بندیکت شانزدهم؛ از شورای واتیکان تا آخرین گفت‌وگوها

‌محمود فاضلی-دیپلمات پیشین و تحلیلگر مسائل بین‌الملل:‌ ‌مراسم تشییع جنازه پاپ سابق، بندیکت شانزدهم، در میدان سان‌پیترو در رم با حضور پاپ فرانسیس و مقامات کلیسای کاتولیک و حدود سه‌هزارو 700 کشیش و همچنین ده‌ها هزار نفر از مردم عادی برگزار شد. رویدادی که با وجود درخواست‌های بندیکت برای سادگی و تلاش‌های واتیکان برای کم‌اهمیت نگه‌داشتن اولین تشییع جنازه واتیکان برای یک پاپ ممتاز در دوران مدرن، سران کشورها را به خود جلب کرده بود. دو هیئت رسمی از کشورهای ایتالیا و آلمان به ریاست رؤسای جمهور دو کشور و همراه با برخی دیگر از رهبران خارجی، نمایندگانی از مذاهب مسیحی، اسلام و یهود و همچنین نزدیک به 50 هزار نفر از مردم عادی در این مراسم حضور داشتند. در این مراسم سرجو ماتارلا رئیس‌جمهوری سابق ایتالیا، جورجا ملونی نخست‌وزیر، رئیس مجلس نمایندگان، وزرای خارجه، فرهنگ، کشاورزی، اقتصاد، دفاع و دادگستری ایتالیا حضور داشتند. در سه روز 195 هزار نفر به پیکر پاپ بندیکت شانزدهم در کلیسای «سان پیترو» ادای احترام کرده بودند. ‌یوزف آلویس راتسینگر در 16 آوریل 1927 در ایالت بایرن در جنوب آلمان و در خانواده‌ای به‌‌شدت کاتولیک به‌ دنیا آمد. پدر او افسر پلیس و «فردی ساده و روستایی» بود. در دوره جوانی جنگ جهانی دوم تأثیر شگرفی بر او گذاشت. او که به اجبار به سازمان جوانان هیتلری پیوسته بود، در یک واحد ضدهوایی خدمت کرد. بعدها او به حفر سنگرهای ضدتانک گماشته شد و بعد هم در روزهای آخر جنگ پست خود را ترک کرد. بین سال‌های 1946 و 1951 در دانشگاه مونیخ فلسفه و الهیات خواند و در ژوئن 1951 به کشیشی منصوب شد. بعد از اخذ دکترای الهیات، استاد دانشگاه شد و به تدریس مبانی الهیات پرداخت. او یکی از طرفداران سرسخت خط‌مشی اصلاح‌طلبانه و لیبرال در کلیسا بود که نهایتا به برگزاری شورای دوم واتیکان منجر شد. ‌در سال 1968 بیانیه مشهوری با امضای 1360 کارشناس مترقی الهیات منتشر شد که در آن بر ضرورت آزادی تحقیق در زمینه‌های اعتقادی تأکید شده بود و او نیز یکی از امضاکنندگان این بیانیه بود. او به یکی از افرادی تبدیل شد که پیشرفت سریعی در سلسله‌مراتب کلیسا داشت و جای تعجب نبود که یار صمیمی‌اش، پاپ پل ششم، در سال 1977 ابتدا او را به‌عنوان اسقف اعظم مونیخ و سپس به درجه کاردینالی ترفیع دهد.

اندکی بعد او به رم فراخوانده شد. در سال 1981، پاپ ژان پل دوم او را به سمت رئیس شورای مذهبی اصول و تعالیم دین منصوب کرد. این شورا که نگهبان اصالت آموزه‌های کلیسا است، پیش ‌از ‌آن مورد انتقاد او قرار داشت. او معتقد بود شورا بیش از حد آرام و بی‌دردسر عمل می‌کند و قبل از به بحث گذاشتن مسائل، درباره آنها پیش‌داوری دارد. در دهه 1980 در نوک پیکان مبارزه کلیسا با «الهیات آزادی‌بخش» که مخلوطی از مذهب کاتولیک و مارکسیسم است و در آمریکای لاتین طرفداران زیادی دارد، قرار گرفت.

بندیکت زمانی که به‌عنوان دویست‌وشصت‌وپنجمین پاپ کلیسای کاتولیک انتخاب شد، حامیانش او را فردی بسیار متفکر معرفی می‌کردند که برای حفاظت از میراث معنوی که ژان پل دوم به او سپرده بود، سخت تلاش می‌کرد. او اولین پاپی در شش قرن گذشته بود که در سال 2013 اعلام کرد دیگر قدرت رهبری کلیسای کاتولیک را ندارد و بنا بر خواست خداوند از سمتش استعفا می‌دهد و پس از گذشت هفت‌سال‌و 10‌ماه‌و 9 روز از این مقام کناره گرفت. رسانه‌های ایتالیایی در فوریه 2013 که پاپ بندیکت شانزدهم تصمیم به استعفا گرفت، شایعاتی درباره توطئه، گزارش‌های محرمانه و لابی‌ها در واتیکان برای کناره‌گیری او را مطرح کردند. بندیکت بیشتر به‌ خاطر سخنان تندش علیه اسلام در سپتامبر 2006، سوءاستفاده‌های جنسی در کلیسای کاتولیک و سلسله افشاگری‌های ویکی‌لیکس در یادها مانده است.‌ پاپ فرانسیس پس از درگذشت بندیکت در چند مورد تلاش کرد از پاپ سابق ستایش کند و وقتی او را به‌عنوان «استاد بزرگ تعلیم» خواند، مورد تشویق حضار قرار گرفت. پس از انتخاب پاپ فرانسیس تلاش‌های متعددی صورت گرفت که هدفش تخریب روابط میان بندیکت شانزدهم و پاپ فرانسیس از سوی افرادی موسوم به طرفدارانشان و اصطکاک دو جبهه بود. دیدارهای متعددی که در اوایل ریاست پاپ فرانسیس و شرایط بهتر جسمانی بندیکت شانزدهم صورت گرفت، در خنثی‌سازی این هدف بسیار مؤثر بود. از بندیکت شانزدهم از زمان استعفایش تا پایان عمرش نزدیک به 30 مطلب، اعم از دعا، نامه و به‌ویژه دیدارهایش به‌ جای مانده است. کتابی نیز در انتشارات «گارزانتی» ایتالیا در سال 2016 که حاوی مصاحبه‌ای از «پیتر سیوالد» رونامه‌نگار آلمانی تحت عنوان «آخرین گفت‌وگوها» است، منتشر شد. این کتاب به پاسخ‌های پاپ بندیکت در موضوعات مذهبی، اجتماعی، سیاسی و رسوایی اخلاقی کارکنان کلیسای کاتولیک اختصاص یافته است.