع این ویروس، روند بازگشت به مدرسه با روندی کند همراه بوده است. معنای این پدیده آن است که بازگشت بازماندگان از تحصیل به چرخه آموزش امری دشوار است. همچنین شش‌سالگی در این چرخه بیشترین اهمیت را دارد و باید سیاست‌گذاری‌ها مبنی بر انسداد مبادی بی‌سوادی در سنین ابتدایی تحصیل باشد.

سیستان‌و‌بلوچستان صدرنشین جدول بازماندگی از تحصیل

استان سیستان‌و‌بلوچستان در هر دو سال تحصیلی (1394-۱۳۹5 و 1400-۱۴۰1) و مبتنی بر هر دو مؤلفه فراوانی مطلق و نسبی در رتبه نخست بیشترین بازماندگی از تحصیل قرار دارد و استان آذربایجان غربی نیز بر اساس مؤلفه فراوانی نسبی در بازه زمانی مذکور در رتبه دوم و خراسان رضوی بر اساس مؤلفه فراوانی مطلق در رتبه دوم قرار دارند. در سال تحصیلی ۱۳۹۴-۱۳۹۵ در استان سیستان‌و‌بلوچستان ۱۱۷هزارو ۲۴۵ نفر از تحصیل باز مانده بودند. این عدد برای سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ عدد افزایش‌یافته 145هزارو 340 نفر است. در همین سال تحصیلی در خراسان رضوی 108هزارو 37 نفر از تحصیل بازمانده‌اند و در تهران 91هزارو 76 نفر. خوزستان با 80هزارو 933 نفر و آذربایجان غربی هم با 63هزارو 257 نفر در رتبه‌های بعدی بازماندگی از تحصیل ایستاده‌اند.

نرخ پایین بازگشت به تحصیل

در کنار این اعداد و ارقام از وضعیت بازماندگی از تحصیل، گزارش‌ها نشان می‌دهد میزان بازگشت به تحصیل دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل هم عدد چندان دلگرم‌کننده‌ای نیست. بر اساس گزارش‌های رسمی، در سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۹ بالاترین نرخ جذب کودکان بازمانده از تحصیل ۵.۳ درصد است؛ به این معنا که در بهترین حالت معادل ۹۴.۷ درصد از کودکان بازمانده از تحصیل به چرخه آموزش بازنگشته‌اند. این وضعیت در سال ۱۳۹8-۱۳۹9 به این نحو است که تنها 36هزارو 444 نفر معادل ۳.۹ درصد از کل کودکان بازمانده از تحصیل جذب شدند و ۹۷.۱ درصد از کودکان بازمانده از تحصیل جذب مدارس نشدند. با توجه به سیاست‌گذاری‌های مکرر در راستای پوشش تحصیلی کامل و جذب کودکان بازمانده از تحصیل و علی‌رغم ادعای دولت‌ها در این زمینه، اعداد و ارقام رسمی عملکرد بسیار مناسب در جذب کودکان بازمانده از تحصیل را نشان نمی‌دهد.

وضعیت نگران‌کننده ترک تحصیل

تعداد دانش‌آموزان ترک تحصیلی در سال تحصیلی ۱۳۹3-۱۳۹4 برابر با 347هزارو 203 نفر بوده که با کاهش ۲۲‌درصدی در سال تحصیلی ۱۳۹8-۱۳۹9 به عدد 270هزارو 550 نفر رسیده است. این کاهش ۲۲‌درصدی مربوط به دوره دوم متوسطه است که در همین بازه زمانی مذکور از ۱۹۹ هزار نفر به ۴۵ هزار نفر کاهش یافته، اما در سوی دیگر، آمار دانش‌آموزان ترک‌‌‌‌تحصیل دوره ابتدایی و متوسطه اول در بازه زمانی پیش‌گفته رو به رشد بوده؛ به نحوی که در دوره ابتدایی شاخص مذکور از ۷۸ هزار نفر به ۹۹ هزار نفر و دو دوره متوسطه اول از ۶۰ هزار نفر به ۱۲۴ هزار نفر افزایش یافته است. در‌حال‌حاضر در سال تحصیلی 1400-1401 آمار تارکان تحصیل با رشد سه‌درصدی به 279هزارو 19 نفر رسیده است. در بازه زمانی مورد مطالعه، استان سیستان‌و‌بلوچستان بیشترین فراوانی نسبی و خراسان رضوی بیشترین فراوانی مطلق دانش‌آموزان ترک تحصیل را دارند. ترکیب چهار استان دارای بیشترین فراوانی نسبی ترک تحصیل طی بازه زمانی شش‌ساله مورد مطالعه تغییر نکرده و البته استان گلستان نیز به آنها اضافه شده است. از میان همه استان‌های کشور، استان سیستان‌و‌بلوچستان در دو شاخص بازماندگی از تحصیل و ترک‌‌ تحصیل وضعیت بسیار نامناسب‌تری دارد؛ به نحوی که در سال تحصیلی ۱۴۰0-۱۴۰1 تعداد 145هزارو 340 نفر معادل بیش از ۱۸.۲ درصد از جمعیت دانش‌آموزی این استان بازمانده از تحصیل هستند و در سال تحصیلی ۱۴۰0-۱۴۰1 بیش از چهار درصد از جمعیت دانش‌آموزی آن استان ترک تحصیل کرده‌اند. همچنین پنج استان سیستان‌و‌بلوچستان، آذربایجان غربی، خراسان رضوی، خراسان شمالی و گلستان در سال تحصیلی ۱۳۹4-۱۳۹5 بیشترین فراوانی نسبی بازماندگان از تحصیل را داشته‌اند که همین پنج استان در سال تحصیلی ۱۴۰0-۱۴۰1 نیز دارای بیشترین فراوانی نسبی هستند. آمار بازماندگان از تحصیل همسو با سیاست‌گذاری‌ها و در جهت کاهش و در نهایت به صفر رسیدن نیست، بلکه این نرخ در سال تحصیلی ۱۴۰0-۱۴۰1 نسبت به سال تحصیلی ۱۳۹4-۱۳۹5 به میزان ۱۷.۱۵ درصد افزایش یافته است.