بن‌بست در گفت‌وگو؛ بستری برای
«کارل فون کلاوزویتس» معتقد است اساسا ماهیت جنگ به عنوان «عملی نیرومند با هدف وادارکردن دشمن به انجام اراده ما» است و این اصل همواره حکم‌فرماست؛ البته در این میان باید توجه داشته باشیم که متغیرهایی نظیر چگونگی انجام آن در زمان و مکان معین در کنار عوامل زمینه‌ای تاریخی و فرهنگی بر شکل‌گیری ماهیت جنگ بسیار مؤثر است.
احمد وخشیته - استاد دانشگاه دوستی ملل روسیه: «کارل فون کلاوزویتس» معتقد است اساسا ماهیت جنگ به عنوان «عملی نیرومند با هدف وادارکردن دشمن به انجام اراده ما» است و این اصل همواره حکم‌فرماست؛ البته در این میان باید توجه داشته باشیم که متغیرهایی نظیر چگونگی انجام آن در زمان و مکان معین در کنار عوامل زمینه‌ای تاریخی و فرهنگی بر شکل‌گیری ماهیت جنگ بسیار مؤثر است. با این مقدمه آنچه پس از ۲۹۲ روز از آغاز جنگ اوکراین مشخص است، نه واشنگتن موفق شده اراده خود را بر روسیه تحمیل کند و نه مسکو توانسته از چنین رویکردی مقابل ایالات متحده بهره ببرد. اگرچه نمی‌توان گزاره‌ای را مطلق بیان کرد، اما به نظر می‌رسد ماهیت جنگ اوکراین، نه‌تنها مسیر گفت‌وگو میان روسیه و اروپا را به کلی متوقف کرده، بلکه حتی مکانیسم‌های روبنایی برای خروج از بحران را نیز مسدود کرده است و اکنون در زاویه‌ای دیگر از ماهیت این جنگ باید پذیرفت که نه تحریم‌های اروپا توانست روسیه را وادار به اراده آنها کند و نه سیاست‌های انرژی روسیه و الحاق مناطقی از اوکراین توانست اروپا را وادار به بازگشت به معماری امنیتی سنتی مد‌نظر مسکو کند. بنابراین یک نکته در بزنگاه فعلی آشکار است: بستر گفت‌وگو در خطوط سه‌گانه در مسیر تاریکی قرار دارد.
گفت‌وگو در بن‌بست
هفته پیش (پنجم دسامبر) سرگئی لاوروف اعلام کرد گفت‌وگوهای استراتژیک میان مسکو و واشنگتن متوقف شده است. از سوی دیگر گفت‌وگوها بر سر موضوع پیمان استارت نیز به تعویق افتاد و در حالت خوش‌بینانه می‌توانیم از مکثی برای گرفتن امتیاز صحبت کنیم و کمی واقع‌گرایانه‌تر، مبتنی بر آنچه در یک سال گذشته شاهد بودیم، از مسیر تاریک گفت‌وگوها در خط روسیه-آمریکا. دو هفته پیش (یکم و دوم دسامبر) لهستان میزبان شورای وزیران خارجه سازمان امنیت و همکاری اروپا بود که در اقدامی خصمانه اجازه ورود سرگئی لاوروف به آن داده نشد تا در روسیه صداهایی بلند شود که چرا مسکو باید سالانه هشت میلیون دلار حق عضویت پرداخت کند و همان‌گونه که در بهار امسال از شورای اروپا خارج شد، از این سازمان نیز باید خارج شود. اما بیایید توجه داشته باشیم که تنها بستر ساختاریافته در موضوعات امنیتی پس از آغاز بحران اوکراین از سال ۲۰۱۴ که به استقرار نیروهای نظارتی در منطقه دونباس انجامید، از سوی همین سازمان امنیت و همکاری اروپا بود. اگرچه در هشت سال گذشته کاملا موفق عمل نکرد و همواره با انتقاداتی از سوی کی‌یف و مسکو همراه بود، با این وجود باید اعتراف کنیم که امروز اگر قرار باشد نقطه‌ای بر پایان این جنگ گذاشته شود و صحبت از آتش‌بسی موقتی یا دائم به میان آید، واقعیت این است که هیچ ساختار بین‌المللی دیگری، تجربه درخور مقایسه‌ای از حضور میدانی ندارد. بنابراین شاهد تاریکی گفت‌وگوها در خط روسیه-اروپا نیز هستیم که حتی در بهترین حالت نیز دیگر به زمان قبل از ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ بازنمی‌گردد. آنچه در دو ماه اخیر مشخص است، کی‌یف دیگر حتی ابایی برای حمله نظامی به خاک روسیه نیز ندارد. انفجاری که هشتم اکتبر در پل کریمه رخ داد، سیگنالی از این موضوع بود، اما حملات پهپادی شش روز پیش اوکراین به فرودگاه‌های نظامی در منطقه ساراتوف و هم‌زمان فرودگاه «دیاگیلوو» در منطقه ریازان که تنها ۱۷۰ کیلومتر با مسکو فاصله دارد، مشخصا مصداق حمله به خاک روسیه بود که به گفته وزارت دفاع روسیه، سه سرباز کشته و چهار نفر نیز زخمی شدند؛ اقدامی که مطابق دکترین بازدارندگی هسته‌ای این کشور، می‌تواند واکنش هسته‌ای به دنبال داشته باشد.
آیا روسیه دست به سلاح هسته‌ای می‌برد؟
دمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، در اواسط سپتامبر و هم‌زمان با شدت‌گرفتن ادعای طرف‌های آمریکایی مبنی بر احتمال استفاده روسیه از سلاح هسته‌ای، در پاسخ به خبرنگاری گفت: «بهتر است دکترین بازدارندگی هسته‌ای روسیه را بخوانید؛ همه چیز آنجا‌ست».
اگر نگاهی به بند ۱۹ این سند ۲۵بندی داشته باشیم، شرایطی که به موجب آن روسیه می‌تواند از سلاح هسته‌ای استفاده کند، فهرست شده است:
- دریافت اطلاعات موثق درباره پرتاب موشک‌های بالستیک برای حمله به سرزمین‌های روسیه یا متحدان آن؛
- استفاده دشمن از سلاح‌های هسته‌ای و سایر انواع سلاح‌های کشتارجمعی در سرزمین‌های روسیه؛
- تأثیر دشمن بر تأسیسات مهم دولتی یا نظامی روسیه که شکست آن منجر به اختلال در اقدامات تلافی‌جویانه نیروهای هسته‌ای می‌شود؛
- تجاوز به روسیه با استفاده از تسلیحات متعارف، زمانی که موجودیت این کشور در معرض تهدید قرار گیرد.
اگر نگاهی به برایند اظهارات مقامات کرملین در این مدت داشته باشیم، پسکوف احتمال استفاده از سلاح هسته‌ای را هنگامی دانست که تهدیدی جدی در مقابل موجودیت کشور روسیه وجود داشته باشد. از سوی دیگر، پوتین نیز در ماه ژوئن تأکید کرد هیچ‌کسی را با سلاح هسته‌ای تهدید نمی‌کند و لفاظی درباره احتمال شروع جنگ هسته‌ای را به سیاست‌مداران غیرمسئول نسبت داد.
با وجود این، باید توجه داشته باشیم که کی‌یف پس از عملیات هشتم اکتبر در پل کریمه، با حملات سنگین روسیه مواجه شد و به دنبال اقدام مستقیم در حمله پهپادی به فرودگاه‌ها در داخل خاک روسیه، انتظار می‌رود با واکنش تندتری از سوی کرملین مواجه شود. به نظر می‌رسد در صورت گسترش حملات اوکراین به خاک روسیه، این کشور از بمب خلأ استفاده کند که یکی از قوی‌ترین سلاح‌های غیرهسته‌ای جهان است.
