معادن سنگ بلای جان اقلیم خشت خام
چشمه‌های آهکی توران‌پشت به نابودی کامل نزدیک شده است
استان یزد واقع در کویر مرکزی ایران یکی از مناطق تاریخی و فرهنگی دارای قدمت و تمدن کهن شهری ایران است که به واسطه نوع معماری، فرهنگ و جاذبه‌های تاریخی و طبیعی که در این استان واقع شده، از دهه‌های گذشته همواره مورد توجه گردشگران، باستان‌شناسان و علاقه‌مندان به میراث فرهنگی و جاذبه‌های طبیعی قرار گرفته است.
استان یزد واقع در کویر مرکزی ایران یکی از مناطق تاریخی و فرهنگی دارای قدمت و تمدن کهن شهری ایران است که به واسطه نوع معماری، فرهنگ و جاذبه‌های تاریخی و طبیعی که در این استان واقع شده، از دهه‌های گذشته همواره مورد توجه گردشگران، باستان‌شناسان و علاقه‌مندان به میراث فرهنگی و جاذبه‌های طبیعی قرار گرفته است. چشمه‌های آهکی توران‌پشت یکی از جاذبه‌های طبیعی نادر در این استان است که در منطقه تاریخی توران‌پشت واقع شده است؛ چشمه‌های جوشانی که چند سالی است تحت تأثیر فعالیت‌های معدنی در این منطقه دچار آسیب و خشک‌شدن شده و در‌حال‌حاضر در خطر نابودی کامل است.
به گزارش «شرق»، نزدیک به یک دهه است که میراث طبیعی و فرهنگی روستای تاریخی توران‌پشت (واقع در استان یزد-شهرستان تفت) و به‌طور خاص چشمه‌های آهکی این روستا در معرض نابودی به واسطه فعالیت‌های معدنی قرار گرفته است؛ فعالیت‌هایی که طبق شواهد و بنا بر اطلاعات موجود، از سوی یک پیمانکار در حریم این چشمه‌ها انجام می‌شود و ۲۷۴ چشمه آهکی شگفت‌انگیز را در معرض نابودی کامل قرار داده است.
فعالیت مخرب یک پیمانکار و بهره‌بردار معدن، در حریم این چشمه‌ها با مجوز سازمان صنعت، معدن و تجارت و با وجود مخالفت‌ها کماکان ادامه دارد و چشمه‌های آهکی توران‌پشت را یکی پس از دیگری می‌خشکاند و مسئولان استان نیز یا تمایلی به متوقف‌کردن این روند ندارند یا توانی برای این کار ندارند و تلاش‌های‌شان بی‌فایده بوده است.
گویا همه باید بمیرند که یک نفر می‌خواهد بهره‌برداری کند!
دهیار روستای تاریخی توران‌پشت درباره آخرین پیگیری‌ها در راستای توقف فعالیت معادن در حریم چشمه‌های این روستا می‌گوید: ضعیف‌تر از آن هستیم که بتوانیم با کوه‌خوارها و زمین‌خوارها و ثروتمندان گردن‌کلفت مقابله کنیم! داستان نابودی چشمه‌های آهکی توران‌پشت این‌گونه پیش رفته که برای استفاده عده‌ای معدود، خلقی را نابود کرده‌اند.
«محمدرضا امیری» با اشاره به فعالیت یک پیمانکار در حریم چشمه‌های آهکی و آسیبی که به وسیله بهره‌برداری این شخص از معادن مجاور حریم این چشمه‌ها به این آثار وارد شده است، می‌گوید: در‌حال‌حاضر در بستر چشمه‌هایی که ثبت آثار ملی شده، تنها یک معدن‌دار فعالیت دارد و تمام سود حاصل از این بهره‌برداری نیز به جیب همین شخص خواهد رفت. به نظر می‌آید دیگران باید بمیرند که ایشان می‌خواهند بهره‌برداری کند!
دهیار توران‌پشت اضافه می‌کند: پیمانکار معدنی که در حریم چشمه‌های آهکی فعالیت دارد، علاوه بر نابودی ۲۷۴ چشمه آهکی، مزارع مردم را نیز نابود کرده است. از چشمه‌های آهکی تقریبا چیزی نمانده است. تمام‌شان خشک شده‌اند. فعالیت‌های معدن شخص مذکور مدتی با پیگیری میراث فرهنگی تعطیل شد و از این بهره‌برداری جلوگیری به عمل آمد؛ ولی مجددا از سال گذشته این شخص بهره‌برداری را از سرگرفت. در‌حال‌حاضر نیز وزیر میراث فرهنگی، مردم و طبیعت‌دوستان مدعی‌اند.
ادعای کارآفرینی در معدن توران‌پشت بی‌اساس است
او با اشاره به اینکه این پیمانکار برای توجیه فعالیت مخرب خود ادعای کارآفرینی برای اهالی منطقه را مطرح می‌کند، می‌گوید: جالب است که ادعای کارآفرینی هم دارند! در‌صورتی‌که تمام فعالیت‌ها به وسیله ماشین‌آلات انجام می‌شود و تعداد انگشت‌شماری نیروی انسانی در این مجموعه فعال هستند که اینها هم از اتباع خارجی‌اند؛ بنابراین کارآفرینی به واسطه فعالیت این معدن نیز ادعایی غلط و بی‌اساس است.
امیری با اشاره به ارتباطات وسیع این پیمانکار با برخی افراد و ارگان‌های مختلف از‌جمله برخی خبرنگاران می‌گوید: معدن‌دار مد‌نظر در یک کار اشتباه دیگر با استفاده از نفوذ و ارتباطاتی که با اشخاص و ارگان‌های مختلف دارد، خبرنگاری را از حوزه ابرکوه به توران‌پشت آورد و گزارشی مبنی بر اینکه این شخص با فعالیت این معدن در منطقه کارآفرینی کرده است، تهیه کرد که در شبکه یزد نیز منتشر شد. از ریاست صدا‌و‌سیمای یزد خواستیم در‌این‌باره ورود کند و از تکرار چنین مسائلی ممانعت به عمل آورد.
بهره‌برداری از معادن همیشگی نخواهد بود
او با اشاره به پتانسیل گردشگری منطقه توران‌پشت و درآمد کلانی که می‌توان از طریق گردشگری و بهره‌گیری از آثار طبیعی و میراث فرهنگی نادر این روستا مانند چشمه‌های آهکی، نصیب اهالی این روستا و استان کرد، عنوان می‌کند: فعالیت‌های معدنی و بهره‌برداری از معادن یک سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری کوتاه‌مدت است؛ سنگ‌ها بار می‌شود و می‌رود و روزی هم تمام خواهد شد؛ ولی اگر به فکر آثاری مانند این چشمه‌ها باشیم و گردشگری را با استفاده از چنین آثاری تقویت کنیم و درآمدهای گردشگری را جدی بگیریم، سال‌های سال می‌توانیم بهره‌برداری و درآمدزایی کنیم و ذره‌ای هم به محیط زیست آسیب وارد نمی‌شود.
برخی تنها به حفظ پست و مقام خود فکر می‌کنند
دهیار توران‌پشت درباره نقش سازمان صنعت، معدن و تجارت به‌عنوان متولی صدور مجوز این معدن و اقداماتی که این سازمان می‌تواند برای جلوگیری از فعالیت این معدن به عمل آورد، بیان می‌کند: سازمان صنعت، معدن و تجارت تنها به استفاده اقتصادی این معدن می‌اندیشد؛ آنها به چشمه اهمیتی نمی‌دهند. چشمه برای طبیعت‌دوستان مهم است و علاقه‌مندان به آثار طبیعی و وحوشی که زیست‌شان در گرو حل‌وفصل چنین مسائلی است.
او افزود: برخی از مدیران و مسئولان به فکر بقای سمت‌های خود هستند؛ برخی از این افراد می‌دانند بقای‌شان به بقای معادن وابسته است و از‌این‌رو حاضر نیستند جایگاه خود را به خطر بیندازند.
امیری درباره اقداماتی که باید از سوی ارگان‌هایی مانند میراث فرهنگی در این راستا انجام شود هم گفت: بنده این موضوع را در بازدید مدیر‌کل میراث فرهنگی از تفت به ایشان یادآور شدم و خواستار اقدام این اداره کل در این زمینه شدم که تاکنون نتیجه‌ای از این درخواست حاصل نشده است. آیندگان به خاطر نابودی این چشمه‌ها ملامتمان خواهند کرد.
دهیار توران‌پشت با اشاره به اینکه از زمان مسئولیتش تاکنون عده زیادی از گردشگران، متخصصان محیط زیست و مردم عادی از این چشمه‌ها بازدید کرده‌اند، گفت: آنچه در این بازدید‌ها خجالت‌آور است، این است که اثری که ثبت ملی و قرار است در فهرست یونسکو نیز ثبت شود، توسط یک فرد در حال نابودی است و کسی هم نیست که جلوی این آقا را بگیرد. این حق مردم نیست. حق کشور نیست. روش درست مواجهه با آثار طبیعی و میراث فرهنگی این‌گونه نیست. چقدر باید بی‌قانونی را تحمل کنیم؟ دیگر خسته شده‌ایم.
امیری در انتها با اشاره به اینکه باید هرچه سریع‌تر در راستای حفاظت از چشمه‌های آهکی و میراث فرهنگی توران‌پشت فعالیت این معدن متوقف شود، گفت: باید هرچه سریع‌تر جلوی این روال گرفته شود. این چشمه‌ها میراثی است که باید به‌خوبی آنها را برای آیندگان حفظ و نگهداری کنیم. چنانچه این روال ادامه داشته باشد، آیندگان می‌گویند: «آمدند و خوردند و بردند و نابود کردند».
پاسخ سازمان صمت یزد درباره صدور مجوز معدن توران‌پشت
در ماه‌های اخیر خبرنگار بشارت یزد با ارائه درخواستی به روابط‌عمومی سازمان صمت، خواستار مصاحبه با رئیس این سازمان درباره معادن توران‌پشت شد و سؤالاتی درباره «تاریخ و مشخصات مجوز بهره‌برداری از معادن توران‌پشت» و «پاسخ نهادهای حافظ محیط زیست در‌خصوص بهره‌برداری از این معادن به سازمان صمت» و «دلایل صدور مجوز برای یک معدن‌دار با وجود مخالفت میراث فرهنگی و توقف فعالیت این معدن در گذشته» و... را مطرح کرد که امکان مصاحبه با محمدرضا علمدار فراهم نشد و روابط عمومی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تنها به ارائه یک جوابیه اکتفا کرد که در ادامه می‌خوانیم:
«قبل از صدور پروانه اکتشاف هر محدوده معدنی کلیه استعلامات لازم طبق ماده ۲۴ قانون معادن (جهت تسریع در امر اکتشاف و بهره‌برداری از معادن، دستگاه‌های اجرائی و متولیان قانونی مربوط مکلف‌اند حداکثر ظرف مدت دو ماه نسبت به استعلام وزارت صنعت، معدن و تجارت جهت صدور پروانه اکتشاف اعلام نظر نمایند) از ارگان‌های ذی‌ربط به عمل می‌آید در صورت موافقت آن ارگان‌ها نسبت به صدور پروانه اکتشاف اقدام می‌گردد. طبق مفاد قانون مذکور هرگونه عدم پاسخ‌گویی در مهلت مقرر به منزله موافقت آن ارگان محسوب می‌گردد. لذا در‌خصوص تمام معادن این محدوده نیز استعلامات لازم انجام و مراحل صدور پروانه اکتشاف و پروانه بهره‌برداری طبق قانون انجام گردیده است. لازم به ذکر است در منطقه توران‌پشت معادن فعال دارای مجوز با سابقه چندین‌ساله می‌باشند و در سنوات اخیر مجوز بهره‌برداری معدنی جدیدی صادر نگردیده است، ضمن اینکه هرگونه صدور مجوز معدنی منوط به رعایت کامل قانون معادن و آیین‌نامه اجرائی مربوطه و از جمله ماده ۲۴ قانون معادن می‌باشد».
در ماه‌های گذشته تلاش‌های خبرنگار روزنامه بشارت یزد جهت پاسخ‌گوکردن مسئولان سازمان محیط زیست این استان نیز همواره بی‌پاسخ ماند و در آخرین واکنشی که یکی از مسئولان این سازمان به پیگیری‌ها نشان داد، مدیر‌کل پیشین سازمان حفاظت از محیط زیست یزد در یک پست اینستاگرامی خواستار توقف فعالیت معادن سنگ در این منطقه شد و پس از چند ساعت نیز پست را حذف کرد و تا آخرین روزهای مسئولیت خویش نیز درباره این موضوع سکوت اختیار کرده و اظهارنظر شفافی نکرد.
چشمه‌های آهکی از باارزشترین پدیده‌های زمین‌شناسی
یک فعال زیست‌محیطی و مدیر‌عامل تشکل محیط‌زیستی واقفین سبز نیز در گفت‌وگو با بشارت یزد ضمن توضیح درباره چگونگی به‌وجود‌آمدن این چشمه‌ها و قدمت این آثار طبیعی اظهار کرد: این چشمه‌ها و گنبد‌های آهکی بر اساس مطالعات صورت‌گرفته یکی از باارزشترین پدیده‌های زمین‌شناسی هستند که از حرکت آب در مسیرهای آهکی و جوشیدن آب با این املاح در نقاط مستعد پدیدار می‌شوند؛ قدمت این چشمه‌ها شاید به اندازه قدمت طبیعت باشد. برخی معتقدند چنین پدیده‌ای هزاران سال سابقه دارد.
«سید‌عباس هاشمی» در ادامه به تعداد اندک این چشمه‌ها در سراسر دنیا اشاره کرد و گفت: گفته می‌شود چنین مواردی در جهان نادر هستند. حدود 10 مورد در دنیا ذکر شده که خوشبختانه سه مورد آن در ایران است و دو مورد از آن در استان کویری یزد واقع شده است.
وی افزود: به اعتقادم اگر می‌خواستیم چنین آثاری را به‌صورت مصنوعی ایجاد کنیم، نمی‌شد یا درآمد چندین چاه نفت برای ایجاد و ادامه حیات آنها باید هزینه می‌شد.
مدیر‌عامل تشکل محیط‌زیستی واقفین سبز در پاسخ به پرسشی در رابطه با علت آسیب‌دیدن چشمه‌های آهکی در منطقه توران‌پشت گفت: علت اصلی آسیب بسیار روشن است؛ وقتی در چند قدمی این چشمه‌ها که از نظر قانون حریم د‌رخور توجهی دارند به اسم معدن، حفاری وگودبرداری می‌شود، رگه‌های سنگ‌ها شکسته و آب به محل گودتر می‌رود، چشمه‌ها و گنبدها به تدریج خشک و نابود می‌شوند.
مسئولان مانع وقوع فاجعه زیست‌محیطی در توران‌پشت شوند
وی افزود: متأسفانه این فاجعه زیست‌محیطی و میراث طبیعی به دست مدیران این مرز‌و‌بوم که باید خادم ملت باشند، رخ می‌دهد؛ بدون هیچ سروصدا و فریاد و خروشی و بدون هیچ اقدامی از سوی نهاد‌ها و مسئولان متولی امر.
این فعال زیست‌محیطی در ادامه به تشریح تبعات و زیان‌های حاصل از فعالیت‌های معدنی برای محیط زیست پرداخت و عنوان کرد: درباره معادن نکات اساسی بسیاری وجود دارد که متأسفانه عمدتا از سوی مسئولان رعایت نمی‌شود و منشأ مصائب زیادی شده است.
هاشمی تصریح کرد: بی‌تعارف و اغماض می‌گویم تا زمانی که برایند مدیریت کشور و استان بر این منوال باشد، به رفع اغلب مشکلات نباید چندان امیدوار بود؛ روز به روز چنانچه مردم لمس می‌کنند، اوضاع در هر زمینه بدتر هم شده؛ خصوصا در زمینه اولین حق بشر که حق نفس و حیات و برخوردی از محیط زیست سالم است.
آنچه مسئولان استان یزد باید به آن توجه کرده و در قبالش مسئولیت بپذیر هستند، حفظ و نگهداری از محیط زیست و جاذبه‌های طبیعی این استان در کنار آثار تاریخی و بناهای خشتی و بافت‌های تاریخی است؛ چرا‌که حفظ مناطق تاریخی این استان در گرو حفاظت از محیط زیست و زیستگاه‌های هم‌جوار آثار تاریخی است؛ مسئله‌ای که گذشتگان به‌خوبی به آن واقف بوده‌اند و همزیستی مسالمت‌آمیزشان با طبیعت و میراث تاریخی به‌جا‌مانده از آنها گواه خوبی بر این ادعاست. بدیهی است چنانچه اهالی این استان کویری در گذشته به‌جای استفاده از خشت خام به‌عنوان مصالح ساختمانی به دنبال بهره‌برداری از معادن سنگ و ساخت بناهای سنگی بودند، سال‌ها پیش با خشکیدن چشمه‌های آهکی و نابودی محیط زیست این استان خالی از سکنه می‌شد و بناهای استوار سنگی نیز در آن شرایط رفته‌رفته نابود می‌شدند یا سرمایه حاصل از فروش سنگ‌ها خرج می‌شد و میراث خشتی و بسیاری از میراث نادر طبیعی که امروزه هنوز پا‌برجامانده و امکان حفظ و سامان‌بخشی دارد، صدها سال پیش از آنکه یزد به‌عنوان شهر جهانی شناخته شود، به بیابان‌های بدون سکنه‌ای تبدیل می‌شد که حتی کسی تصور امکان وجود چشمه‌های آهکی جوشان در حوالی آن را نیز از سر خود نمی‌گذراند.
